“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik qiraət rubrikasında bu gün sizlərə şair Qəşəm Nəcəfzadənin şeirini təqdim edirik.

Vətən içində

Bu hacı kişilər, varlı kişilər,

Kasib oğlanların sevdiklərini

Aldilar əlindən vətən içində.

Daşa çevrildilər kasib oğlanlar,

Bilmədilər nəyi nə eləsinlər,

Kimə nə desinlər nə söyləsinlər,

Gəzdilər vətəndə qan-tər içində.

Varlı kişilərə dinmədi vətən,

Ağa büküldülər kasib oğlanlar,

Bir də gördülər ki, Ulkər doğanda,

Özünü ulduzdan asıb oğlanlar.

Adamlar da gəzir yuxu  içində.

Getdilər cəbhəyə yaz səhərində,

Bir yaz axşamında şəhid oldular.

Sonra  adlarına küçə verildi,

Bakıda, Şəkidə, Qaxda, Gəncədə.

Kasıb oğlanları atan gözəllər,

Heç kəsdən utanıb eləmədilər.

Varlı kişilərin qoluna girib,

Yenə də gəzdilər həmin küçədə.

Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qiraət saatı”nda Fəxrəddin Qasımoğlunun “Son gecə” detektiv romanının dərcini yekunlaşdırdı. Böyük oxucu marağını və istəyini nəzərə alıb romanın davamı olan “On ikiyə işləmiş” romanının dərcinə başlayırıq.

Özü polis orqanlarında çalışan, ən dəhşətli, tükürpədici cinayətlərdən bilavasitə xəbər tuta bilən müəllifin bu romanı da sizləri sonadək gərginlik içində saxlayacaq. Və siz bu romanı da çox bəyənəcəksiniz.

19 –cu dərc

Polkovnik sonuncu aldığı məlumatı təhlil edirdi.

Təşvişə saldıqdan sonra Səlimin ilk görüşəcəyi adamın kim olduğunu bilmək Arif Dadaşzadə üçün çox vacib idi. Sonrakı gedişlərini bunun üzərində quracaqdı. Əgər düşündüyü kimi, İsfəndiyarın oğlunun qətlində Səlimin əli vardısa, böyük ehtimalla o, yaranmış vəziyyəti müzakirə etmək üçün ilk növbədə vaxtilə bu işdə onunla əlbir olmuş, yaxud da ən azı bu qətl barədə məlumatı olan adamla görüşməyə gedəcəkdi. Xüsusilə başqa vaxt işləri ilə bağlı evdə tapılmayan Səlimin təhlükə hiss etdikdən sonra son iki gündə ailə üzvlərini evdən bayıra çıxmağa qoymaması, özünün də evə qapanması onun həm ehtiyatını gözləməsi, həm də uzun müddət bu hədənin haradan gəldiyini götür-qoy etməsi anlamına gəlirdi. Və əgər aktiv addımlar atmağa başlayırsa, deməli, bəzi nəticələrə gəlib və indi onları yoxlamağa başlayıb.

Ancaq Səlim Arif Dadaşzadənin heç gözləmədiyi addımı atmış, ilk olaraq birbaşa İsfəndiyar Mövlayevin özü ilə görüşməyə getmişdi. Bu nə ola bilərdi?

Polkovnik qaşlarını düyünləyib fikirləşməkdə davam edirdi.

Qətldən xeyli vaxt keçib. Əlbəttə, çoxşaxəli biznesini heç də həmişə qanunlara söykənən və normal işgüzar münasibətlər üzərində qurmayan Səlimin başqa ehtiyat edəcəyi məsələlər də ola bilər. Aradan otuz il keçdiyi nəzərə alınarsa, Səlim o gəncin qətlini heç xatırlamaz, yaxud xatırlasa belə oraya yozmaz, bu təhdidi yaxın keçmişdə etdiyi günahlarla əlaqələndirib narahat ola bilərdi. Bunu nəzərə alan polkovnik, kitabı göndərərkən Səlimə deyiləcək mətnin sözlərini bir-bir seçmiş, adamının o sözləri olduğu kimi çatdırmasını tapşırmışdı. Əvvəla məhz «Vicdan susanda» adlı kitabı göndərməsi elə-belə deyildi. Psixoloji nöqteyi-nəzərdən xəyanət etmiş adamlar, bunu bəzi hallarda tamah məqsədi ilə, əsasən isə ya məcburiyyətdən, ya da özünü və ya yaxınlarını təhlükədən qorumaq üçün edirlər və həmin məsələ ötüşdükdən sonra uzun müddət rahat nəfəs alır, hətta hər şeyin yaxşı qurtardığına sevinib özlərini sakitləşdirir, xəyanət etdiklərini isə unudurlar. Ancaq azca da olsa, vicdanları varsa, zaman keçdikcə o mütəmadi olaraq baş qaldırır və insana əziyyət verməyə başlayır. Bundan yayınmaq mümkün deyil. Azca vicdan isə, ən vicdansız adamda da var. Bu psixoloji yanaşma doğrudursa, Səlim göndərilmiş mesajı yaxın keçmişdə etdiyi, hələ vicdanına əziyyət verməyə başlamamış pis əməllərinə yox, uzun müddət vicdanını yoran həmin qətlə yozmalıdır. Göndərilən mətnin sözlərində məhz «köhnə dostları göndərib, ona aiddir» deyilməsi özü də vicdanı uzun illər susan, yerin altını da, üstünü də bilən Səlim kimi birisinə çox şeydən xəbər verməli idi. Hər-halda vicdan əzabı cinayətkarlarda sonradan qalan yeganə hissdir və bunu bilən polkovnik də şübhələndiyi adamı həmin yerdən vurub etdiyi gedişin verdiyi effekti yoxlayırdı.

Əslində, qətldə hansısa formada əli olduğuna şübhələndiyi adamın ilk olaraq elə oğlu qətlə yetirilmiş İsfəndiyarla görüşməsi özü də bəzi qənaətlərə gəlməyə kömək edə bilər. Məsələn, aldığı təhdiddən sonra, bir müddət təhlükəsizlik tədbirləri görən Səlim təhdid oluna biləcəyi və onu qorxudan bir neçə məsələni götür-qoy edib onları bir-bir yoxlamaq və sonrakı addımlarını müəyyən etmək qərarına gəlib. Bu zaman o, təbii ki, üstündən uzun müddət keçməsini nəzərə alaraq, tutduğu siyahıda ilk növbədə daha az ehtimal etdiyi təhlükə mənbəyindən başlamağa üstünlük verib. İsfəndiyarın onu necə qarşılayacağını bilmək üçün. Burada, şüuraltında gizlənmiş və hərdən özünü büruzə verən məlumatın kitabın adını oxuyunca yenidən baş qaldırması da rolunu oynayıb. Bir neçə gün qapandıqdan sonra evindən çıxarkən ilk getdiyi yerin Day-dayın evi olması belə düşünməyə əsas verir. Adamının dediyinə görə isə, İsfəndiyar onu həyətin ortasında gözləyirmiş və çox gülərüzlə qarşılayıb. Əlbəttə, heç nədən xəbəri olmayan İsfəndiyarın köhnə dostunu belə qarşılaması normaldır. Səlim isə Day-dayı yaxşı tanıyan biri kimi gözəl bilir ki, əgər zəhmli dostu neçə illər sonra oğlunun öldürüldüyünü öyrənib sübutu olmasa belə, bu işdə iynənin ucu qədər ondan şübhələnibsə və məsələni araşdırmağı tapşırıb nəticəni gözləyirsə, heç vaxt rola girməz və ona bu cür isti münasibət göstərməz. Bəli, onun belə addım atması məhz buna hesablanıb - bu gəlişinə İsfəndiyarın reaksiyasını öyrənməyə. Deyəsən, hər şey yerini almağa başlayır.

