Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu il mütaliəyə gözəl bir xanımın mənə yeni il hədiyyəsi olan "Mumu" povesti ilə başladım.

“Mumu” həcmcə kiçik, lakin mahiyyət etibari ilə olduqca düşündürücü bir əsərdir.

İvan Turgenev “Mumu” povestini Peterburqda həbsdə olduğu bir ay müddətində qələmə alıb. Müəllif əsərdə təhkimçilik hüququnun insan üçün nə qədər ağır olduğuna diqqət çəkir və həmçinin əsər təhkimçilik hüququna etiraz motivləri ehtiva edir. 

Turgenev əsəri real hadisələr əsasında qələmə alıb. Sözü gedən hadisələr elə məhz onun anasının malikanəsində baş verib. Lakin, əsərin sonluğu real həyatdakı sonluqdan bir qədər fərqlənir.

Belə ki, real həyatdakı dalandar, yəni Andrey iti çayda qərq etdikdən sonra sahibəsinə sədaqət nümayiş etdirərək onun evinə geri qayıdır və öz vəzifəsini icra etməyə davam edir. Lakin, əsərdə Turgenev sonluğu dəyişir. Gerasim Mumunu çayda batırandan sonra ağa evini tərk edərək öz kəndinə qayıdır. Bununla da obraz oxucuya təhkimçilik hüququna etiraz və onunla barışmazlıq mesajı ötürür. 

Amma əsərin mahiyyətini hər nə qədər dərk etsəm belə yenə də Gerasimin Mumunu öldürməsi mənə çox pis təsir bağışladı. 

Gerasimin Mumunu öz əlləri ilə öldürməsi mənə bir anlıq "Atmilçəyi" əsərində Montarellinin Arturun ölüm qərarını təsdiqləməsini andırdı.

O, Mumunu niyə öldürdü?  Verdiyi sözün qürurundanmı, ağaya sədaqətindənmi, yoxsa məcburiyyətdənmi? Əsərdə buna əsas məcburiyyətdir. Lakin, madam ki, onsuz da ağa evinə qayıtmayacaqdı bu halda niyə? 

Bu suallar kontekstindən baxdıqda əsər insanı çox düşündürür.

Başqa bir aspektdən yanaşdıqda həmçinin əsərdə zahirlə batin, iqtidarla ucalıq arasındakı fərqli cəhətlər olduqca gözəl təsvir olunub. 

Gerasim zahirən zəhmli, qorxunc bir adamdır.  

Eyni zamanda eşitmə və danışma məhdudiyyətli olması onu insanların gözündə bir az da qorxuducu göstərsə də daxilən zahirinin əksinə heyvanın da bir can olduğunu və onun da yaşmaq haqqının olduğunu duya biləcək mərhəmətli bir ruha sahib olduğu üçün Mumunu xilas edir.  hərçəndki, axırda onu yenə öz əlləri ilə öldürür) Lakin zahirdə heç bir məhdudiyyəti olmayan, lakin hakimiyyəti olan sahibə daxilən bunları duya bilməyəcək bir ruha sahib olan insanların təcəssümüdür.

Kitab "Parlaq imzalar" nəşriyyatına məxsusdur, və üz qabığı olduqca möhtəşəmdir. Bu üz qabığı əvvəl sizə heçnə ifadə etməsə də əsəri oxuduqdan sonra onu çox sevəcəksiniz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.01.2025)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Yəqin ki, xoşumuz gəlməyən bir varlıq daim qarşımıza çıxanda işlətdiyimiz “İlanın zəhləsi yarpızdan gedər, o da yuvasının ağzında bitər” atalar sözünü hamı eşidib. Zənnimizcə,  bu atalar sözünün yaradılış hekayəsi də hamı üçün maraqlı olar.

