Saxa Respublikasının dövlət müşaviri Andrey Borisovun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına müsahibəsi – 3-cü hissə

Saxa Respublikasına səfəri zamanı əməkdaşımız, tanınmış jurnalist Aida Eyvazlı  dövlət müşaviri Andrey Borisovdan silsilə müsahibələr almışdır, bu müsahibələrin ikisini portalımızda dərc etmişik, oxucuların böyük marağına səbəb olub. Bu gün sonuncu müsahibəni diqqətinizə çatdırırıq.

... Öncəki axşam məşhur rejissor, teatr üzrə nüfuzlu beynəlxalq “Qızıl Maska” mükafatı laureatı, Saxa Prezidentinin müşaviri Andrey Borisovdan ayrılanda, o məni sabah saat 10.30-da Saxa Teatrında truppanın məşqinə dəvət etmişdi. Saxa  Yakutiya Yazıçılar İttifaqının üzvü, ədəbiyyatçı və fotoqraf Utum məni “Tıqın Darxan” otelindən götürüb, sözləşdiyimiz vaxtda teatra gətirdi. Budur, teatrdayam. Səhnədə aktyorlar var-gəl edir, o baş-bu başa gedirlər. Ev sahibləri - teatrın rejissoru və direktoru gəlib mənimlə görüşüb, ön cərgədə oturmağa yer təklif edirlər.  Səhnədəki aktyorların  sayı 20-25 nəfər olar. Mariya Vasilyeva deyir ki, meydan teatrları, Olonxo teatrı kütləvi səhnələrlə daha möhtəşəm olur. Çünki biz meydan teatrıyıq, kütləvi xalq dastanlarını, xalq oyunlarını və yaxud da ki xalq qəhrəmanlarının həyatlarından baş verən tamaşalar hazırlayırıq. Əksər xalq tamaşalarımız belə qurulur.
Mariya xanımın bu sözlərinə həsəd aparıram. Teatra, sənətə verilən qiymətin necə yüksək olduğunun təsdiqini bu dəfə öz gzlərimlə görmüş oluram. Bilirsiniz, kütləvi səhnə nədir? Kütləvi səhnə ən azı 70 nəfərə qədər aktyorun hər birinə müxtəlif  kostyumlar tikilməsidir, rəng effektidir, estetikadır. Tamaşaçını inandırmaqdır. Mən kütləvi səhnələri Azərbaycan teatrlarında ancaq “Leyli və Məcnun”da görmüşəm. Bir də ki, Özbəkistanda Opera teatrında kütləviliyin şahidi olmuşam.  Əlişir Nəvai adına Özbəkistan Opera və Balet teatrının  baş rejissoru Firudin Səfərov kütləvi səhnəsi çox olan opera tamaşalarını səhnələşdirir. Teatr bu səhnələrin alınması üçün pul xərcləyir. Özbəkistan teatrının tanrısı da Azərbaycandan küsüb gedən istedadlı rejissor Firudin Səfərovdur. Bizim bu gün teatrlarımız ona görə kasaddır ki, biz Tanrıları öldürürük. Ona görə mədəniyyətimizi istədiyimiz kimi yaşada bilmirik.
Mən bu həsəd dolu fikirlərin məngənəsində vurnuxurkən  Olonxo Teatrının quruluşçu baş rejissoru statusunu da daşıyan Andrey Borisov gəlib məşqə çatır.  Onun gəlməyi ilə səhnədə canlanma yaranır.  Və ilk jesti məni bir daha  səhnədə boy-boy dayanan aktyorlara təqdim etməsi olur:
-Aida xanım Azərbaycandan  “Böyük qarın alqışı” festivalına  gəlib,- deyir. Sonra da yakut dilində yenə “Aida xanım Azərbaycannar” deyir. Bu söz üçün dünəndən ürəyim gedir. Elə gözəl səslənir ki...
