(TURKKON-un Türk Dünyası Yolçuluğu, Türkiyə–Azərbaycan Xətti və Vətəndaş Diplomatiyası)

Rəqsanə Babayeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Böyük quruluşlar deyil, uzunmüddətli niyyətlər

Türk dünyası üzərində düşünərkən çox vaxt dövlətlər, sazişlər və zirvələr mərkəzli bir narrativ qurulur. Halbuki son illərdə diqqət çəkən əsas inkişaf, bu rəsmi çərçivənin yanında və bəzən onun səssiz dəstəyi ilə irəliləyən vətəndaş, mədəni və intellektual təmaslardır. Bu sahə nə məcburi qərarlar qəbul edir, nə də yüksək səslə danışır; lakin qurduğu əlaqələrlə uzunmüddətli bir zəmin formalaşdırır.

TURKKON – Turan Dövlətləri Birləşmiş Konfederasiyası məhz bu zəmin üzərində fəaliyyət göstərən strukturlardan biridir. Konfederasiyanın baxışı və Türkiyə ilə Azərbaycan mərkəzli fəaliyyəti, Türk dünyasının bu günü və sabahı barədə mühüm ipucları təqdim edir. Bu məqalə TURKKON-un ümumi vizyonunu, Türkiyə və Azərbaycandakı fəaliyyətlərini, məqsəd və məramını; Məsud Gülaçtının təmasları və sahə müşahidələri işığında mədəni bir perspektivlə ele alır.

TURKKON-un Vizyonu: siyasi olmayan bir birlik təsəvvürü

TURKKON-un ən seçilən cəhətlərindən biri, özünü siyasi bir qurum kimi təqdim etməkdən şüurlu şəkildə çəkinməsidir. Bu seçim onu təsirsiz etmir; əksinə, daha əhatəli və çevik bir fəaliyyət sahəsi yaradır.

Konfederasiyanın əsas vizyonu aşağıdakı başlıqlarla ümumiləşdirilə bilər:

Türk dünyasında ortaq mədəni şüurun diri saxlanması

Dil, tarix və yaddaş üzərindən intellektual davamlılığın təmin edilməsi

Vətəndaş cəmiyyəti, akademiya və diaspora şəbəkələrinin bir-birinə bağlanması

Gənc nəsillərdə Türk dünyası ideyasının ideoloji deyil, mədəni bir zəmin üzərində qarşılıq tapması

Bu baxış, qısamüddətli görünürlükdən çox, uzunmüddətli mədəni inşa prosesinə işarə edir.

Türkiyədə TURKKON: Mərkəz, koordinasiya və mədəni təmas

TURKKON-un Türkiyədəki fəaliyyəti əsasən koordinasiya, təmsilçilik və əlaqə qurma oxunda formalaşır. Türkiyə təbii olaraq konfederasiyanın əsas təmas nöqtələrindən biridir.

Türkiyədə əsas fəaliyyət sahələri:

Vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları ilə məsləhətləşmə görüşləri

Mədəniyyət dərnəkləri və federasiyalarla birgə tədbirlər

Türk dünyası mövzulu panellər, toplantılar və anım proqramları

Akademiklər, yazarlar və fikir adamları ilə təmaslar

Bu fəaliyyətlərdə önə çıxan cəhət mərkəzləşdirici olmayan yanaşmadır. TURKKON Türkiyəni bir “üst mərkəz” kimi deyil, təbii bir görüş və qovuşma məkanı kimi dəyərləndirir.

Bu mövqe Türk dünyası daxilindəki həssas tarazlıqları nəzərə alan, kimsəni kənarda qoymayan bir dilin qurulmasına imkan verir.

Azərbaycanda TURKKON: Mədəni yaddaşla qurulan əlaqə

Aərbaycan TURKKON-un vizyonunda yalnız bir “qardaş ölkə” deyil; Türk dünyası düşüncəsinin intellektual və mədəni mərkəzlərindən biri kimi yer alır.