Dünyada 30-a qədər növü olan yarpız kəskin iyli, ətirli bitkidir. Adətən su mənbələrinin yaxınlığında – bulaqların, arxların kənarında, çayların və göllərin sahilində çox bitir. Hələ XI əsrdə yaşamış M.Kaşğarinin məşhur “Divani-lüğat-it-türk” əsərində yarpız haqqında deyilir ki, “gözəl rayihəli bir ot, qır nanəsi”dir. Onun gözəlliyinə və valehedici ətrinə çoxlu mahnılar qoşulmuş, şeirlər, hekayələr və romanlar yazılmışdır. Yazılmaqda da davam edir.

İnsanlar yarpızı çox sevirlər. Vaxtı ilə quşəppəyi, yemlik, quzuqulağı, cincilim, əvəlik, nanə, dağkeşnişi kimi yarpız da milli mətbəxtimizdən əksik olmazdı. Hətta yay fəslində toplayıb qurudur, ilboyu yararlanırdılar. İndi də  istifadə edilir. Sağlamlıq üçün çox faydalıdır, xalq təbabətində geniş tətbiq olunur.

Bəlkə də, ilanın əsasən quraq səhralarda yaşadığını, yarpızın isə adətən sulu yerlərdə yetişdiyini, onun quraq yerlərdəki ilan yuvalarının qarşısında bitmə ehtimalının düşük olduğunu nəzərə alaraq ilan – yarpız əlaqəsinin məntiqsiz olduğunu,  “İlanın zəhləsi yarpızdan gedər, o da yuvasının ağzında bitər” atalar sözünü“Divani-lüğat-it-türk”də rastlaşdığınız “Yılan yarpuzdan kaçar, kança barsa, yarpuz utru kəlür” ifadəsinin təhrif olunmuş şəkli kimi düşünürsünüz.   

Amma belə düşünməyə tələsməyin. Əvvələn, ona görə ki, ilan heç də həmişə quraq yerlərdə, səhralarda olmur. Zooloqlar qeyd edirlər ki, onlar hər yerdə - meşələrdə, çöllərdə, dənizlərdə və dağlarda, hətta  Himalay dağlarının 4900 metr yüksəkliyində də yaşayırlar. Digər canlılar kimi onların da suya (o cümlədən yarpızın yetişdiyi məkanlardakı su mənbələrinə) həyati ehtiyacları var.

Sonrası da “Yılan yarpuzdan kaçar, kança barsa, yarpuz utru kəlür” atalar sözündəki “yarpuz” R.Əskərin də yazdığı kimi, “…əslində bitki deyil, firon siçanı imiş…İlanın zəhləsi yuvasının ağzında «bitən», yəni dikəlib duran və onu gözləyən firon siçanından, manqustdan (quş, ilan və xırda gəmiricilərlə qidalanan yırtıcıdan – İ.V.) gedirmiş...” Bizim bəhs etdiyimiz atalar sözündə isə bitkilərin bir növü olan yarpızdan (“mentha pulegium“dan) söhbət gedir.

Mütəxəssislər göstərirlər ki, mükəmməl iybilmə qabiliyyətinə malik olan ilanyarpızın qoxusuna da yaxşı bələddir.Bəs niyə ilanın belə bir gözəl və ətirli, min bir dərdin dərmanı olan bitkidən zəhləsi gedir? Bunun səbəbi nədir?

AMEA-nın Zoologiya İnstitutunun əməkdaşı, biologiya üzrə fəlsəfə doktoru T.İsgəndərov “İlanın zəhləsi yarpızdan gedər, o da yuvasının ağzında bitər” atalar sözünün əsaslı olduğunu qeyd edərək bildirir ki, iylə də oriyentasiya edən ilanlar onlara pis təsir edən istənilən kəskin qoxudan çəkinirlər. O cümlədən, yarpız, sarımsaq, nanə iyindən. Bu, onların kəskin iy və qoxulara qarşı həssas olmasından irəli gəlir. (Hazırda sənaye üsulu ilə kimyəvi ilanqovucuların istehsalı da buna əsaslanır.) Yarpızdan ayrılan uçucu efir yağları da çox kəskin olduğundan ilana toksiki təsir göstərir. Alim müsahibələrinin birində deyir ki, “Əgər yaşadığınız yerdə ilanın gizlənməsi, yumurta qoyması, sərinlənməsi üçün yer, qurğu varsa, …ora kəskin iyli yarpız, sarımsaq kimi bitkiləri qoymaqla ilandan qoruna bilərsiniz”. Onların qoxusu ilanlar üçün son dərəcə rahatsızedicidir. 