Daha sonra əlavə edir ki, bütün bunlardan başqa , Aida xanım həm də Platon Oyunskinin  “Qırmızı Şaman”, “Olonxo”, “Ulu Kudansa”, “Müdrik Süleyman”, “Makedoniyalı İsgəndər” əsərlərini  Azərbaycan dilinə tərcümə edib.
Onun təqdimatından sonra, səhnədəkilər  “ohooooo” –deyə səs verirlər.  Ətrafa meh kimi bir  səs yayılır.
Andrey Savviç mənə tərəf dönüb:
-Onlar sizin gəlişinizi alqışlayırlar,- deyir. Sonra isə “otur” sözü eşidirəm. Lakin mən ayaq üstəyəm, dönüb baxıram ki, Andrey Savviç əyləşib. Bir də “Otur” deyir.  Demək  yakut dili ilə dil  eyniliyimiz bu qədər çoxdur. Sadəcə, diqqətlə dinləyəndə, görürsən ki, elə sənin  doğma  türk dilində danışırlar.  Buna qədər isə, “gəl”, “get”, “ver”  fellərini də yakut dostlarımızın dilindən eşitmişəm.  Hətta tülküyə “tilki” deyirlər. Gör bir gözümüzdən uzaq qardaşlarımıza nə qədər yaxın dilimiz var imiş.
Teatr və tamaşa barədə sualıma Andrey Savviç bu cür cavab verir:
-Mariya Markova bizim teatrın çox istedadlı rejissorudur. Direktorumuz  da Mariyadır. Onun soyadı isə Turantayevadır. 14 yaşlı teatrımızın ilk yarandığı gündən bizimlədirlər. Bildiyiniz kimi, teatrın əsasını mənim həyat yoldaşım Stepanida Borisova qoyub. Həm Rusiyanın, həm də Yakutiyanın xalq artistidir. Biz bir-birimizi tapandan sonra heç cürə ayrıla bilməmişik.  O bu teatrın  aktyorlarına, yetirmələrinə toyuk oxumaq öyrədib. Bizim yetirmələrimiz, bu səhnədə gördüyünüz uşaqların hamısı Arktika Dövlət  İncəsənət və Mədəniyyət Universitetinin tələbələri olublar. O institutun da yaradıcısı mənəm. Biz Olonxo Teatrı ilə Yaponiya, Çin, Yunanıstan, Hindistanda qastrol səfərlərində olmuşuq. Tamaşalarımıza baxan insanlar və sənətkarlar, mütləq gəlib bizdə ustad dərsləri alırlar. Bizim teatr  Pekindəki Çin Opera Teatrı kimi musiqili xalq teatrıdır.  Hazırda repertuarımızda 118 tamaşamız var. Hamısı da xalq tamaşaları. Hamısı da dünyanın hər yerində sevilir, ən yüksək mükafatları alırlar. İndi baş rejissor kimi quruluş verdiyim bu tamaşa “Uluu Daarın” tamaşasının məşqlərini edirik. Bu teatr binasında müvəqqəti yerləşmişik. Dövlətimiz bizim üçün yeni, ənənələrimizə, dəsti-xəttimizə və repertuarlarımıza uyğun gözəl bir bina tikir.
Andrey Borisov teatr haqqında təqdimatından sonra, səhnədəki aktyorlara Azərbaycan üçün, mənim üçün “Alqış” oxumalarını istəyir. “Alqış” ritualdır. Gələn və gedən qonağı beləcə xeyir-dualı, işıqlı sözlərlə butalamaqdır. Səhnədəki durna boylu aktrisalardan biri irəli çıxıb oxumağa başlayır... Səsi anlayanlar yaxşı bilirlər.S əs insanın ruhunu oyadandır. O qadının ecazkar səsi ətrafa yayıldıqca, dünyanın səsdən yarandığına bir daha inanıram. Səs sanki dağa-daşa dəyib cingildəyir, qayıdır, sonra gedib küləklərə qoşulur, elə bil ki, boğazından bulaq kimi cürbəcür səslər tökülür. Özlüyümdə fikirləşirəm ki, bu qadının azad olunmuş Şuşa qalasının yanında da belə oxumasına bütün daşlar oyanar. Onun səsindən sevinər çoxdandır doğma qandaşlarımıza həsrət qalan yurdumuz. Nə bilmək olar, bəlkə elə mənim bu yazımı oxuyan dövlət rəsmilərindən kimsə, deyəcək ki, Olonxo Teatrını Azərbaycana gətirək, qoy bizimkilər öz dərslərini də götürsünlər. Bu xalqı gözümüzdən uzaq saxlamayaq. Bizə qarışsınlar.
