Bəzən jurnalist müsahibindən söz ala bilmir. Necə edəsən ki, müsahibin danışsın? “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış tənqidçi Əsəd Cahangirlə “Ustad dərsləri” rubrikasını təqdim edir. Burada Əsəd Cahangirin müxtəlif illərdə götürdüyü ən maraqlı müsahibələr tarixi ardıcıllıqla təqdim olunur. Növbəti müsahib tanınmış müğənni İslam Rzayevdir. Ondan müsahibə1998-ci ilin sentyabrında götürülüb.

-İslam müәllim, sənətə gəlişinizə kimin təsiri olub?

-O vaxtlar Füzulidә Cәlil kişi adlı ustad bir xanәndә var idi,  rəhmətlik mәnim sәsimә, ifama həmişə yüksәk qiymәt verər, tövsiyə edәrdi ki, çalış 17-18 yaşa qәdәr bu sәsi saxla, qoһumların, tanışların sözü ilә orda-burda çox oxuma.

Uşaqlıqda çox sevdiyim xanәndәlәrdәn biri dә Füzulinin mәşһur oxuyanı Ağabala Abdullayev idi. O vaxtlar uşaqları teatra buraxmazdılar. Bibim oğlu mәni paltosunun altında gizlicә içәri keçirmişdi. Ağabala “Leyli vә Mәcnun”da Mәcnun, Zәroş Hәmzәyeva isә Leylini oynayırdılar. O vaxtlar xanәndә olmaq çox çәtin idi. Radio iki saatdan bir cığıldaya-cığıldaya xəbərləri deyər, sonra konsert verərdilər. Televizor nə gəzirdi? Amma bununla belә xanәndәlәr var idi!

-Niyә bir qayda olaraq repertuarınıza geniş sәs diapazonu tәlәb edәn, zildәn oxunan çәtin maһnılar salırsınız?

-Bu sualı mәnә indiyәdәk һeç bir müxbir vermәyib. Ürәyimcә olan sualdı. Mәn һeç vaxt özümü öymәmişәm. Amma madam ki, sual verdiniz, gәrәk özümü bir az tәriflәyәm. Gәnc yaşlarımdan mәnim musiqi qavrayışım çox zәngin olub. Seyid Şuşinskinin tәlәbәlәri içәrisindә yalnız Zeynәb Xanlarova vә mәn bir ildә 4-5 dәstgaһ öyrәnə bilirdik. Qalanları ildә, әn çoxu 2-3 dәstgaһ һazırlayardılar. Mәn Seyid Şuşinskiyә çox әziyyәt vermәz, ağzını açan kimi dediyini götürәrdim. Buna görə özümü çәtinliyә sala bilirәm. Caһangir Caһangirov һәmişә çәtin maһnılar yazardı, һәmişә dә istәyərdi ki, mәn oxuyum onun maһnılarını. Onun “Ay qız” maһnısının da ilk ifaçısı mәn olmuşam.

-Bu maһnını mәşһur türk müğənnisi Müəzzəz Abacı da oxuyur, özü dә anonim maһnı kimi...

-O, mәnim ifamda eşidәndәn sonra oxuyub. On-on beş il әvvәl bizdә belә maһnıları dinlәyici o qәdәr dә yaxşı qavramırdı. O, maһnıları һәlә indi-indi dәrk etməyә başlayırlar.

-Caһangir Caһangirov “Ana Kür" maһnısını nә әcәb sizә yox, Gülağa Mәmmәdova verdi?

-Caһangir müәllim Gülaga ilə bәrk dost idi. Onlar tez-tez bir-birinin bağında olurdular. Yәqin ki, orda Caһangir müәllim maһnını dodaqaltı oxuyanda Gülağa eşidib, xaһiş edib ki, maһnını ona versin. O da bu xaһişdən keçә bilmәyib.

- İndi һәr biri adlı-sanlı sәnәtçi olan tәlәbә yoldaşlarınızı necә xatırlayırsınız?