Ancaq bir şey də var. Qoca tülkünün iki gün fikirləşdikdən sonra məhz təhlükəyə qarşı, bir növ «va-bank» getməsi polkovniki planlarını kökündən dəyişməyə vadar edəcəkdi. Çünki, bu qətlin Arif Dadaşzadə tərəfindən araşdırıldığını ağlına gətirməyən Səlim İsfəndiyarın onu belə qarşılamasından sonra arxayınlaşıb diqqətini siyahısındakı başqa məsələlərə yönəldəcək, bu ehtimalı isə bir kənara atacaqdı. O zaman bundan sonra onun biznesində alıb-aldatdığı və sair görüşəcəyi adamların kimliyi polkovnik üçün tam əhəmiyyətini itirəcəkdi. O isə sonrakı mərhələdə Səlimin daha kimlərlə görüşdüyünü öyrənərək bu yolla bir ipucu tapacağına çox ümid edirdi.          

Hər halda məsələnin müsbət tərəfi də var idi. Əgər bu ehtimallar doğrudursa, onda elə həmin ehtimallar təsdiq edir ki, Səlim bir neçə qorxduğu məsələ ilə bağlı İsfəndiyarın oğlunun qətlini də istisna etməyib. Bu isə dolayısı ilə də olsa, onun bu qətldə əli olduğunu təsdiqləyir. Bu özü də bir nəticədir. Qoy lap dolayısı ilə gəlinən nəticə olsun. Otuz il əvvəl törədilmiş bir qətlin çözülməsi elə dolayısı ilə gəlinən nəticələr və yalnız məntiqə söykənən ehtimallarla başlayır.

Polkovnik qarşısındakı masanın üzərindəki təkcə özünə məlum olan sxem çəkilmiş vərəqi götürüb yandırdı və külqabına qoydu. Bir neçə saniyədə yanıb qurtaran kağızın külünə baxıb pıçıltı ilə dedi:

-O vaxt alınmadı. Bu dəfə hər şeyin axırına çıxacağam, Səlim.

* * *

Tanış mənzilin qapısının zəngini basıb gözlədim. Bir qədər keçmiş, əvvəlcə qapı azca aralandı, ev sahibi gələnin mən olduğumu görüb qapını örtüb zəncirini çıxardıqdan sonra tam açdı və içəri dəvət etdi.

-Salam, Matvey Semyonoviç.

Matvey Proxorov qaşqabaqla salamımı alıb, əli ilə dəhlizin sol tərəfindəki qapıya işarə etdi:

-Bu otağa keçin.

Dediyi otağa keçib dayandım. Konvertdə verilmiş məlumata əsasən Matveyi oğlu ilə hədələyib məni qəbul etməyə razı salmışdılar. Bu halda onun məni belə qaş-qabaqla qarşılaması təəccüblü deyildi. Ancaq olsun, onsuz da gedərkən bu təhlükənin real olmadığını və addımımızın zərurətdən atıldığını ona izah edəcəkdim. Ev sahibi qapını örtüb ardımca otağa girdi.

-Buraya əyləşin.

-Sağ olun.

Üzbəüz oturduğumuz masanın üzərində külqabı, alışqan və bir qutu ucuz siqaret var idi. Belə siqaretlərin tərkibində çox vaxt tütündən başqa hər şey olur və adətən tüstüsünün çox kəskin qoxusu olur.

-Əgər etiraz etmirsinizsə, siqaret yandırım.

-Buyurun, ev sahibi sizsiz.

Matvey Proxorov yandırdığı siqaretdən bir qullab alıb tüstünü otağın açıq pəncərəsinə tərəf üfürdü. Ancaq pəncərədən içəri vuran meh həmin tüstünü düz üstümüzə qaytardı. İkinci qullabı vuran ev sahibi uzun-uzadı öskürməyə başladı.

Səbirlə susur, onun hərəkətlərinə tamaşa edirdim. Öskürəyini birtəhər kəsən Matvey siqareti söndürmədən külqabına qoydu. Yanan siqaretin tüstüsü tavana millənir, ara-sıra pəncərədən vuran meh bu tüstünü bütün evə yayırdı. Bir dəqiqə sonra otağı olduqca xoşagəlməyən, kəskin bir iy bürüyüb burnumu qıcıqlandırmağa başladı. Əgər bu Matveyin hələ yarısı yanmamış ilk siqaretindən belə bir qoxu əmələ gəldisə, onda Allah məni onun ikinci və üçüncü siqaretlərindən qorusun.

Bu adamın özü belə, bu siqaretdən yalnız iki qullab vurub iki dəqiqə dayanmadan öskürdüsə, məqsədi aydındır. Məni bu yolla tez bezdirib çıxıb getməyə, daha az sual verməyə vadar etmək istəyir bu qoca.

Belə siqaret çəkən adamların özündən də, paltarlarından da, yaşadıqları evdən də eyni iy gəlir. Ancaq nə məni qarşılayan Matveydən, nə də az əvvəl girdiyim bu mənzildən bu ucuz siqaretin hopmuş qoxusu gəlmirdi. Üstəlik, evdə kondisionerin olmasına da fikir vermişdim. Kondisioner bayıra ötürmək üçün evin nəmişlyini çəkdikcə, həmin evdə çəkilmiş siqaretlərin də qoxusu bu nəmişliyə qarışıb keçdiyi filterə hopur, tozu yığmaq üçün nəzərdə tutulmuş bu filtersə, evdə kəskin tütün qoxusunun ən böyük mənbəyinə çevrilir. Bu mənfi effektə siqaret çəkilən maşınların salonunda da rast gəlinir.

Bu saydıqlarımdan indi olduğum mənzildə heç bir əlamət yox idi. Evin təmiri də, içərisindəki kifayət qədər bahalı mebel və əşyalar da bu ailənin kasıb yaşamadıqlarından xəbər verirdi. Ancaq nədənsə, Matvey mənim gəlişim münasibəti ilə Bakı şəhərində bəlkə də ay ərzində heç on qutu satılmayan və yandırdıqdan sonra iki qullabdan artıq vura bilmədiyi bu ən ucuz siqareti sevməyə başlamışdı.

Gözucu Matveyə fikir verdim. Külqabıda tüstülənən siqaretə baxır, deyəsən ürəyində üçüncü qullabı vurub-vurmamasını götür-qoy edir, lakin bayaqki öskürəkdən sonra bunu etməyə risk etmirdi. Çox məzəli bir vəziyyət yaranmışdı. Ancaq daha onun heç nəyə yaramayan bu hoqqasını dayandırmağın vaxtı idi.

-Matvey Semyonoviç, biləsiniz ki, məni maraqlandıran suallara cavab almayınca buradan getməyəcəyəm, -bir qədər səsimin tonunu dəyişdim.

Eyhamla dediyim bu sözlərdən sonra Matvey diqqətlə gözlərimin içinə baxdı, sonra hirslə siqareti götürüb külqabında söndürdü və soruşdu:

-Sizə nə kömək edə bilərəm?

-Mənə həmin hadisə ilə bağlı bildiklərinizi olduğu kimi danışmağınız lazımdır. Düz danışarsızsa, bu zaman köməyi bizə yox, özünüzə etmiş olacaqsız.

-Siz niyə belə əminsiz ki, mən nəyisə düz danışmayacam?

-Əvvəla, ilk gəlişimdəki davranışınız belə düşünməyə əsas verir. İkincisi, həmin vaxt sizinlə eyni komissiyanın üzvləri olmuş ekspertlərin hər birinə yüz manat verərək həmin pulu oğlu ölmüş İsfəndiyar Mövlayevin göndərdiyini demisiz. Qeyd edim ki, o vaxtlar üçün həmin məbləğ heç də kiçik məbləğ sayılmırdı. Biz isə öyrənmişik ki, İsfəndiyar Mövlayev sizə heç bir pul göndərməyib. Ehtimal edirəm ki, o vaxt nəyisə gizlətməyə sizi vadar edən səbəblər, indi də nəyisə olduğu kimi deməməyinizə səbəb ola bilər. Yəqin məni başa düşdünüz?