Digər mütəxəssislər də təsdiq edirlər ki, ilanlar daha çox mexaniki titrəmə təsirlərinə və kəskin iyə qarşı həssasdır. Ona görə də ilan süründüyü marşrutda kəskin iyə rast gəldikdə kənara gedir. Türkəçarə kimi ilandan qorunmaq üçün  onun ola biləcəyi yerlərə yarpız, nanə, sarımsaq və s., sonralar isə daha kəskin iyli digər maddələrin (kükürd, naftalin, kerosin, mazut, keçi tükü, kül və s.) qoyulması da bunu sübut edir. İlan onların spesifik iyindən çəkinir. Təsadüfi deyildir ki, xalq arasında əsrlərin sınağından çıxmış belə  inançlar mövcuddur: “Yarpız olan həyətdə ilan olmaz”, “Yarpız bitən bostana ilan dolanmaz” və s. Hətta xalq arasında yumorla deyilmiş belə bir ifadə də var: “Dərisi avtomatik olur vız-vız, İlan hər dəfə görəndə yarpız”.  Qaşqayların el şairi M.İbrahimin  “Atasın öldürən oğlunu qoyan, Olur yarpuz inən mar aşnalığı” misraları da ilan-yarpız münasibətindən xəbər verir. 

Tarixi faktlar göstərir ki, vaxtı ilə Virciniyada zərərvericiləri məhv etmək  məqsədilə yarpızın qurudulmuş yarpaqlarından istifadə olunmuşdur. Pulqar yarpızı (Azərbaycanda Böyük Qafqazın şərqində, Qubada və cənub zonasında - Lənkəran ovalığında rast gəlinir.) isə o qədər məşhur bitki idi ki, hətta Kral Cəmiyyəti 1665-ci ildəonun çıngırlı ilanlara  qarşı  istifadəsi  haqqında  Fəlsəfi  Əməliyyatlar  kitabının  birinci cildində məqalə dərc etdirmişdir.

Deməli, ilanın yarpızdan zəhləsinin getməsinin əsas səbəbi yarpızın ona  pis təsir edən kəskin qoxusu, toksik təsiridur. Sarımsaq qoxusu kimi, nanə iyi kimi. 

Beləliklə, aydın olur ki, “İlanın zəhləsi yarpızdan gedər, o da yuvasının ağzında bitər” atalar sözü tam məntiqi əsasda formalaşıb. Heç də hansısa atalar sözünün təhrif olunmuş forması deyil. Onun fərqli zamanda və fərqli şəraitdə yaranmış və fərqli həyat təcrübəsini ifadə edən yeni variantıdır. Buradakı variantlaşma dildaxili və ya omonimləşmə amilləri ilə əlaqəlidir.

“Yuvasının ağzında bitər” ifadəsi isə məcazi mənadadır. Axı “atalar sözləri hər şeydən əvvəl bədii düşüncə məhsuludur və məcazi obrazlar, rəmzi deyimlər hesabına formalaşır, bu vahidlərə həmişə formal məntiq prinsipləri ilə yanaşmaq düzgün deyil”. Sadəcə olaraq, “mənanı daha dərindən başa düşmək bacarığına sahib olmaq” əsas şərtdir.