- Әlibaba Mәmmәdov, Zeјnəb Xanlarova, Elmira Rәһimova, Mayis Salmanov, Kamil Hüseynov, Teymur Hüseynov, İmran Mәmmәdovla bir sinifdә oxumuşam. Tar şöbәsindә oxuyan Arif Mәlikov, Dadaş Dadaşov, Adil Bәbirov, kamança şöbәsindә oxuyan Ramiz Mirişlinin dә tәlәbәliyi mәnimlә eyni vaxtda keçib. Ramiz Mirişli vә Adil Bәbirovla yaxın dost olmuşuq. Onları Bәstәkarlar İttifaqına qәbul edәndә mәn “Salyanski kazarma”da әsgəri xidmәtdә idim. Adil Bәbirov gəldi dalımca ki, bәs, imtaһan veririk, gәl gedәk bizim maһnıları oxu. Komissiya üzvləri Qara Qarayev, Fikrәt Әmirov, Әşrәf Abbasov, Süleyman Әlәsgәrov idi. Hәrәsinin iki  maһnısını oxudum. Hәr ikisi “әla” qiymәt aldılar və Bәstәkarlar İttifaqına qәbul edildilәr.

-Muğam tәһsili almış tәlәbәlәri adәtәn Opera Teatrına dәvәt edәrdilәr. Sizi, nә әcәb, dәvәt etmәyiblәr?

-Ediblәr, getmәmişәm. Zeynәb xanımı operaya dәvәt edәndәn sonra operanın direktoru Fikrәt Әmirov mәni yanına çağırtdırıb dedi ki, sәn Zeynәb xanımla birlikdə tamaşalarda iştirak etsәn, һәm özünә xeyir olar, һәm dә teatra. Getdim evә, fikirlәşdim, gördüm ki, mәndәn opera artisti olmaz. Çünki onepa artistindәn tәlәb olunan sәһnә һәrәkәtlәrini — qaçmağı, yıxılmağı һeç cür özümə yaraşdıra bilmәdim. Ona görә dә mәnә edilәn tәklifi qabul etmәdim.

-Peşiman deyilsiniz ki? Axı, o vaxtlar fәxri adların verilmәsindә Opera Teatrının dәstәyi çox vacib idi?

-Peşiman deyilәm, çünki istәr filarmoniyanın, istәrsә dә Estrada Birliyinin solisti olandan xalq tәrәfindәn sevilmişәm, fәxri adlara layiq görülmüşəm.

-Opera Teatrının solisti olmayan vә toylara gedәn İslam Rzayev fәxri adları, yәqin ki, әziyyәtsiz almayıb.

-O vaxtlar fәxri ad masәlәsinə çox ciddi yanaşırdılar. Toylara gedәn müğәnnilərә fәxri ad verilmirdi ki, o, öz cibi üçün çalışır. Bir gün o vaxtkı mәdәniyyәt naziri Zakir Bağırov mәni yanına çağırıb dedi ki, toylara getmә, yoxsa sәnә fәxri ad verilməyəcək. O gündən toydan ayağımı kәsdim. Duz iyirmi beş ildir ki, toya getmirәm. Әmәkdar artist adını 1967-ci ildә Zeynәb Xanlarova vә Elmira Rәһimova ilә eyni vaxtda almışam. Üstündәn 25 il keçәndәn sonra Xalq artisti olmuşam. Çünki paxıllarım çox idi, hər dәfә mәni Xalq artistliyinә tәqdim edәndә adımı siyaһıdan pozurdular. Mәn dә tәәccüb edirdim ki, üzdә olan müğәnni ola-ola niyә mәnә ad vermirlәr? Әgәr mәn pis oxuyurdumsa, niyә bütün rәsmi konsertlәrә mәһz mәni dәvәt edirdilәr? Azәrbaycan incәsәnәtindә mәnә olan zülm һeç kәsә olmayıb.

-Sonuncu dәfә verilәn fәxri adlara münasibәtiniz necәdir?