Matveyin onsuz da yaxşı olmayan əhvalı bir qədər də dəyişdi, baxışlarını aşağı dikdi. İsfəndiyarın ekspertlərə pul göndərmədiyini yoxlamağım, yəqin başa düşürsünüz ki, imkansız idi. Bunu sadəcə ehtimal etmişdim. Əgər Matvey -«Xeyir, elə deyil» -desəydi, onunla mübahisə etmək üçün heç bir arqumentim olmayacaqdı. Ancaq o, bunu etmədi və əhvalının dəyişməsindən, belə deməklə düz onluğa düşdüyümü anladım.

-Mənim başqa çıxış yolum yox idi.

Aha, qoca əriməyə başlayır. Onu heç bir təhlükə gözləmədiyinə inandırıb sonra dinləmək lazımdır. Gələrkən elə belə də edəcəyimi düşünmüşdüm. Ancaq qocanın mənasız siqaret tryuku məcranı bir qədər dəyişdirmişdi. 

-Matvey Semyonoviç, gəlin əvvəlcə bir şeyi aydınlaşdıraq, sonra əsas söhbətimizə başlayaq. Biz dəqiq bilirik ki, İsfəndiyar Mövlayevin oğlu qətlə yetirilib. Lakin onu sizin və rəhbəri olduğunuz komissiyanın üzvlərinin öldürmədiyinə əmin olduğumuzu da demək, razılaşın ki, gülməli çıxardı. Biz sizi heç nədə ittiham etmirik, əksinə, təhlükəsizliyinizə və deyəcəklərinizin tam məxfi qalacağına zəmanət veririk. Siz ki təcrübəli adamsız. Bu qədər müddət keçdikdən sonra heç bir istintaqdan və məhkəmədən, sizin də şahidlik edəcəyinizdən söhbət belə getməyəcəyini bilirsiz. Bu, fərdi şəkildə həyata keçirilən qeyri-rəsmi bir araşdırmadır. Bir daha təkrar edirəm, sizin üçün heç bir təhlükə yoxdur və xahiş edirəm ki, mənim səmimiyyətimə inanasız.

Matvey başını yellədi.

-Əlbəttə, başa düşürəm. Ancaq yenə də qorxuram. Uşaqlarım üçün qorxuram. Onlar çox təhlükəli adamlardır.

-Mənim buraya gəldiyimi heç kim bilmir.

-Siz belə düşünürsüz. Mənimsə buna şübhəm var.

-Matvey Semyonoviç, illərin təcrübəsinə malik birisiz. Əgər sizin varlığınız həmin adamlar üçün təhlükə mənbəyi olsa idi və ya onlar belə düşünsəydilər, məndən əvvəl buraya nümayəndələri gəlmiş olardı, indi biz sizinlə üz-üzə oturmazdıq. Əgər gəlməyiblərsə, deməli, dediyiniz adamlar otuz il əvvəl verdiyiniz, digər rəylərdən heç nə ilə fərqlənməyən bir rəyin kimdəsə şübhə oyatmayacağına tam əmindirlər. Üstəlik də, araşdırmanı hansı yollarla və üsullarla apardığım, haradan başladığım da heç kimə məlum deyil. Ayrıca, sizin verdiyiniz rəy sənəd olaraq saxlama müddəti bitdiyindən çoxdan məhv edilib. Qarşı tərəf də bunu bilir və bu səbəbdən hansısa yolla sizə çıxacağımızı ağıllarına belə gətirmirlər. Sizinlə maraqlandığımı onlar yalnız məni izləməklə öyrənə bilərdilər ki, bu səadəti də onlara nəsib etmədiyimə əmin ola bilərsiz.

-Bəs onda siz bunu necə öyrənmisiz?

-Bizim əlimizdə olan sənəd rəyin otuz il əvvəl çıxarılmış surətidir.

Ev sahibi bir xeyli fikrə getidi. Nələri isə götür-qoy etdiyi simasından bilinirdi. Nəhayət dilləndi:

-Nə deyim, indi ki belədir, onda qulaq asın. Əslində, mən özüm də çox az şey bilirəm. Və inanın ki, olanlar hamısı iradəmin ziddinə baş verib. Dediyim kimi, çox qorxmuşdum onda. Yəqin bilirsiniz, 1990-cı il idi, yanvar hadisələri yeni baş vermişdi. Rus qoşunları şəhərə daxil olub dinc əhaliyə qarşı o vəhşilikləri törətdikdən sonra, istər-istəməz rus milliyyətindən olan biri kimi içimdə bir təlaş, bir narahatçılıq var idi. Faciədən bir neçə ay ötsə də, həm bu narahatçılıq, həm də bizi heç vaxt özlərindən ayırmayan azərbaycanlı qardaş və bacılarımıza qarşı rus ordusunun belə bir qətliam törətməsindən yaranmış vicdan əzabı məni rahat buraxmırdı. Sonra bu hadisə baş verdi. Həmin axşam işçiləri evə buraxmış, vacib işlər olduğundan özüm gecə işdə qalmışdım. Əvvəllər də, iş çox olanda tez-tez belə edirdim. Oğlanın meyitini gətirənlər İsfəndiyar Mövlayevin oğlu olduğunu və yarılmasına onun razılıq verdiyini bildirdilər. Yəqin bilirsiniz ki, mən həmin vaxtlar Bakı şəhərində bu sahənin ən aparıcı mütəxəssisi idim, verdiyim rəylər heç bir şübhəyə və müzakirəyə məruz qalmırdı. Elə ilk müayinədən oğlanın maşınla vurulmadığını müəyyən etdim. Meyitin üzərindəki xəsarət izləri alın və qarın nahiyələrində, bir də ki, dizlərində idi. Gənc küt alətlə, böyük ehtimalla iri dəmir parçası ilə vurularaq qətlə yetirilmişdi. Alnından dəyən ilk zərbə ölümcül olmuş, digər zərbələr isə artıq cansız bədənə endirilmişdi. Bunu necə müəyyən etdiyimin təfərrüatı yəqin ki, vaxt aparar. Ancaq deyim ki, belə xəsarətlərə ön tərəfi düz olan maşınla vurulmuş adamların bədənlərində də rast gəlinir. Sanki kimsə, bu işlərdən başı çıxan biri, məhz şübhələri avtoqəzaya yönəltməyə çalışmış, gənci bir zərbə ilə öldürdükdən sonra digər xəsarətləri düşünülmüş şəkildə yetirmişdi. Səhər işə gələn işçilərə vəziyyəti qısa olaraq izah etdim və çox yorğun olduğum üçün rəyi ertəsi gün, bir daha müayinə apardıqdan sonra yazacağımızı bildirib evə, dincəlməyə getdim.

Matvey Semyonoviçin buraya qədər dedikləri, Rasim müəllimin dedikləri ilə uyğun gəlirdi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün professor, yazıçı, motivasiya spikeri Əlibala Məhərrəmzadənin “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririk.

Bir müddət mövzumuz sağlam qidalanmaq olacaq. Axı, uğura doğru yolda sağlamlıq vacib şərtlərdən biridir.

Qidalanma zamanı «nə yeməli» sualına cavab 13 qayda ilə sizlərə dünən təqdim olundu. Mütəxəssislər əksərən sağlamlığı möhkəmləndirməyin bu qaydalarını tövsiyə edirlər:

1.     Qidalanma zamanı bişmiş qidadan (müxtəlif xörəklərdən) daha çox çiy qidaya (meyvə və tərəfəz salatlarına) üstünlük verin.

2.     Qidanı yağda qızartmayın. Daha çox buğda bişən yeməklər yeyin.

3.     Alınma çörək yeməyin. Belə çörəyin hər 100 qramında 1 qram duz var.

4.     Duzdan və istotdan uzaq qaçın.

5.     Şəkər yeməyin.

6.     Az yağlı qidalardan, tünd və kəskin olmayan ədviyyatlardan və yağsız süd məhsullarından istifadə edin.

7.     Kərə yağı və heyvan piyindən qəti istifadə etməyin.

8.     Gündəlik bitki yağı limitiniz 50-75 qramdan çox olmamalıdır.

9.     Şirin qazlı içkilər içməkdən imtina edin.

