Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qardaş Türkiyənin dəyərli yazarları ilə müsahibələrim davam etməkdədir. Bu dəfə Derya Berrak xanımla tanış olacaqsınız…

-Salam Derya Berrak xanım! Necəsiniz? Zəhmət olmasa öncə özünüz haqqında məlumat verərdiniz.

- Mənim bir tərəfim elmə, digər tərəfim isə sənətə həvəslə doludur. Elm zaman və məkanın davamında həqiqəti axtararkən, sənət öz rəngləri ilə səssiz divarları danışdırır. Bu iki sahənin notları arasında dolaşan melodiyaları ədəbiyyat vasitəsilə təsvir edirəm. Qazıntılar vasitəsilə keçmişin izlərini axtaran bir arxeoloq və sosioloq olaraq həyatda məhsuldar olmağın, yeni baxış bucağı qazanmağın və bir pərdə açmağın həyəcanını yaşayıram.

 Bir pedaqoq kimi istər qələmin gücündən istifadə edərək, istərsə də keçmişin dərinliklərindən gələn məlumatlarla insanların hüquq və ümidlərinin səsi olmaq istəyirəm. Elm və sənət cəmiyyətin ruhunu formalaşdıran ən güclü vasitələrdən biridir və mən bu alətlə daha ədalətli və azad dünya üçün çalışmaq istəyirəm. Akademik biliklərimi küçə təcrübələri ilə birləşdirərək daha yaxşıya və daha gözələ nail ola bilmək üçün istehsal etməyi sevirəm.

Nəşr edilmiş 13 kitabım var. “Yazşader” Yayınları tərəfindən bu il nəşr olunan “Türk Kadının Temsili” adlı kitabımda qadınların gücündən, onların təmsilçiliyindən və müdafiə mübarizəsindən bəhs etdim və bu kitabı vətəndaş cəmiyyətində bərabərlik və ədalət uğrunda cəsarətlə mübarizə aparan bütün qadınlara həsr etdim. Əlavə olaraq, “Cinius” Nəşrləri tərəfindən nəşr olunan “Güç ve Kimlik”: “İktidar Karşısında Benlik” kitabım yenicə nəşr olundu. Bu kitabı gücün kölgəsində kimliyini itirməyən, öz işığını tapmaq üçün hər zaman cəsarətli bütün ruhlara həsr etdim. İnanıram ki, güc qarşısında kim olduğumuzu sorğulamaq əslində bizi daha güclü edə bilər. Ümid edirəm ki, bu kitab oxuculara öz güc və şəxsiyyət səyahətlərində bələdçilik edərkən, eyni zamanda bəşəriyyətin ümumi mübarizəsinə işıq salacaq. Təbii ki, bura həm də populizm və demokratiya anlayışlarının araşdırılması daxildir.

Digər tərəfdən, müxtəlif qəzetlərdə köşə yazarı kimi çalışıram. Redaktorluq etdiyim kitabların sayı da yüzə yaxındır.

Bir akademik olaraq da yazı və nəşriyyata böyük önəm verirəm. 50-dən çox beynəlxalq resenziyalı jurnalda dərc olunmuş məqalələrim var və St. Klements Universitetində Sosiologiya kafedrasının müdiri vəzifəsində çalışıram.

- Əsərləriniz haqqında məlumat verə bilərsinizmi?

-Düşünürəm ki, kitablarım mənim şəxsi və peşəkar inkişaf səyahətimin əksidir. İlk kitabım 22 yaşımda işıq üzü görüb. “Bir Hostesin Anıları”, “Beni Sevdiğini Kendine Söyle”, “Sağanak”, “Zincirli Prenses”, “Kelebek Kayalığı”, “Göçün Beyin ile Yolculuğu” bu da mənim Sosiologiya üzrə doktorluq dissertasiya mövzumdur: “Uluslararası Göç ve beyin Göçü Üzerine”, “Narsisim” ilə əlaqəli esselər ve əruz vəznini sınadığım yazılardan ibarət “Dalgakıran Çığlıkları”, Milli Kitabxanamızda yer alan ve bir tələbəm ilə qələmə aldığımız “Genç Yetişkinlerde Alkol Kullanımının Psikososyal Belirleyicileri”, “Tür Kadınının Temsili”, “Güç ve Kimlik”   adlı kitablarım, hekayələr, şeirlər, esselər ve akademik kitablar kimi fərqli janrlarda əsərlərim var.

Bu şəkildə nəşr etdim, çünki esselər intellektual təhlil və düşüncə dərinliyi təklif edə bilərkən, hekayələr və şeirlər isə emosional və estetik ifadə verirdi. Düşünürəm ki, akademik kitablar mənim elmi araşdırmalara və tədqiqatlara verdiyim töhfələri əks etdirə bilər.

-Yazarkən nələrdən ilham alırsınız? Hər hansı bir yazı rutininiz varmı?

-Yazarkən ilham bəzən kiçik bir anda gizlənən detallardan, bəzən də susmağımın dərinliyindən gəlir. Yazı səyahətində sözlər bəzən fırtına kimi beynimdən keçir, bəzən də yavaş-yavaş formalaşır. Bəzən bir cümlə beynimdə bir gün fırlanır və yetişir; Bəzən bütün hekayənin yaddaşını azad edir. Hər məqalənin öz tempi var. Düşünürəm ki, yazı qaydası yaratmaq intizamlı bir münasibət olsa da, həm də azadlıq tələb edir. Bəzən səhər tezdən zehni sakitləşdirmək, bəzən də gecə gec saatlarda sözləri sərbəst buraxmaq lazımdır. Məncə, yazının ritmini zorlamaq olmaz, söz gələndə qapı açılmalıdır; 

-Zaman haqqında fikirlərinizi bilmək istərdik? Zaman maşını kəşf olunarsa gələcəyə yoxsa keçmişə getmək istərdiniz?