Qadının səsi sümüklərinə, iliklərimə dolur... Və asta-asta bitir, səhnədəki hər kəs əllərini göyə açıb dayanıb. Andrey Savviç deyir:
- Azərbaycan üçün “alqış”ayini  sona yetdi.
Və bildirir ki, bu teatrın aktyorları həm də müqəddəs bayramlarda ayinlər həyata keçirərək, Alqışçı kimi oxuyurlar. “Alqışçılar  təbiətin 4 ünsürünə səs göndərib, səs alırlar,  Tanrıdan və ruhlardan  bağışlanmağı və insana xoş əhval-ruhiyyə, sevgi və rahatlıq gətirməyi diləyirlər”, - deyib, daha sonra üzünü səhnədəkilərə tutur:
- Aktyorlar, başlayırıq, Maqdelovna, sən haradasan, keç səhnənin ortasına. Bu Urasanı dəyişin, mən belə demirəm, elə edin ki, dünyanın yaranışını göstərə bilək. Rejissor Mariya  Vasilyevna gəncliyindən bizimlə işləyir, indi də cavanlıq edir. Ölkədəki bütün meydan tamaşalarının quruluşuda iştirak edib. Həəəə... uşaqlar, mən baxıram ki, hamımız işləmək arzusundayıq. Sizə baxanda doğma Yakutiymı görürəm. Başlayaq... Yox... yox bir dəqiqə... Aida xanımın  boğazında  “kılık” – qırtlağ səsi var.  Aida xanım, siz  bizim aktyorlara bəlkə nəsə demək istəyirsiniz? Siz dünən mənim kabinetimdə oxudunuz. Onu bir də təkrar edin.
Mən danışıram:
- Əziz dostlarım, doğmalarım, mötəbər sənət adamları. Bizim  özümüz bu yerlərdən uzaq olsaq da, sizə nə qədər yaxın olduğumuzu hər avazınızda, boğaz səsinizdə, dodaqlarınızın titrəyişində hiss edirəm. Sizin kimi xalqı yaşadan torpaq xoşbəxtdir, müqəddəsdir. Tanrı yaratmağı biləndir. O, öz istedadından bu torpaqlarda yaşayan insanların demək olar ki, hər birinə bir zərrə də olsa verib. Və bu gün çox xoşbəxtəm ki, Andrey Savviç kimi böyük bir sənətkarın baş rejissor olduğu  teatrdayam, onun məşqlərindəyəm. Sizin canlı ifalarınızı görürəm. Sizinlə bir  səhnədə nəfəs alıram. Mən Zəfər qazanan Azərbaycandan sizə salam gətirmişəm. Qoy bu Qələbə  türk torpaqlarının və Saxanın olsun!- deyib,  fikirmi bitirsəm də, özümü çox çətin vəziyyətə düşmüş kimi hiss edirəm.  Belə  möcüzəvi səsləri olanların qarşısında mən nə oxuyacağam ki... Mənim səsim yoxdur axı. Əslində dünən  dövlət katibi Andrey Borisovun otağında oxuduğum səs ruh halım idi,  toyuklarla bayatıların eyniliyini göstərmək həvəsim idi. Bir anlığa özümü toplasam da, beynimdəki bütün bayatı yaddaşım pozulub elə bil... Fikirləşirəm ki, yenə dünən dediyim bayatıları səsləndirərəm.