10.                       Fəst-fuddan nə qədər uzaq dursanız bir o qədər yaxşıdır.

11.                       Kolbasa məhsulları və yarımfabrikatlardan, konservləşdirilmiş qidadan çalışın yan keçəsiniz.

12.                       Yeməkdən qabaq çiy su için, amma yeməkdən dərhal sonra su içməməyə çalışın.

13.                       Vitamin və mineralların gündəlik miqdarını qida ilə qəbul etməyin qayğısına qalın.

Əziz oxucularım, unutmayın ki, düzgün qidalanmaqdan orqanizmimizin vəziyyəti, bizim əhvar-ruhiyyəmiz, xarici görünüşümüz bilavasitə asılıdır. Heç bir dava-dərman, heç bir incəsənət və əyləncə, heç bir kosmetika onun yerini verə bilməz.

Əgər siz düzgün qidalanmanın elementar qaydalarına riayət etsəniz xəstəliklər sizdən mütləq yan keçəcək, özünüzü tam gümrah, enerji ilə dolu hiss edəcəksiniz. Bunlar da sizə uğura doğru daha inamla addımlamaqda yardımçı olacaqlar.

İndi də «necə yeməli» qaydalarını diqqətinizə yönəldəcəyəm. Təbii ki, belə qaydalar da müxtəlif mənbələrdə müxtəlif cürdür. Mən yenə də sizə ən çox tövsiyyə olunan qaydaları təqdim edirəm:

1.     Qidanı xırda-xırda dişləyib yeyin.

2.     Hər tikəni yaxşıca çeynəyin.

3.     Yalnız aclıq hiss edəndə yeməyə çalışın.

4.     Əsəbi, həyəcanlı olanda, narahatçılıq hiss edəndə yeməyin.

5.     Yemək prosesində bütün diqqətinizi yeməyə yönəldin.

6.     Ayaq üstündə, uzanıqlı, üzü üstə yemək yeməyin, yalnız oturub yeyin.

7.     Günlük rasionunuzu 2-3 böyük qida qəbulundan 4-5 kiçik qida qəbuluna dəyişin.

8.     Gün ərzində ən çox qidanı günorta naharında qəbul edin. Ən az isə şam yeməyində.

9.     Çalışın, yalnız yeni hazırlanmış qidalar yeyəsiniz. Qalmış, köhnəlmiş yeməklərdən qaçın.

10.                       Çalışın yalnız təbii qidalar yeyəsiniz.

11.                       Qida rasionunuzu qarışıq edin, orada mütləq meyvə, göyərti, ağartı, faydalı dənli bitkilər, paxlalı bitkilər yer alsın.

12.                       Gün ərzində qidadan aldığınız kaloriləri fiziki hərəkətlərlə əritməyə çalışın.

P.S. Sabah daha maraqlısı olacaq: Yer kürəsinin ən faydalı qidaları!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Ekspress-sorğu rubrikasında bu dəfə respondentlər portalın vatsapp qrupunun üzvləridir. Əminik ki, müxtəlif, rəngarəng cavablar sizləri təmin edəcək.

Əziz oxucular, bəs sizlər necə düşünürsünüz? Bəs, sizcə, mədəniyyəti internet və mobil telefon təcavüzündən necə xilas etmək olar?

EKSPRESS-SORĞU

Bu gün yazıçı, rejissor, bəstəkar, rəssam necə bir mədəniyyət nümunəsi ortaya qoymalıdır ki, kütləni internet yoluxmasından qopara bilsin? Hansı kriteriyalara riayət etməlidir? 

Çapa hazırladı: Könül.

Hippokrat çox gözəl söyləyib: " Həyat qısa - sənət əbədidir".

Bəs ciddi sənət nümunələrini hər birimiz yarada bilərikmi? Əlbəttə ki, xeyr.

Daha gözəl bir deyim dilimin ucunda səslənməsini istəyir: "Yazıçı yaşı ilə deyil, başı ilə yazmalıdır". Gözəl yazmaq nə qəliz cümlələrdədir, nə də cümlələrin həcmində.

Bəs necə yazmaq lazımdır ki, kütləni dərin dəryaya səyahətə aparıb düşündürək?

Əminliklə deyə bilərəm ki, bunu hər bir yazıçı öz monoloqunda səsli-səssiz səsləndirmişdir.

Yeri gəlmişkən, Maksim Qorkinin dəyərli fikri lap yerinə düşdü: "Qələmi əlimə almazdan öncə özümə üç sual verirəm: mən nəyi yazmaq istəyirəm, necə yazmaq istəyirəm və nə üçün yazmaq istəyirəm".

Həqiqətən, bu suallara cavab vermədən inanmıram ki, mükəmməl əsər ortaya çıxa. Təbii ki, digər yazarlardan fərqlənmək asan deyil.

Mövzu eyni olsa da, hər bir yazar mövzuda novatorçu olmalı və öz fərdi üslubu ilə yanaşıb fərqlənməlidir.

Uzun-uzadı mürəkkəb fikirlərlə də oxucunu yormaq olmaz.

Bəli, hər müəllifin öz oxucu kütləsi olur, amma hər halda elə yazmaq lazımdır ki, hər kəs bu yazıdan zövq alıb nəticə çıxarmağı başarsın.

Uliyam Sommerset gözəl söyləyib: " Qısa və aydın yazmaq səmimi və xeyirxah olmaq qədər çətindir".

İncəsənət insan hisslərini təzahür etdirir.

Ədəbiyyat da söz incəsənətidir.

Bu sahədə də fərqlənmək üçün və kütləni yaxşı mənada "səyahətə aparmaq" üçün səmimi, intellektual olub, birinci növbədə özün özünü aldatmamalısan, çünki oxucu həssas olur, özünü inandırmasan, oxucunu da əsla inandıra bilməzsən.

Fikrimi yekunlaşdıraraq diqqətinizə çatdırım ki, yazar elə əsər  yaratmalıdır ki, oxucu bu yazarı harada görsə, körpə kimi saf məhəbbətlə “üstünə” qaçsın.

(Ülviyyə Əbülfəzqızı)