-Universitetdə arxeologiya fakültəsi üzrə təhsil aldığım müddətdə çox dəyərli müəllimim, eyni zamanda məzun məsləhətçim olan Prof. Dr. Mehmet Özdoğan bizə zaman laboratoriyasından danışırdı. İllər sonra kitablarımın birində mühüm miniatür və çini ustası haqqında yazarkən bunu xatırlayıb və “Sirri tökülən bir güzgüdürsə zaman, gizlədə bilməyəcək əksini” yazmışdım. Buradan müəllimimizə hörmət və salamlarımı bildirirəm. Arxeologiya üçün zaman yerin altında gizlənmiş bir kitab kimidir. Hər təbəqə keçmişin hekayəsini izah edir, hər tapıntı öz tarixində bir günün mənzərəsini ortaya qoyur. Zaman maşını kəşf edilsəydi, keçmişin dərinliklərinə getmək və tarix kitablarında yazılmamış anların şahidi olmaq valehedici olardı. Bununla belə, gələcəyin bilinməyən hissələrinin qazılması həyəcanı da sözlə ifadə edilə bilməz. Düşünürəm ki, hər iki variant zamanın fərqli üzlərini görmək üçün unikaldır.

-Türkiyədə kitab oxuma sizi qane edirmi?

-Türkiyədə kitab oxumaq vərdişi populyar mədəniyyətin kölgəsində qalıb. Ədəbi əsərlər, tənqidi düşüncə və mədəni şüuru qidalandıran fundamental resurslardır, lakin onlara kifayət qədər diqqət yetirilmir. Təhsil sistemindəki sosial-iqtisadi bərabərsizliklər və qeyri-adekvatlıq kitab oxumaq vərdişinin geniş vüsət almasına mane olur. Bununla belə, biz bilirik ki, mütaliə mədəniyyətinin gücləndirilməsi sosial təbəqələr arasında daha geniş anlaşmaya və ünsiyyətə şərait yaradır, eyni zamanda intellektual zəngin şəxsiyyətlərin yetişməsinə şərait yaradır. Cəmiyyətlərin mədəni və sosial kapitalının artırılması yalnız kitab oxumaq vərdişinin geniş vüsət alması ilə mümkün olacaq. Bu səbəbdən ailələrə çox mühüm vəzifələr düşür. Uşaq eşitdiyini deyil, gördüyünü edir. Ailələrə tövsiyəm odur ki, övladlarına kitab oxumağı tövsiyə etməkdənsə, ilk növbədə özləri oxumaq vərdişinə yiyələnsinlər və övladlarına nümunə olsunlar.

-Azərbaycan ədəbiyyatını izləyirsinizmi?

-Azərbaycan ədəbiyyatı həm dərinliyi, həm də mədəni zənginliyi ilə diqqət çəkən bir irsdir. Bu səbəbdən də Azərbaycan ədəbiyyatını izləmək təkcə ədəbi maraq deyil, həm də türk ədəbi dünyasının ortaq dil, tarix və mədəniyyət hissələrini dərk etmək deməkdir. Füzuli, Nəsimi kimi böyük şairlər təkcə Azərbaycanın deyil, dünya ədəbiyyatının önəmli adlarıdır. Orta məktəbdə ədəbiyyat dərslərimiz onların əsərlərini oxumaqla keçirdi və mən Füzuliyə olan heyranlığımdan heç vaxt əruz vəznindən əl çəkmədim. Azərbaycan ədəbiyyatı da tarix boyu verdiyi töhfələrə görə önəmlidir. Müasir dövrdə Cəlil Məmmədquluzadənin “Molla Nəsrəddin”i dünya ədəbi cərəyanlarına, Azərbaycanın ictimai təcrübələrinə hakim kəsilmiş və çağdaş ədəbiyyatın əsaslarını qoymuşdur və bu tarixi dərk etmək öz kimliyimizi dərk etmək deməkdir. Bu gün Elçin Əfəndiyev, Anar, Çingiz Abdullayev kimi yazıçılar həm Azərbaycanda, həm də dünyada mühüm əsərlər yaradırlar. Ona görə də bu ədəbiyyatı izləmək onun həm keçmişinin dərinliyini kəşf etmək, həm də müasirləşmə prosesinin inkişafı baxımından mənim üçün faydalıdır. Məsələn, deyə bilərəm ki, Cəlil Məmmədquluzadənin ictimai tənqidləri və Anarın çağdaş əsərləri mənə ədəbiyyatın sosial-mədəni transformasiyasına mühüm bir perspektiv verdi.

-Gələcək planlarınızdan bəhs edə bilərsinizmi?

-Bu il üç mühüm tədqiqat kitabı nəşr etdim. Akademik təhsilimi davam etdirirəm. Layihələr hazırlayır və imkan daxilində onları həyata keçirməyə çalışıram. Yaratmaq həyatımın vacib hissəsidir. Bütün bunları davam etdirəcəyəm və  bir sənədli film çəkmək arzum var. Halbuki gördüyüm və görəcəyim bütün işlər insanların həyatına toxunmaq, akademik bilikləri küçələrə çıxarmaq, bəlkə də təkamülümü yaxşı başa çatdırmaq, yaxşı sevmək, layiq olmaq, yerimi bilmək məqsədi daşıyır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.09.2024)