Obrazlı desək, atalar səhv etməz, “Quran” yanında gedən” hər bir atalar sözünün isə öz yaradılış hekayəsi olur. Biz də belə bir hekayədən bəhs etdik. Ömrünüz həmişə yarpız kimi gözəl və xoş ətirli olsun, ilandan-çayandan uzaq olasınız!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.01.2025)

Fariz Əhmədov, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

Dünən onun doğum günüydü. Qısa ömründə parlaq istedadları ilə seçilən rəssam 1892-ci il yanvar ayının 22-də Naxçıvanda ziyalı ailəsində dünyaya göz açıb. Gənc yaşlarından rəsm çəkməyə həvəs göstərən sənətkar atasının dəstəyi ilə 1910-1925-ci illərdə Tiflisdə Qafqaz İncəsənəti Təşviq Cəmiyyətinin nəzdində fəaliyyət göstərən Boyakarlıq və Heykəltaraşlıq Məktəbini oxuyaraq bitirir.

O, ilk dəfə milli təsviri sənətimizdə realist boyakarlığın əsasını qoyur. Onun kömür, karandaş və yağlı boya ilə yaratdığı əsərlər bu gün dəyərli eksponat kimi muzeylərin incisinə çevrilib.

 Qısa ömründə 7 il peşəkar yaradıcılıqla məşğul olan rəssam yüzlərlə rəsm, portret, mənzərə, natürmort çəkərək ölümsüzləşdirib. İdeya və məzmununa görə bu günlə tam səsləşən “Qaçqınlar” silsiləsinə daxil olan portretləri canlılığı, reallığı və ifadəliliyi ilə fərqlənir. Rəssam bu silsilə əsərlərdə qaçqın uşaqların simasında yurd həsrətini və gözlərindəki  qüssə və kədəri çox böyük ustalıqla əks etdirib. Rəssam ölkəsinə edilən bütün haqsızlıqları da böyük ürək yanğısı ilə əsərlərində ifadə edib. Onun “Minarəsi dağılmış məscid” əsərində  dövrün erməni vəhşiliyi bütün çılpaqlığı ilə göstərilib.

Rəssamın yaradıcılığı təbiət gözəllikləri, mədəniyyət abidələri, ilin fəsillərini əks etdirən qiymətli əsərləri özündə ehtiva edir. 1921-ci ildə Naxçıvanda İnqilab Komitəsinin təşəbbüsü ilə rəssamın 500 əsərindən ibarət sərgi təşkil olunur. Daim ehtiyac içində olan rəssam, sərgidən əldə etdiyi pulların üçdə birini uşaq evinə bağışlayır.

Mən gördüyüm bu qəribə aləmi rənglərlə təsvir edirəm

Həyat və yaradıcılığını realist mövqedən dərk edib canlandıran rəssam özünün estetik amalını aşkarlayaraq deyirdi: “Mən gördüyüm bu qəribə aləmi rənglərlə təsvir edirəm. Ancaq yenə də o çəkdiyim şeyin eyni ola bilmir. Mən çalışıram elə rəsm çəkim ki, o həmin şeyin eyni ola bilsin”.

O həm də Azərbaycan realist rəssamlığının banisidir. XX əsrin əvvəllərində yağlı boya ilə Naxçıvan şəhərindəki Nuh Peyğəmbərin qəbrini naturadan 6 dəfə şəklini çəkib. Əsərdə Nuh Peyğəmbərin türbəsi ilə yanaşı, türbənin yerləşdiyi ərazi də təsvir edilib. Əsər tarixi-abidələr janrına aiddir.

Qeyd edim ki, Naxçıvan şəhərində ucaldılan Nuh Peyğəmbərin məzarüstü abidəsi həmin rəsm əsərlərinə istinadən təyin olunan yerdə qazıntılar zamanı tapılmış məzarüstü abidənin qalıqları üzərində ucaldılıb.

Bu gün görkəmli rəssamın əsərləri bir çox dövlət muzeyində və şəxsi kolleksiyalarda saxlanılır.

Bədəncə zəif və mülayim təbiətli, yumşaq xasiyyətli, çalışqan və işgüzar ziyalı qısa həyatı boyu maddi və mənəvi çətinliklərə məruz qalmış rəssam 1922-ci il fevral ayının 7-də 30 yaşında ciyər xəstəliyindən dünyasını dəyişib.

Rəssama ən yüksək dəyəri isə Ümummilli Lider Heydər Əliyev və onun layiqli davamçısı Prezident cənab İlham Əliyev verib.