Tarixin tozlu səhifələrini aralasaq, ən barbar tayfaların belə özünəməxsus mədəniyyət nümunələri ilə qarşılaşa bilərik. İlk öncə mədəniyyət deyildikdə mənim şüurum estetik və anlayışlı insan kütləsini ön plana çəkir. Çox təəssüf olsun ki, hazırki dövrdə cəmiyyətdə manqurtlaşma prosesi gedir və insanlar fərqində olmadan monotonlaşmağa və bayağılaşmağa başlayır. Əsrin bəlası bəzən isə xilaskarı kimi göstərilən internet insanların həyatında ön planda olduğu üçün artıq böyük bir kütlə interneti həyatının bir parçası kimi görmək yerinə həyatını internetin fədaisi olaraq təsvir edir. Beləliklə mədəniyyət anlayışı çox ucuzlaşmağa başlayır. “Aktyorlar” ibrətamiz obrazı canlandırmaq yerinə "gülməli" obrazlara üstünlük verir. Rejissorlar kino çəkəndə, cəmiyyətin qara üzünü ağ örpəyə bürüyüb çəkməyə çalışır ki, heç olmasa hər kəs ekranlarda xoşbəxt simalar görsün. Musiqi deyiləndə hamının dilində Üzeyirin mahnıları əzbər oxunur. Amma bu Üzeyir xalqa musiqinin ilk toxumlarını verən Hacıbəyli Üzeyir deyil də, klublarda atəşfəşanlıq edən yeniyetmələrin "mən nələr arzu etdim, qarşıma çıxdı nələr" deyən Mehdizadə Üzeyirdir. Təəssüf ki, dövran dəyişir, mədəniyyət sahəsi daralır. Ölkəmizdə opera-balet, teatr tamaşa zalları, muzeylər kifayət qədər çox olsa da, sanki mədəni ruhumuz artıq ölmüş, zövqlərimizin üstü tozlanmışdır. Bu proses çox təəssüf ki, kitablardan da yan keçməmişdir, biz sosial mediada vaxt keçirməkdə ikən rəflərimizdə gözü həsrətdə qalan kitablarımız toz tutmuşdur. Elə isə nə etməli? İnsanları estetika və mədəniyyətə necə cəlb etməli? Gələcək nəsillərə hansı mədəni nümunələri ötürməli? Yenə böyük bir yük müəllimlərin üzərinə düşməyə başlayır. Məktəbdə şagirdə təməl təhsil verib həyat məktəbinə yola salan dəyərli müəllimlər və öz övladının gələcəyi üçün çalışan valideynlər öncəliklə etika və əxlaq normalarını məhz öz davranışları ilə gənc, hətta körpə nəsilə doğru şəkildə ötürməyi bacarmalı, onları hələ uşaq yaşdan internetdən uzaq tutmaq üçün onlarla daha çox vaxt keçirməli, maddi dəstəklərini əsirgəmədikləri kimi mənəvi-psixoloji dəstəklərini də əsirgəməməlidir. Çünki bir az diqqət etsək, cəmiyyətdə maskalanmış, bayağı həyata meyl edən, özünü xoşbəxt sayan bir kütlə var ki, çox dərinlərdə bir yerdə ağır yaralar almış, uşaq yaşlarından yalnızlığa məhkum edilmiş, susdurulub heç sayılmışlar. Elə buna görə də, onlar "şeytan insanı çətin anında aldadar" misalı özlərini sosial media batağlığında çirkaba bulaşmış görürlər. Tam tərsi olan bir kütləyə diqqət yetirsək, hər sahəyə meyl edə bilən, özündən əmin, incəsənətə dəyər verən, kitablarla yol yoldaşı olan, tənqid və təhqirlər yerinə anlayışlı yanaşan, insanları alçaltmaqdan zövq almaq yerinə onlara dəstək ola bilən bir nəsil görərik ki, məhz bu nəsil gələcəyin son ümid qırıntılarıdır. Hər şey ailədən başlayır və ailədə bitir.

Əziz valideynlər, övladınızın telefonla çox oynamağına göz yumub, xəyalları ilə oynayıb, gələcəyə özünə inanmayan ucuz zövqlərə sahib fərdlər yetişdirmək əvəzinə, onlara əxlaq, etika və estetika anlayışlarını düzgün aşılaya bilsəniz, rejissorlar vecsiz rollar biçməz, aktyorlar hissiz obrazlara həyat verməz, yazıçılar paslı qələmlərini təzə mürəkkəblərlə əvəz edər və bəlkə də, hər gün minlərlə ruh əlacsız qalıb yeyən, danışan, iş görən, hətta gülə bilən cismlərin pəncərəsindən intihar etməz.

(Kubra Quliyeva)

Yazmaq-nə və nəyi yazmaq?

Bəstələmək-nə və nəyi bəstələmək?

Çəkmək və nə və nəyi çəkmək? və s...

Bu gün dünyamız hər keçən gün daha da dəyişməkdə, daha da inkişaf etməkdədir. Dəyişmək gözəldir, inkişaf etmək daha da gözəldir. Amma əsas olan bəzi dəyişiklilər, bəzi inkişaflar bizi gözəlliyə doğru istiqamətləndirirmi? İnsan şeir yazmağı, musiqi bəstələməyi, rəsm çəkməyi və s. bacaran süni intellekt qarşısında ağ bayraq qaldıraraq təslim olmalıdırmı və ya əksinə? Unutmayaq ki, bütün inkişafları yaradan da insan zəkası, insan beynidir, eyni zamanda məhv edən də. Həmçinin bəşəriyyət internet bəlasına yoluxmaqdadır və mən bunu internet pandemiyası kimi də dəyərləndirərdim, daha dəhşətli bir pandemiya. Bu pandemiyadan xilas olmaq üçün sənət adamının üzərinə böyük bir məsuliyyət düşür. Kütləni nəinki internetdən, ümumiyyətlə pis vərdişlərdən, xeyrsiz aludəçilikdən uzaqlaşdlrmaq üçün sənətkar meydana bacardıqca daha fərqli əsərlər qoymalı və sözünü deməlidir. O, müasir insanı təəccübləndirməyin bir o qədər də asan olmadığını unutmamalı, sadəcə yazmaq, bəstələmək, çəkmək və s. ilə kifayətlənməməli, daha dərinliklərə baş vuraraq mümkün qədər daha çox araşdırmalı, daha çox informasiya əldə etməlidir...

Və təbii ki, öz təxəyyülünün gücündən maksimum dərəcədə yararlanmalı, xəyallarına sərhəd tanımamalıdır. Olmuşları yazmaqdan daha çox, ola biləcəkləri yazmalı, kütləni maarifləndirməlidir. Bu günü düzgün oxumağı bacarmayanlar, sabahı heç hərfləyə də bilməz. Nə gözəl söyləmiş Atatürk: “Üfüqi görmək azdır, onun ötəsi gərək”.

Kütləni internet yoluxmasından qopara bilmək üçün Mən, Sən, O və ümumiyyətlə hər birimiz, dünyanın harasında yaşamağımızdan asılı olmayaraq, işıqlı sabahlarımız naminə səfərbər olmalı, bu yoldan əsla geri çəkilməməliyik.

Sonda “Facebook” sosial şəbəkəsinin yaradıcısı Mark Zukerberqin belə gözəl bir ifadəsini nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm: “Elə yaşayın ki, sosial şəbəkələrə zamanınız qalmasın” 

(Habil Yaşar)

Hər bir ölkənin gələcəyi intellektual səviyyəli gənc kadrların yetişdirilməsindən, onların cəmiyyətdə aparıcı qüvvəyə çevrilməsindən asılıdır. Məhz həyata keçirilən məqsədyönlü siyasətin nəticəsidir ki, bu gün yüksək intellektual səviyyəyə, vətənpərvərlik hissinə, milli düşüncəyə malik gənclər formalaşdırılmalıdır. Bəzən başqa sahənin insanlarına da rəssam deyirlər. Məsəl üçün, ruslar hətta bəstəkar, jurnalist və digər sahələrin nümayəndələrini də “xudojnik” adlandırırlar. Rəssam tək rəngi yox, hər bir şeyi görmək iqtidarında olandır, dünyəvi insan olmalıdır. Başını aşağı salıb, şəkil çəkməklə rəssam olmaq olmur. Dövlətçiliyin, müstəqilliyin daha da möhkəmləndirilməsi, gələcəyin etibarlı təminatı peşəkar kadrların yetişdirilməsindən, gənclərin cəmiyyətin bütün sferalarında fəal iştirakından çox asılıdır. Gənclərlə iş sahəsində görülən tədbirlər  gəncliyinin inkişafına təkan verib, onların cəmiyyətdə özlərini təsdiq etməsində böyük rol oynayır. Rejissor filmi çəkdiyində onu gələçək gənçlərimizin görüb ğötürməsini düsunməlidir, aktyor rolunu elə oynamalidir ki,  insanın içində həqiqət, hiss , duyğu yaransın. İnsanlarin gözunu həqiqətə acmaq, gözəl həyati, təbiəti vəsf etmək  lazimdır, insanları kutləsdirimək deyil. Həyat sadəcə o texniki robotdan ibarət  deyil, həyatın gözəlliyi var və texniki, fantastik filmlərə, ekşnlara izin verilməməlidir ki, zövqləri korşaltsın.

(İradə Allahverdiyeva) 

Bu gün müasir dövrdə retro sevənlər və yeni tipli ədəbiyyat və incəsənət sevənlər vardır. Oxucular kitab oxuyarkən dünyagörüşünə və nitqinə yeniliklər qatır, əlavə olaraq lüğətini genişləndirir . Indiki dövrdə əsl oxucular azdır. Teatra gedən yox dərəcəsindədir. Kütlənin mərkəzi nöqtəsi internetdir. Bəs bunu necə dəyişə bilərik? Ədəbiyyat və incəsənəti insanların maraq dairəsinə necə salmaq olar?