Bu dağlar eyyy... ulu dağlar,
Uzaqda... ulu dağlar.
Burda bir igid ölüb,
Göy kişnər, bulud ağlar...

Əzizim ana yurdum,
Çiçəklən, ana yurdum.
Mən səndən ayrılmazdım,
Neylədin, Ana yurdum?

Qarabağ qar üstündə
Gəzərdi yar üstündə.
Düşmən belimi qırdı
Mən qaldım qar üstündə...
Laylay balam... a laylay...

Mən ağlıma gələn ilk  bayatını oxuyuram. Digər iki bəndi isə elə buradaca qoşuram. Oxucu deyə bilər ki, niyə belə qəmlidir bayatılar? Əslində bizim bayatılar qəmdən yaranıb axı. Axı mənim ürəyimdə şəhidlərimizin adı var, onların xatirəsi var. Bu müqəddəs torpaqlarda bir gün də unutmadım, bir gün də yadımdan çıxmadılar şəhidlər. Kimi gördümsə o qəhrəmanlardan danışdım. Zəfərimizlə birlikdə ağrımız da var axı. Mən də o ağrıları ürəyində gəzdirən bir anayam. Hara getsəm o igidlərin ağrısı mənimlədir.
Mən dərddən oxuyuram... Onların əksəriyyəti sözlərimi başa düşməsələr də dərdimi, ağrımı anlayırlar. Bayatını bitirdikdən sonra Andrey Savviş deyir:
- Polad Bülbüloğlu oxuyanda da ətim ürpənmişdi, tüklərim biz-biz olmuşdu. İndi də siz oxuyanda tüklərim biz-biz oldu... Bu səs, bu nida mənə çox doğmadır... Bilirsiniz, mən Stepanidanın əvvəlcə səsinə vurulmuşam. O oxuyanda ətim ürpənmişdi, ruhumu oynatmışdı yerindən.  Bizi ilk əvvəl Tanrı özü sevib, ona görə rastlaşmışıq. Bu günə qədər də o oxuyanda, mənim ruhumu oynadır. Onun səsi çox ilahi səsdir. Bax, indi siz də oxuyanda ruhum yerindən oynadı... Qorxuram ki, birdən sizi də sevərəm...
Səhnədə və zalda gülüşmə səsi ətrafa yayılır. Hamı bilir ki, bu Andrey Borisovun zarafatıdır. Mən də onun zarafatına zarafatla cavab vermək qərarına gəlirəm:
-Andrey Savviç, mən Şamil Basayevlə görüşən yeganə azərbaycanlı jurnalist xanımam. 1999-cu ildə onu televiziyaya çəkirdim. Təsəvvür eirsiniz, üzündən ətrafa işıq axırdı. Özlüyümdə fikirləşirdim ki, nurlu adam deyilən elə belə olur. Onun çox xoş enerjisi var idi. Mən ömrümdə belə gözəllik görməmişdim. Və müsahibəmin sonunda ondan neçə arvadı olduğunu soruşdum. Dedi ki, iki arvadı var. Mən çox sevincli halda ona daha bir sual verdim:”Şamil, üçüncü dəfə evlənmək istəmirsən?”... Əslində fikirləşirdim ki, belə bir qəhrəmanın həyat yoldaşı olmaq xoşbəxtlikdir. Şamil Basayev güldü... Və biz müsahibəmizin sonunu beləcə bitirdik.
Bu xatirəm  aktyorların  qəhəqəhəli gülüşünə səəbəb oldu. Yenə alqış səsləri ətrafı bürüdü.
Sonra isə Andrey Savviç köməkçisindən xomus gətirməyi xahiş etdi. Xomusu alıb, təntənəli surətdə mənə təqdim etdi. Teatrın direktoru Mariya Vasilyevna isə əlavə bir hədiyyə də verdi və dedi ki, bu hədiyyəni Azərbaycanın məşhur teatrşünası Aydın Talıbzadəyə çatdırım. Çünki Aydın Talıbzadə Olonxo Teatrı haqqında gözəl bir məqalə yazıbmış. O məqalə də Azərbaycanda çap olunub.