Dünən onun 133-cü doğum günüydü. O, qısa həyatında, sadəcə, bu adla yaşadı, yaratdı və tanındı… Bəhruz Kəngərli

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.01.2025)

Kübra Quliyeva və Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

"Bəzi xatirələr silinməz, əzizim. Onlar zamanın amansız axışına rəğmən qəlbinin bir guşəsində kölgə kimi qalır. Bəzi yaralar isə zamanla köz bağlayır, amma gecənin ən səssiz, ən kimsəsiz qaranlığında o yaranın sızısını hiss edirsən. Elə bir an gəlir ki, o yara səni öz dərinliyinə çəkir, nəfəsini kəsir, səni içində boğur.

Qaçmaq istəyirsən. Keçmişdən, xatirələrdən, səni yaralayan hər bir şeydən gizlənmək istəyirsən. Gözlərini yumursan, zülmətə sığınırsan, amma zülmət səni aldada bilmir. Orada ürəyinin döyüntüsü qulaqlarında bir inilti kimi səslənir, nəfəsin daralır, ruhun çırpınır. Elə o an bir həqiqəti dərk edirsən:

Səndə yara açan adam sənə yar olmadan səni yarımcan edib.

Sonra həyat davam edir, amma sən eyni qalırsan. Eyni təbəssüm, eyni hissiz baxışlar, eyni qanayan qəlb. Hər şey dəyişir, amma içindəki o boşluq dəyişmir. Hər dəfə həmin xatirələr o yaraya toxunanda bir az da dərinə batır, səni özünlə döyüşməyə vadar edir."

Bu nitqdən– təsəllidən sonra Kübra cavab gözləmədən telefonu söndürdü. Bəlkə də eyni problemi fərqli şəkildə yaşayan iki şəxsiyyət idik. Bəlkə tamamilə zidd olduğumuz üçün ruhlarımız öznü biri-birinə yaxın hesab edir. Bəlkə də düşündüklərimiz ciddi ruhi sarsıntıdır. Bəlkə mən dəliyəm. Amma dəlilik birşeylərin fərqində olmaqdır. Buna görə mən təcrid olunmuş, o isə məndən fərqli olaraq daha içdən yaşayır. Mən bunlara qətiyyən cavab tapa bilmirəm. 

Qeyri ixtiyari olaraq Kübranın telefon qeydlərindən göndərdiklərini oxuyuram. Bu sözlər isə sanki daha dərinlərə, qəlbimin heçkəsin, girməyi boş ver, toxunmağa belə cəsarət eləmədiyi yerlərə gedib çıxır.

"Mən səni silə bilmirəm, əzizim. Sanki hər kəsdən və hər şeydən fərqlisən. Bəlkə də, sənçün artıq yoxmuşam, bəlkə düşmənsən mənə, ya da nifrət edirsən. Həqiqət nədir, bilmirəm. Bəlkə də, peşman olub özünə haqq qazandırırsan, ya da çoxdan unutmuş, bir yalanla özünü təsəlli etmisən.

Mən səndəki yerimi bilmirəm, heç bilmək də istəmirəm. Amma məndəki yerin...

O yer gecənin ən müqəddəs vaxtında, səmaya yönəlmiş əllərimin arasında qaldı.

Səni bir dua kimi saxladım, əzizim. Dualar səmadan silinərmi?"

O, bu mətni kimə ithaf edir, bilmirəm. Amma məndə– mənim qəlbimdə çox şeyləri tətikləyir. Qəlbimdə olan eşq alovunu söndürə bilmirəm. Tanrının verdiyi empatiya lənəti kimi, məhəbbət lənətiylə də ovsunlanmışdım deyəsən. Bunun fərqindəyəm, amma lənət olsun ki, bu lənətə asılı olmuşam..