Ədəbiyyatda müəyyən mövzular var ki, ona əsaslanıb nəsr və ya nəzm yazılır. Dövr və zamanə irərliyib inkişaf edirsə, ədəbiyyat və incəsənət də inkişaf etməlidir. Məsəlçün, mən deyərdim ki, yazıçı o şəxs deyil ki, nəsə bir şey yazıb. O yazıdan dərs alınmalıdır, nümunə gotürülməlidir. Əsas olaraq siz o əsərdə yazıçı ilə telepatiyaya girməlisiniz. Əsərlərin insanlarda iz buraxan bir cümləsi, misrası olmalıdır. Söz yığını yazanına yazar adı vermək düzgün deyil. Rejissorun çəkdiyi filmin izləyici üzərində təsirinə fikir verilməlidir. Kino daxilində intriqalar və şiddət olmalı deyil. Mənfi qüvvəli mövzuları ekrana vermək düzgün deyil. Izləyici özünə xoş gələn kinoya baxır. Televiziyada senarilərin çoxu o qədər mənasızdır ki, adam dəhşətə gəlir ki, buna axı kim və niyə baxır? Elə filmlər çəkilməlidir ki, insanların maariflənmə səviyyəsinə müsbət təsir göstərsin, insanlar yeni faktlar öyrənsinlər.

Baxın. Insanların beynindəki Leyli və Məcnun sevgisi dillər dastanı olan bir sevgi hekayəsidir. Amma indi sevgiyə olan inama da əsərlər və filmlər sadəcə zərbə vururlar. Müsbət mövzular və aktual məsələlər ön planda olmalıdır. Mövzuları adiləşdirmək yox, canlandırmaq lazımdır. Rəssamlıq əsərlərində isə mövzuya fərqli bir pəncərə açılır. Əsərin anlaşılması üçün dünyagörüşü və baxış tərzi əsas rol oynayır. "Mona Liza" əsəri hər zaman sirri və gözəlliyi ilə aktual olmuşdur . Amma “bir meyvəni divana bantlayıb” abstraksizm adı altında 120 minə satıb, yerinə yenidən “meyvə bantlamaq” incəsənətə aid deyil . Incəsənət görməyi bilənədir. Nəticədə yazıçı, rejissor, bəstəkar və rəssama düşən məsuliyyət eynidir . Bir sözlə, bu kəslərin yaratdıqları əsərlər xalqın maariflənməsinə, dünyagörüşünün  inkişafına və mənəvi maraqlarına uyğun olmalıdır. Əgər bunlar inkişaf edirsə, artıq insan kütləsi yox, cəmiyyət bərqərar olur .

(Zəhra Allahverdiyeva)

Düşünürəm ki, hər dövrdə sənətkar adı alıb o ada layiq olmayanlar vardır və olacaq da. Lakin daha öncələr internet şəbəkəsi aktual olmadığı üçün və televizorlara sayılan, seçilən şəxsiyyətlərin dəvət edildiyi üçün zövqlər də yerində idi. İndi isə günümüzün ən aktual problemi olan zövqlərin korlanmasında əsas rolu həm internet daşıyır, həm də müxtəlif digər təbliğat vasitələri. Bəs sənətkar nə etsin? Sənətkar xalqının nəbzini tutmağı bacarmalıdır. Yaxın günlərdə gənc bir musiqiçinin ifasını dinlədim, retro üslubunda idi, məni valeh etdi. İkinci məsələ, qeyd edirik ki, ən böyük təbliğat vasitəsi indi internetdirsə, bu kimi gözəl musiqilərin internetdə trendə çıxması çətin olur, nədənsə səviyyəli məsələləri trend etməklə heç bizim camaatın arası yoxdur. Və bəli... Yazıçı, sənətkar nə qədər ən yaxşısını etməyə çalışsa da əgər təbliğatı güclü deyilsə, ona çox çətin olacaq, buna görə də çox çalışmalıyıq. Xalqın nəbzini həm də sosial şəbəkədə tutmağa can atmalıyıq.

Səviyyəli işləri bacardığmız qədər hər qabağımıza çıxdıqca yaymalı, daha çoxunun görməsinə şərait yaratmalıyıq və həmin müəllif də iki ayağını bir başmağa dirəməli, el dilində desək, inadından dönməyərək özünü tanıtdırmağı bacarmalıdır. Bəli, bu da mühümdür, sosiallığmızı qorumalıyı , işlərimizi daha çoxuna tanıtdırmaq üçün...

Bilirəm, əziz yaradıcılar! Nə qədər çoxuna yaymağı istəsəniz də, 5-indən 2-i yaymağa çalışacaq, 3-ü üstündən keçəcək... Nədənsə özləri də gözəl olduğunu qəbul etsə belə paylaşmayacaqlar. Amma ruhdan əsla düşməyək! Yazaq, yaradaq, bir gün haqq yerini mütləq tutacaqdır!

(Nigar Həsənzadə)

Ancaq və yenə də altını cızaraq, İlahi məntiqə əsaslanıb təklif edirəm: Elmi  məntiqə yiyələndikcə, bəsirət gözümüz açıldıqdan sonra həyat mənalı, məzmunlu olar...

(Elmira İsmayilova) 

Daha interaktiv bir dövrdə yaşadığımız üçün insanlar hər şeyin daha yığcam, daha lakonik bir dildə təqdim olunmasını istəyirlər. Bu baxımdan filmlərin və serialların metrajı azalıb. Eləcə də kitablar daha yığcamlaşdırılıb. Müasir yazarlar belə əvvəlki klassikkər kimi uzun əsərlərə ehtiyac görmür və cib kitabı ölçüsündə kitablar yazmağa başlayır. Düşünürəm ki, hal-hazırda axın bu yöndədir. Qarşı çıxıb onu dəyişməyə çalışmaqdansa anın dadını çıxarıb müasir dövrümüzlə ayaqlaşmaq ən yaxşısıdır. Əlbəttə, bir müddət sonra bu da dəbdən düşəcək və insanların istəkləri dəyişəcək. 

Digər bir yol isə hər üslubdan kitablar yazıb paylaşılması üçün ehtiyac olan dövrü gözləməkdən ibarətdir.

(Uraqan Abdullayev)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə “Biri ikisində” layihəsində bu gün Nəsr vaxtıdır, Furqanın “Mustafa Həbibzadənin meyidini mən oğurlamışam” hekayəsi ilə tanışlıqdır.

FURQAN

MUSTAFA HƏBİBZADƏNİN MEYİDİNİ MƏN OĞURLAMIŞAM

                                                         1.

Jurnalist otaq yoldaşımdan xahiş etmişdim ki, aktyor Mustafa Həbibzadəni tapsın və onu müsahibəyə razı salsın.

– Çətin məsələdi, – demişdi.

Amma bir gün işdən qayıdanda dedi:

          – Muştuluğumu ver, Mustafa Həbibzadəni tapmışam.

           – Doğrudan? – dedim, inanmağım gəlmirdi.

           – Hə! Doğrudan.

          – Müsahibə verməyə razı oldu?

           – Güc-bəla razı saldım.

          – Əla, – dedim, – mən də gəlirəm.

          – Sən hara?

          – Müsahibəyə. Sənin fotoqrafın olacam.

Otaq yoldaşım bilirdi ki, Mustafa Həbibzadə mənim ən sevimli aktyorumdu və onu yaxından görmək, onunla söhbət etmək ən böyük arzularımdan biridi. Və onu da bilirdi ki, tutduğumu qoparmamış əl çəkən deyiləm. Yəni “mən də gəlirəm” dedimsə, deməli, gələcəm. Dirəşməyin mənası yoxdu.

                                                         2.

          – Bax ha, – deyərək son tapşırıqlarını verməyə çalışan otaq yoldaşım əlavə etdi, – orda sən çox danışma. Qəşəng şəkillər çək. Müsahibə bitəndən sonra nə istəsən, soruşarsan Mustafa müəllimdən.