Gəncə: Yerli Yaddaşla Təmas

Gəncədə həyata keçirilən təmaslar yerli vətəndaş aktorları və mədəni çevrələrlə görüşləri əhatə edir. Bu seçimlə verilən mesaj aydındır: Türk dünyası ideyası təkcə paytaxtlarda deyil, qədim şəhərlərin yaddaşında da yaşayır.

Bakı: İnstitusional və Akademik Dərinlik

Bakıda aparılan görüşlər isə daha institusional xarakter daşıyır:

Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi ilə təmaslar,

AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu ilə görüşlər,

Akademiklər və mədəniyyət xadimləri ilə toplantılar.

Bu görüşmələrdə xüsusilə dil, diaspora və akademik əməkdaşlıqlar ön plana çıxır. Dil məsələsi Türk dünyasında tez-tez emosional bir mövzu kimi müzakirə olunsa da, burada elmi və davamlı bir çərçivədə ələ alınıb.

Tədbirlər və sahədə görünürlük

TURKKON-un Türkiyə və Azərbaycandakı tədbirləri iri miqyaslı təşkilatlardan çox, keyfiyyətli təmaslara fokuslanır. Panellər, mədəni görüşlər, federasiya ziyarətləri və ortaq proqramlar bu anlayışın konkret nümunələridir.

Bu tədbirlərdə üç əsas xüsusiyyət ön plana çıxır:

1. Rəsmi protokollardan uzaq, lakin hörmətli bir dil

2. Mədəniyyət və fikir insanlarının prosesə cəlb edilməsi

3. Görünürlükdən çox, əlaqə qurma hədəfi

Bu yanaşma konfederasiyanın “səs-küysüz, amma qalıcı” olma arzusunu əks etdirir.

Bakıda Mədəni Bir Kəsişim: Rəqsanə Babayeva(rejissor,teatr rəhbəri) və İrem Çetinkol(TRT Ankara radio yapımcısı, Kafkas esintisi proqram yapımçısı, tarixçi,sosioloq)

TURKKON-un Azərbaycan təmasları çərçivəsində baş tutan Rəqsanə Babayeva və İrem Çetinkol görüşü, bu prosesin mədəni ölçüsünü görünən edən önəmli nümunələrdəndir.

Bu görüş:

Mədəniyyət, media və fikir sahələrinin vətəndaş diplomatiyası ilə kəsişdiyi nöqtəni göstərir,

Qadın intellektual aktorların Türk dünyası narrativindəki yerini gücləndirir,

Rəsmi olmayan, lakin təsiri uzunmüddətli olan bir təmas sahəsi yaradır.

Bu tip görüşlər çox vaxt böyük toplantılardan daha qalıcı izlər buraxır; çünki onlar ortaq gündəmdən deyil, ortaq mədəni yaddaşdan qidalanır.

Məqsəd və Məram: bu gün üçün deyil, sabah üçün

TURKKON-un məqsədi qısamüddətli nəticələr əldə etməkdən çox, Türk dünyasında davamlı və etimada əsaslanan bir əlaqə şəbəkəsi qurmaqdır. Bu şəbəkə:

Dövlətləri zorlamır,

Cəmiyyətləri parçalamır,

Mədəniyyəti siyasətin önünə keçirmir.

Əksinə, mədəniyyəti daşıyıcı bir ünsür kimi mövqeləndirir.

Səssiz, amma qətiyyətli bir yol

TURKKON-un Türkiyə və Azərbaycandakı fəaliyyəti böyük iddialardan uzaq, lakin sabit bir vizyonun izlərini daşıyır. Bu vizyon:

Mədəniyyəti mərkəzə alır

Akademiyanı ciddiyə alır

Vətəndaş sahəsini gücləndirir

Bəlkə də bu gün Türk dünyasının ən çox ehtiyac duyduğu məhz budur: yüksək səslə iddialar deyil, doğru yerdə, doğru insanlarla qurulan səmimi bağlar.

Və bəzən ən qalıcı quruluşlar, ən səssiz addımlarla inşa edilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(15.12.2025)