Əvvəl bir qədəh vodka, üzərindən isə likörlə ruhumu bircəmin yanına apardığdan sonra səsyazmanı açıram:

  –Bəzi xatirələr silinməz, Bircəm. Onlar zamanın amansız axışına rəğmən qəlbin bir guşəsində kölgə kimi yaşayır. İnsan bəzən həmin xatirələri silmək istəyir, amma anlayır ki, unudulmaz olan yalnız xatirənin özü deyil; onun yaratdığı ağrı və boşluqdur. Bu ağrı, bəzən, səni öz içinə çəkən bir qaranlıq kimidir. Gecələr isə o qaranlığın hökm sürdüyü vaxtdır. Gecələr hər şey susar, amma xatirələr danışar.

Bilirsən, Bircəm, gecələr mənim üçün həm səssizlik, həm də hayqırışlarla doludur. Hər sükutda sənə dediyim "hər şeyimsən" sözlərinin əks-sədasını eşidirəm. Amma sən gülərək "not dəftərin də?" deyirdin. Bu qədər sadə bir cümlə necə bu qədər dərin bir yara buraxa bilir axı? O sadə sualın içində necə dərin bir boşluq gizlənə bilərmiş! Sən mənim rənglərim idin, amma rənglərim sənin üçün sadəcə bir təsadüf idi.

İnsan gecələrdən qaçmağa çalışır, amma gecələr insanı buraxmır. Gecələr suallar doğurur: Mənim sənə bağlanmağımın səbəbi nə idi? Səni sevərkən özümün hansı hissəsini itirdim? Mən səni sevirdim, yoxsa səni sevməklə öz içimdəki boşluğu doldurmağa çalışırdım? Bu suallar gecələrin ən sakit anlarında ürəyimi sıxır. Niyə sən mənə yar olmadan, məni yarımcan edib getdin?

Mən səni bir dua kimi saxladım. Halbuki dua edən biri deyiləm. Dualar, insanın öz acizliyini etiraf edib sığınmağa çalışdığı bir təsəllidir. Dua etmək, özünlə başa çıxa bilmədiyin üçün göylərə ümid bağlamaq deyil? Mən isə acizliyimi qəbul edə bilmirdim. Amma səni bir dua kimi saxladım, çünki sən mənim həyatımın ən müqəddəs yanlışı idin. Dualar göylərə yazılır, amma bəzən insan öz dualarını öz içində kilidləyir. Mənim dualarım sən oldun. Çünki, sən mən ruhuma toxunan yeganə həqiqət idim. Və indi sən məndə qalmısan – keçmişin kölgəsi kimi.

Darıxmaq... İnsan darıxanda əslində nə üçün darıxır, bilirsən? Darıxmaq insanın özündən qaçmaq istəyinin ifadəsidir. Mən sənin üçün darıxmıram, Bircəm. Mən sənə aid olan xatirələrimdə özümü itirdiyim üçün darıxıram. O xatirələrdə yaşadığım sevinc, kədər və hətta boşluq... Onların hər biri indi mənim kimliyimin bir parçasıdır.

Sənə yenidən baxsaydım, sənə isti bir baxış, amma soyuq bir təbəssüm hədiyyə edərdim. Çünki indi bilirəm ki, sevgi yalnız sevən tərəfin yüküdür. Mən səni sevdim, amma sən heç vaxt mənim sevgimi hiss edə bilmədin. Mənim rənglərim sənin üçün yalnız kölgələrdən ibarət idi.

Bəzən düşünürəm: Sən məni heç anlamadın, yoxsa mən səni yanlış anladım? Bəlkə də, sevgi yalnız yanlış anlamaların harmoniyasıdır. Mən sənin mənim üçün nə qədər vacib olduğunu sənə deyə bilmədim. Sən isə mənim həyatımda necə dərin bir iz buraxdığını anlamadın. Bu izlər zamanla sağalacaqmı, yoxsa onlar mənim həmişəlik həqiqətim olaraq qalacaq?

Sən mənim həqiqətim idin, Bircəm. Amma həqiqət həmişə insanın üzərinə ağır bir yük gətirir. Mən bu yükü daşıyıram, çünki xatirələrdən qaçmaq mümkün deyil. Onlar insanın kimliyinin bir parçasıdır.