          – Yaxşı, – dedim, – narahat olma!

          Avtobusdan düşüb meyvə-tərəvəz satılan marketə yaxınlaşdıq. Redaksiyanın fotoaparatı da əlimdə idi. Otaq yoldaşım satıcıdan soruşdu:

          – Bilmirsiz, Mustafa Həbibzadə hansı evdə yaşayır?

          – Niyə bilmirəm ki?! – deyə satıcı gülərüzlə cavab verdi. – Bu yolla təxminən iki yüz metr gedin, qırmızı darvazanı da keçib sağa dönün, birinci darvaza yox, ikincisi. Göy rəngdə.

          Satıcı sözünü bitirib bizi başdan-ayağa süzdü:

          – Deyəsən, jurnalistsiz.

          Otaq yoldaşım sevincək:

          – Hə, – dedi.

          – Boş yerə əziyyət çəkməyin!

          Satıcının bu sözlərinə ikimiz də təəccübləndik:

          – Niyə?

          – Oğlu maşın qəzasında vəfat edəndən sonra o, hamıdan qaçır. O vaxtdan bəri nə kinoya çəkilib, nə televiziyaya çıxıb, nə də müsahibə verib.

          – Biz özüylə danışmışıq. Müsahibə verəcək, – otaq yoldaşım dedi.

          – Həə? Lap yaxşı. Yaxşı kişidi o, həm də gözəl aktyordu.

          Daha çox vaxt itirmək istəmədik. Satıcıya təşəkkür edib onun dediyi yolla getdik.

          Otaq yoldaşım üçün bu müsahibə böyük əhəmiyyət daşıyırdı. Dediyinə görə, illərdi heç yerdə görünməyən aktyorun birdən-birə ortaya çıxması, müsahibə verməsi ölkədə böyük səs-səda doğuracaqdı. Və bu, bəlkə də, otaq yoldaşımın maaşının artmasına vəsilə ola bilərdi.

                                                         3.

          Mustafa Həbibzadə pıçıltıyla:

          – Bir şərtlə müsahibə verməyə razıyam! – dedi.

          Biz bir-birimizə baxdıq.

          – Hansı şərt? – deyə otaq yoldaşım soruşdu. Mustafa Həbibzadə eyni pıçıltıyla danışmağa davam etdi:

          – Həkimlər mənə diaqnoz qoyublar. Pis xəstəliyim var. Uzağı bir ilə öləcəm. Bunu sizdən başqa heç kimə deməmişəm. Heç həyat yoldaşıma da.

          Qısa sükut yarandı. Biz ikimiz də donub qalmışdıq. Adicə “Allah şəfa versin!” də deyə bilmirdik. Sükutu aktyorun özü pozdu:

          – İstəyirəm ki, bu müsahibə mən ölən gün üzə çıxsın.

          Otaq yoldaşım yenə mənə baxdı. Baxışları deyirdi ki, neyləyək? Astaca başımı yellədim. Yəni razı ol, onsuz da buracan gəlmişik.

          Otaq yoldaşım dilləndi:

          – Şərtinizlə razıyıq!

                                                         4.

          Müsahibə, məncə, çox yaxşı alınmışdı. Mən də xeyli şəkil çəkmişdim.

          Bir gün sonra otaq yoldaşım işdən qayıdanda qırımından bildim ki, sözü var, deməyə çəkinir.

          – Nə olub? – deyə xəbər aldım.

          – Heç nə! – dedi.

          – Sözlü adama oxşayırsan.

          – Hə, baş redaktor müsahibəni çap eləmək istəyir.

          – Necə ki?

          – Deyir, indi çap edək, partlasın. Ölümündən sonraya qalsa, yaxşı olmayacaq.

          – Bəs şərti demədin?

          – Dedim.

          Kefim get-gedə pozulurdu.

          – Demədin ki, kişiyə söz vermişik?

          – Dedim.

          – Nə dedi?

          – Dedi ki, bu dövrdə kişi var?

          – Tfu! – dedim, – lənət şeytana.

          – Bilmirəm neyləyim... Bu gün şəkilləri vermədim. Dedim ki, kartı evdə unutmuşam. Sabah aparmalıyam.

          – Aparmasan, olmaz?

          – İşdən qovar məni.

          – Xəstəliyi olduğunu da yazacaqsız?

          – Bilmirəm.

                                                         5.

          Baş redaktor istəyinə nail olmuşdu. Otaq yoldaşım çarəsiz qalıb şəkilləri və müsahibəni ona təqdim etmişdi. Müsahibə şəkillərlə birgə qəzetdə iki səhifə tutmuş, qəzetin saytında da dərc olunmuşdu. On il ərzində heç yerdə görünməyən Mustafa Həbibzadənin ortaya çıxması sənət camiəsində, doğrudan da, partlayışa səbəb olmuşdu. Otaq yoldaşım sözünün üstündə dura bilmədiyinə görə kədərlənsə də, baş redaktorun maaş artımı ilə bağlı dediyi sözlərin xoşbəxtliyini yaşayırdı.

          Amma bu sevinc çox çəkmədi. Bir həftə sonra Mustafa Həbibzadənin ölüm xəbəri yayıldı.

          Bütün saytlar ölüm xəbərinin ardınca aktyorun son müsahibəsini paylaşırdı. Otaq yoldaşım evin içində gəzə-gəzə təkrarlayırdı:

          – Düz eləmədik. Gərək müsahibəni dərc etməyəydik.

          Aktyorun dəfni sabah olacaqdı.

                                                         6.

          Dəfn günü xəbər saytlarında dəhşətli bir xəbər yayıldı:

          “Aktyor Mustafa Həbibzadənin meyiti yoxa çıxıb”.

          Otaq yoldaşım işə getməyə hazırlaşırdı. Ordan da guya dəfnə gedəcəkdi. Xəbərdən ikimiz də sarsıldıq.

          Elə bu anda qapı döyüldü. Otaq yoldaşım qapını açıb məni çağırdı:

          – Tez bura gəl!

          Qonaqları görəndə təəccübdən yerimdə dondum. Otaq yoldaşım ağappaq olmuşdu.

          – İçəri girmək olar?

          Cavab gözləmədən mənzilə daxil oldular. Dörd nəfər idilər. Çiyinlərində də tabut. Yorulmuşdular. Tabutu koridora qoyub otağa keçdilər.

          – Çaydan, sudan nəyiniz var? – biri soruşdu.

          Otaq yoldaşım titrəyə-titrəyə mətbəxdən su gətirdi.

          Gələnlər, Mustafa Həbibzadənin müxtəlif filmlərdə yaratdığı mənfi obrazlar idi. Tabutdakı da, çox güman ki, aktyorun özü idi.

          Su içdikdən sonra kresloda oturan mənfi obraz dilləndi:

          – Yəqin, bilirsiz də, həkim ona diaqnoz qoymuşdu. Xəstəliyi var idi.

          Otaq yoldaşım hələ də titrəyirdi:

          – Hə, – dedi titrəyə-titrəyə, – bi... bilirik...

          – Onu da bilirsiz ki, sizin üzünüzdən ürəyi partladı, öldü?

          – Mənim günahım yoxdu, – dedim, – mən heç qəzetin işçisi deyiləm, sadəcə, Mustafa müəllimi görmək üçün fotoqraf olmuşdum.

          – Kəs səsini! Əclaf! Günahı yox imiş. Buna bax!

          Divana yayxanan mənfi obraz çox əsəbiləşmişdi, mənə qanlı-qanlı baxırdı, halbuki o, ən sevdiyim filmdəki obraz idi.

          – Yaxşı, – dedi kresloda oturan, – olan olub, keçən keçib. Dəfnə az qalıb. – Sonra otaq yoldaşıma tərəf çevrildi:

          – Zəng vur baş redaktoruna. Tez gəlsin bura. Vaxtımız azdı. Meyit iylənəcək.