Bax belədir, saxalıların bizə olan sevgisi. Azərbaycan onlar üçün çox doğma, sevimli və əzizdir.
Hədiyyə təqdimatından sonra isə  Andrey Savvıç yenə də  mərhum ümummili liderimiz Heydər Əliyevlə tanışlığını xatirlayır. Və üzünü mənə çevirib deyir:
-Bizim aktyorlar Heydər Əliyevi yaxşı tanıyırlar. Onlar Qarabağ faciəsinin nə olduğunu yaxşı bilirlər...  Aida xanım, dünən siz tərcümə etdiyiniz “Qırmızı Şaman” əsərindən bir parça oxuyacaqdınız... Onu  indi oxuyun zəhmət olmasa... Mən dilimizin və ruhumuzun uyğunluğunu hiss etmək istəyirəm.
Kitabdan  diqqətimi çəkən hissədən  oxuyuram, xomusda isə aktyorlardan biri ifa edir:
Uca Tanrıların göstərişiylə
Mənə göy üzündə məkan verilib.
Göy səma, qartallar qoruyur məni,
Tanrıdan cismimə imkan verilib.
Mənə buta gəlib uca ruhlardan
Məni müjdələyib ən güclü şaman,
İndi o ruhlardan icazə alıb,
Kamlana başlayıb, dua oxuram.
Andrey Savviç  bu bəndin hansı hissədə olduğunu soruşur, sonra özü həmin bəndləri yakutca səsləndirir.
Teatrın əməkdaşları qarşımıza dairəvi bir stol gətiriblər, çay süfrəsi açıblar.  Özümü lap böyük rejissor kimi hesab edirəm. Rejissor kimi çay içməyin də nə gözəl ləzzəti vardır.
Əlini qaldırır, idarə edir, hakim kimi deyil, gözəllik yaratmaq üçün idarə edir və o,  jest və hərəkətləri ilə görmək istədiyini almaq üçün səsini qaldırır, mizan verir... Və bir daha inanıram ki, mən hazırda Türk dünyasının Teatr Tanrısının hüzurundayam... Və bir anlığa mən də özümü Tanrıya bərabər hiss edirəm.... Ruhum təzələnib, bu səslərin içərisində çoxdan duymadığım bir xoşbəxtliyin içərisindəyəm...
 Yanında əyləşdiyim Teatr Tanrısı  əlini səhnəyə uzadıb, mənə kimisə göstərir və deyir ki, baxın, onun atası ömrü boyu mənim quruluşlarımda  Platon Oyunskinin obrazını yaradıb.  Platon Oyunskinin obrazını o qədər yaradıb ki, özü sonda dönüb o böyük Platona bənzəyib.
Baş rejissor Andrey Savviçin göstərişindən sonra aktyorlar yenidən səhnəyə qayıdırlar. Məşq davam edir. Yenə qadınlardan biri quşların səsini çıxarır... Kaş bu məharəti öyrənə biləydim... O toyuk oxuyan qadın aktrisa isə boğazından, qırtlağından ötürür ətrafa bu sehirli səsləri ... Sonra ağac yarpaqlarının xışıltısı, sonra addım səsləri, at ayaqlarının səsi gəlir...  Başqa cür ola bilməz axı... Türk torpaqları at dırnaqları ilə Vətən olub.
Rejissor yenə səhnədə taxtadan qurulan Urasanın  geri qaytarır, deyir ki, yenidən gətirin qurun.... Siz bu tamaşada yeni həyatın ilkini göstərməlisiniz...  Romeo və Cülyetta əslində düşmənçiliyi oynayırdı. Sonunda faciə yarandı. Siz bu tamaşada oyun göstərməlisiniz. Bütün dünyanın oynadığı oyunları... Bu gün dünya oyundadır. Siyasətçilər oynayır... İnsanlar bir-biri ilə oyun oynayır.... Hər kəs özünün oyununu oynayır....  Düşmənçiliyin oyunları, rəislərin oyunları, şər qüvvələrin oyunları... Mənə bunu verin...  