Dualar səmadan silinərmi, Bircəm? Yoxsa dualar yalnız insanın içində, zamanın qaranlığında köz kimi yanmağa davam edər? Mən səni unutmaq istəmirəm, çünki sən mənim ən unudulmaz xatirəmsən. Amma xatirələr bəzən insanın həqiqi özünü boğan ən dərin zəncirlərə çevrilir. Mən bu zəncirləri qırmağa çalışıram, amma hər dəfə sənin adınla yenidən bağlanıram.

Sən mənim gecələrim idin, Bircəm. Gecələrim və suallarım. Və indi mən yalnız bir həqiqəti bilirəm: İnsan, hər şeydən qaça bilər, amma xatirələrdən yox. Xatirələr isə xəyal dünyamızda qaldı.

Deyəsən elə kinoda da düz deyirdi:

-Qaça biləcəyimiz yeganə yer, xəyal dünyamızdır.

Bu sözləri öz özümə deyirəm. Çünki bunları ona deməyə cəsarətim yoxdur..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.01.2025)

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun (TMİF) Bakı şəhərində yerləşən baş qərargahında 23-24 yanvar 2025-ci il tarixlərində TMİF Şura toplantısına hazırlıq məqsədi daşıyan 2-ci Ekspert Səviyyəli İclas keçiriləcəkdir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına TMİF-dən verilən məlumata görə, iclasın məqsədi Fondun Şurasının növbəti iclasının gündəliyini tərtib etmək, Fondun 2025-2026-cı illər üzrə Fəaliyyət planlarını müzakirə etmək və təşkilatın Nizamnamə sənədlərinə dəyişikliklərin edilməsi istiqamətində fikir mübadiləsi aparmaqdan ibarətdir. 

İclasda müvafiq mütəxəssislərin müraciətləri, rəy və təklifləri dinləniləcəkdir. 

Tədbirdə Fondun Üzv Dövlətləri olan Azərbaycanın,  Qazaxıstanın, Qırğızıstanın, Türkiyənin Xarici İşlər və Mədəniyyət Nazirliklərinin nümayəndələri iştirak edəcəklər. 

Qeyd edilməlidir ki, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu bundan sonra da fəaliyyətini daha da zənginləşdirmək məqsədilə hər il davamlı olaraq bu kimi  əlaqələndirmə görüşləri təşkil edəcəkdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.01.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Xalq şairi Nəbi Xəzrinin anadan olmasının 100-cü ildönümü ötən ilin son ayında tamam oldu (Nəbi Ələkbər oğlu Babayev; 10.12.1924, Xırdalan – 15.01.2007, Bakı). Xalqımızın dəyərli söz ustadı, XX yüzil Azərbaycan poeziyasının parlaq simalarından olan Nəbi Xəzrinin əlamətdar yubiley tədbiri, ilin ilk ayının 28-də Heydər Əliyev Sarayında keçiriləcək. 100 illik əlamətdar yubileyin qeyd edilməsi, onun poetik dünyasını yenidən xatırlamaq və anlamaq üçün bir fürsətdir. 

Bir şair ömründə neçə və necə ilklər olur, sonlar olur… Bəli, bir şairin ömrü, yalnız yaşadığı illərin sayı ilə deyil, o illərin içində nə qədər ilkə, nə qədər sonsuzluğa toxunduğu ilə ölçülür.

Nəbi Xəzri yalnız öz yaradıcılığı ilə deyil, həm də şəxsiyyətinin zərifliyi ilə və çağının nəbzini tuta bilən sənətkar olaraq yaddaşlarda yaşayır.

Nəbi Xəzrini anlamaq üçün onun öz dönəmindəki poeziya gələnəklərinə, zirvə hadisələrə diqqət yetirmək vacibdir. O, Səməd Vurğunun poetik irsinin davamçısı olaraq yalnız ustadlardan öyrənməklə yetinmədi, öz poetik aləmini də yaratdı. Şair, klassik gələnəklərlə çağdaş dövrün təzadları arasında körpü quraraq, Azərbaycan ədəbiyyatına özünəxas yeni nəfəs gətirdi.