                                                         7.

          Baş redaktor koridorda qurumuşdu. Tabut və tanış simalar onu çox qorxutmuşdu.

          – Deməli, belə! – dedi mənfi obrazlardan biri. – Zəng vurursan redaksiyaya. Belə bir xəbər verirlər saytda: “Mustafa Həbibzadənin meyitini mən oğurlamışam”. Yəni sən...

          Mənfi obrazlardan biri qapının ağzını kəsdirmişdi ki, baş redaktor qaçmasın. Baş redaktor isə eynən otaq yoldaşım kimi əsirdi. Əsə-əsə cibindən telefonu çıxardı. Danışanda dili topuq çalırdı.

          On beş dəqiqədən sonra xəbər hazır idi. On dəqiqə ərzində bütün xəbər saytları bu dəhşətli xəbəri tirajlamışdı.

          Bayaqkı mənfi obraz dedi:

          – Biz daha gedə bilərik.

          Onlar getdilər, tabut evdə qaldı. Baş redaktor koridorda dizləri üstə çökmüşdü. Başını əlləri arasına almış, səssiz ağlayırdı.

          Qorxa-qorxa tabutun qapağını qaldırdım. Boş idi. Otaq yoldaşım da, baş redaktor da gəlib baxdılar.

          – Qəribədi, – baş redaktor dedi.

          Xəbər saytlarına girdim. Sən demə, Mustafa Həbibzadənin meyidinin yoxa çıxma xəbəri yalan imiş. Hansısa sayt oxucuların marağına səbəb olsun deyə, yalandan paylaşıbmış.

          Baş redaktor acı-acı dilləndi:

          – Şərəfsizlər, ağızlarına gələni yazırlar.

          Televizoru yandırdım. Mustafa Həbibzadənin baş rolda çəkildiyi film gedirdi. Məni söyən mənfi obrazı görən kimi tanıdım.

          P.S. Dəfndə o qədər adam vardı ki, iynə atsan, yerə düşməzdi. Otaq yoldaşımın dəfndən hazırladığı reportajın böyük hissəsi baş redaktorun məzar üstündə çıxışından ibarət idi.

          Həmçinin onun qələmə aldığı “Mustafa Həbibzadənin meyidini mən oğurlamışam” adlı köşə yazısı da saytda oxunma rekordu qırmışdı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.07.2023)

Yasamal gölündə qayıqlar üzdürən (bu adda onun məşhur romanını yəqin xatırladınız) Xalq yazıçısı Sabir Əhmədli nəsrimizə yeni ab-hava gətirib, yüksək vətəndaşlıq hissləriylə qələmə alınmış əsərləriylə ədəbiyyatımıza böyük xidmət göstərib, bunu heç kəs dana bilməz. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, ötən gün görkəmli yazıçı, Xalq yazıçımız Sabir Əhmədlinin anadan olmasının 93-cü ildönümü tamam oldu. 

Yaradıcılığı dönəmində neçə-neçə nəslin vətənpərvərlik ruhunda yetişməsində önəmli rol oynayan, əsərləri bir çox xarici ölkə xalqlarının dilinə tərcümə edilən Sabir Əhmədlinin ədəbiyyatımız qarşısındakı xidmətləri yüksək qiymətləndirilmiş, ona Azərbaycanın Xalq yazıçısı, Əməkdar incəsənət xadimi fəxri adları verilmişdir. 

Sabir Əhmədli 1930-cu il iyul ayının 10-da Cəbrayıl rayonunun Cəbrayıl kəndində dünyaya göz açıb. Burada orta təhsilini başa vurduqdan sonra 1946-cı ildə Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olub. 1951-ci ildə universiteti bitirib Cəbrayıl rayonunda müəllim kimi əmək fəaliyyətinə başlayıb. Bir il Şükürbəyli kənd orta məktəbində direktor işləyib. 1956-cı ildə "Ədəbiyyat və incəsənət" qəzetinin redaksiyasında ədəbi işçi vəzifəsinə qəbul edilib, bir müddət sonra nəsr şöbəsinin müdiri vəzifəsinə keçirilib. 1993-1996-cı illərdə həmin qəzetin baş redaktoru olub. 

O, ədəbi fəaliyyətə 1951-ci ildə "Pioner" jurnalında çap olunmuş "Poçtalyon" hekayəsi ilə başlayıb. Bədii əsərlər və publisistik məqalələri ilə dövri mətbuatda müntəzəm çıxış edib. "Bir payız axşamı" adlı ilk kitabı 1961-ci ildə çapdan çıxıb. Sonralar "Aran", "Pillələr", "Görünməz dalğa", "Yamacda nişanə", "Toğana", "Yasamal gölündə qayıqlar üzür", "Mavi günbəz", "Gedənlərin qayıtmağı", "Dünyanın arşını", "Yanvar hekayələri", "Kütlə", "Axirət sevdası", "Şəhid ruhu" və s. kitabları işıq üzü görüb və ədəbi ictimaiyyət tərəfindən maraqla qarşılanıb.

Sabir Əhmədli ötən əsrin 50-ci illərin sonu, 60-cı illərin əvvəllərində yazdığı hekayələr və “Aran” roman ilə əməkçi insanı əsas obraza çevirdi. 80-ci illərdə yazıçının yaradıcılığında başqa mühüm keyfiyyətlər önə keçdi. Urbanizasiya problemləri, sosial-psixoloji dərinliyə meyil, ziyalı, intellektual obrazların hiss, düşüncə aləmlərinin təsviri ilə sosial mühitin reallıqlarını açıb göstərmək təmayülü işlək oldu. Sabir Əhmədlinin 90-cı illər yaradıcılığı isə onun milli-azadlıq hərəkatına, Qarabağ münaqişəsinə, metafizik başlanğıca müraciəti ilə dolğunluq qazandı, dəyişən zaman və mühit kontekstində qəhrəmanın həyata, cəmiyyətə ümumbəşəri dəyərlər prizmasından yanaşması dünyadərk məqamı kimi mənalandı, varlıq və yoxluq hüdudunda hərəkətə gələn ruhun ucalıq səviyyəsi nəsrimizin yeni estetik dəyər və ümumbəşəri çalar kəsb etməsinə yol açdı.

Sabir Əhmədlinin 1990-1991-ci illərdə yazdığı “Yanvar hekayələri” nəsrimizdə 20 Yanvar faciəsinə həsr olunan ən sanballı bədii nümunədir. Bu hekayələr kitabında həmin hadisə ilə bağlı bütün mənzərə bədii rakursdan məharətlə işlənib. Öz azadlığı naminə meydanlara axışan xalq, silahsız xalqa hücum edən sovet ordusu, qana boğulan insanların fəryadı hekayələrin əsas təsvir predmetini təşkil edir. Sabir Əhmədli bu hekayələrdə insan hisslərini, ondakı vətənpərvərlik duyğularını, yurdu üçün əzmlə mücadilə etməsini psixoloji nüans dəqiqliyi ilə ifadə etməyə çalışır. Eyni zamanda, rus imperialist siyasətinin obrazı, bir xalq olaraq dəfələrlə aldanışlarla üz-üzə qalmağımız kimi məsələlər də hekayələrin içindən əsas xətt olaraq keçir. 

Qarabağ məsələsi Sabir Əhmədlinin bioqrafiyasında izini dərin qoymuş, yazıçının müharibə faktoruna çağdaşlarından daha həssas yanaşmasına, mövzunu davamlı təsvir predmetinə çevirməsinə səbəb olmuşdur. 

Qardaşını İkinci Dünya müharibəsində itirən yazıçı 1994-cü ildə Qarabağ uğrunda aparılan savaşda oğlu Məhəmmədi də itirib. Bütün bu iztirablar yazıçının “Axirət sevdası”, “Kef” və “Ömür urası” romanlarında əksini tapıb.

Görkəmli yazıçı Sabir Əhmədlinin işıqlı xatirəsi qələm yoldaşlarının və oxucularının qəlbində daim yaşayacaq.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.07.2023)