Aktyorları təlimatlandırandan sonra, yenə söhbətinə özü haqqında xatirə qatır:
-Mən İrkutskda festival tamaşası hazırlayırdım.  Elə düşünməyin ki, yenə də özümdən danışıram.  Bu, özündən müştəbehlik deyil, insan məlum bir yaşa çatandan sonra öz hərəkətlərini nümunə kimi danışa bilər. Həəə... Həmin tədbirin də təşkilatçısı mən idim.  Artıq mədəniyyət naziri postundan getmişdim. Buraya da quruluşçu baş rejissor kimi gəlmişdim. Ətrafıma baxdım ki, məni artıq qaralayan yoxdur, diqqət yetirmirlər.  Buna öyrəşmişəm axı...( gülür). Fikirləşdim ki, nəsə etmək lazımdır.  Özümlə gətirdiyim teatr truppasında iki hündürboy, cüssəli cavan aktyorum var idi. Onları yanıma çağırıb, təlimat verdim. Təsadüfən hər ikisinin əynində qara rəngdə dəri gödəkcə var idi.  Dedim, sağımda və solumda gəzin, Mafiya oyunu oynayacağıq.  Aktyordurlar da... Yeni rol aldıqları üçün sevindilər. Mən gedirəm, onlar da sağımda və solumda... Adamlar özlərindən asılı olmayaraq bizə yol verirlər.  Məni aparıb  dövlət nümayəndələri oturan yerə qədər çıxardılar.  Ev sahibləri ən baş stolların birində mənə yer verdi.  Hətta başçının müavini də gəlib mənimlə görüşdü.  Münasibət dəyişdi... Və birdən onların içərisində kimsə məni tanıdı... Ancaq mən artıq öz yerimdə oturmuşdum...  Baxın, budur günümüzün reallığı, bunları oynayırıq, belə oynayırıq... Baxın, dünya belədir. Dünya ilə oynamağı bacarmaq lazımdır. Biz də “Uluu Daarın” tamaşasında   dünyanın və insanların oyunlarını göstərməliyik, ibtidaidən bu günümüzə qədər insan xarakterlərinin dəyişkənliyini açmağı bacarmalıyıq. O zaman  dram yaranır. Əsil dram əsəri həyatdan götürülür axı. Baxın, mənə baxın... Sən elə bil ki, 20-ci əsrin əvvəlində yatıb və 21-ci əsrdə oyanmısan, durub ətrafına baxırsan, məəttəl qalırsan... Mənə həmin anı göstərin. Onun həyəcanlarını göstərin. O, ədalət istəyir, haqq istəyir... Bunu göstərin...
Mənim Olonxo Teatrında  görüşüm başa çatır. Bütün  truppa və köməkçi rejissorlar, teatrın direktoru və Teatrın Tanrısı Andrey Savviçlə vidalaşıb bu məbədi tərk edirəm.
    ****
28 noyabr 2021-ci il tarixində RSFSR-in və Saxa Yakutiyanın xalq artisti, böyük mütəfəkkir və fikir adamı, dövlət xadimi Andrey Savviç Borisovun 70 yaşı tamam oldu. Yubileyi münasibəti ilə Saxa Respublikasının Dövlət başçısı Aysen Nikolayev bu BÖYÜK ADAMI “Xalqlar arasında sülh və dostluğa görə” dövlət mükafatı ilə təltif etdi. Bu mükafatından sonra hardasa Andrey Borisova bir addım yaxınlaşmış oldum. Çünki bu ilin oktyabr ayının 27-də “Xalqlar arasında sülh və dostluğa görə”  dövlət mükafatına mən Aida Eyvazlı Göytürk də layiq görülmüşdüm.