Nəbi Xəzrinin poeziyası həm lirik duyğularla, həm də ictimai fəlsəfənin dərinliyi ilə doludur. Onun şeirlərində insan ruhunun zərifliyi ilə toplumun sərt həqiqətləri bir nöqtədə qovuşur. 

“Dəniz, göy, məhəbbət” şeirində oxuyuruq:

- Dənizi hədiyyə verirəm sənə...

   Mən dedim, sən baxdın, sən gülümsədin.

   Göylərin şəfəqi düşdü üzünə.

 - Mən isə... göyləri verirəm, - dedin...

   Ayrıldıq qəribə hədiyyələrlə,

   Göylər eşqim kimi mənə əzizdir.

   Ayrıldıq dənizlə, ağ ləpələrlə,

   Necə aparasan? Dəniz dənizdir…

Bu misralarda şairin yalnız təbiətə olan sevgisini deyil, həm də insanın təbiətlə ruhani bir vəhdətdə olduğu və sonsuzluğa can atması sənətkarcasına təsvir olunur. Təxəllüsü də təbiətdən gələn şairin bu şeirindəki fəlsəfi qat, onu yalnız lirik şair kimi deyil, eyni zamanda dərin düşüncəli sənətkar kimi xarakterizə edir. Şairin təbiətə ülvi bağlılığı bir şeirə sığmır, təbii, onun onlarla şeirində eyni məhəbbəti, diqqəti, şövkəti görürük.

Qarlı zirvələrdən çəmənlərə, dənizlərin dərinliklərindən sahillərə qədər hər şey onun poetik aləmində riqqətli bir sevgi ilə canlanır. Onun təbiətə bağlanışı yalnız misralarda yox, bütün yaradıcılığında bir əbədi nəfəs kimi duyulur:

Qarlı bir zirvə olsan,

Ağ buludun olaram.

Dərin xəyala dalsan,

Mən sükutun olaram.

Çəmən olsan əgər sən,

Sərin yağış çilərəm.

Əgər dənizə dönsən

Sahilə çevrilərəm…

Şairin söz ustalığının bir örnəyi də onun vətənə olan bağlılığında təcalla edir. “Azərbaycanım” şeirində o, doğma torpağı ilahi bir duyğu ilə, dərin ülviyyətlə təsvir edir:

“Əgər ki, yıxılsam, çinar göstərin,

Mən ona söykənib arana baxım.

Gözlərim görməsə, Göygölü verin,

Mən onun gözüylə cahana baxım.

Hər yerdə, həmişə

Sənsən gümanım.

Canım-gözüm mənim

Azərbaycanım”!

Burada yalnız coğrafi gözəllik deyil, həm də bu torpağa mənəvi borc və sonsuz bağlılıq ifadə edilir. Onun poetik baxışları vətəni sevən hər bir azərbaycanlının ürəyində əks-səda tapır.

Nəbi Xəzrinin sözlərindəki incə lirika, dərin fəlsəfə və mənəvi aydınlıq Azərbaycan poeziyasının gələnəklərini zənginləşdirərək gələcək nəsillərə ötürüldü…

O, şeirə kainat kimi baxır, hər ulduzunda fərqli bir sirr, Günəşdə fərqli bir həqiqət görürdü. - Şairin çağırışlarını onun öz sözləri ilə bitirmək istəyirəm:

Şeir mənim üçün bir kainatdır,

Onun ulduzları, Günəşləri var.

Şeir mənim üçün sirli həyatdır,

Onun öz sevinci, öz kədəri var…

Bu misralar onun üfüqötəsi baxışlarının təntənəsi olub, sənətkar dünyasının nə qədər əzəmətli olduğunu göstərir. Nəbi Xəzri bir şair ömrünü yalnız sözlərlə yox, həm də poeziyanın ruhuna dərin inamla yaşadı.

Ruhuna sayğılar!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.01.2025)