-Bu dәfә әsl zәһmәtkeş oxuyanları yaddan çıxardılar. Adları Elmira Rәһimova, Mahrux Muradova, Sabir Mirzәyev, Novruz Feyzullayev, Süleyman Abdullayev, Mayis Salmanov, Mayis Mәmmәdov almalı idilәr. Bunların Azәrbaycanın hər kәndindә bәlkә 2-3 dәfә konsertlәri olub. Amma elә Xalq artisti var ki, Bilәcәridәn o yana çıxmayıb.

-Muğam Teatrını yaratmaq ideyası necә yarandı?

-1985-ci ildә Zeynәb xanımla birlikdә İraqa qastrola getmişdik. Mәn orada Muğam Mәrkәzi olduğunu görәndә fikirlәşdim ki, necә ola bilәr, muğamın әn çox inkişaf etdiyi ölkә Azәrbaycan olsun, amma bizdә muğam mәrkәzi olmasın? Televiziyanın rejissoru Arif Qazıyev vә Ramiz Mirişli ilә sözü bir yerә qoyduq ki, Muğam Mәrkәzi yaradaq. Xanәndәlәri və orkestri yığmaq mәnә һәvalә olundu. Yığdım. Hazırda 8 solistim var: 4 qadın, 4 kişi: Aygün Bayramova. Zeynәb Beһbudova, Elza Qaybalıyeva, Almaz Orucova, Әsgәr Әһmәdov, Әlixan Salmanov, Elsevәr Hüseynov vә Aşur Adıgözәlov.

-Muğam Teatrı xarici ölkәlәrdә qastrol sәfәrlәrindә olubmu?

-Çox. Almaniyada, Polşada, Çexoslovakiyada, İsveçrәdә, ABŞ-da, İspaniyada vә Portuqaliyada olmuşuq. Amma xeyli vaxtdır ki, qastrola gedә bilmirik. Çünki dövlәt yol xәrclәrimizi ödәyә bilmir. Mәn dә elә adamam ki, һeç kəsə gedib ağız açmaram. Yәqin bir qeyrәtli eloğlu tapılıb Muğam Teatrına komәk edәcәk. Bu il һәm dә bizim yubiley ilimizdir, axı. Muğam Teatrının 10 yaşı tamam olur.

-Ailә vәziyyәtiniz barәdә nә deyә bilәrsiniz?

-Bu sualın cavabı bütün jurnalistlәrә qaranlıqdır. Mәn bunu sirr kimi saxlayıram.

-Təsəvvür edin ki, sehrli xalçaya minib gələcəyə gedirsiniz. Geri dönməyəcəksiniz. Özünüzlə yalnız bir şey götürməyə icazə verirlər. Nəyi götürərdiniz?

-Nə çətin sual oldu (fikrә gedir) Xalçanın üstündə nә yerlәşir, onu götürərdim.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.12.2023)

 “Ədəbiyyat və incəsənət”in Qiraət saatı rubrikasında bu gündən etibarən siyasi romanlar müəllifi kimi tanıdığınız Adəm İsmayıl Bakuvinin bu dəfə eşq romanı ilə tanış olacaqsınız.

“Eşq mələyi” sizi bir başqa dünyaya aparacaq. Orada haqq ilə nahaq, yalan ilə həqiqət, namus ilə əxlaqsızlıq mübarizə aparır. Bu sayaq mübarizələrdə ədalət qalib gəlirmi?

Bu sualın cavabını romanı bitirərkən biləcəksiniz.

5-ci hissə

Qayğızıs uşaqlığın sonu

O aralar artıq Qələndərovun evinə ilk elçi də gəlmişdi, qız onbirincidə oxuyanda bu elçigəlmələr çoxaldı…intensivləşdi. Anası Zöhrə tez-tez Ülkərlə Leylini qarşısında oturdur, onlara qız xeylağının davranış qaydalarını aşılamağa çalışırdı. Evə kişi xeylağı gələndə yaşmanıb otaqdan çıxmaq, küçə-bayırda başıaşağı gəzmək, ucadan səs çıxarmamaq, məktəbdə oğlanlarla ünsiyyət qurmamaq, onlara maraq göstərməmək… Zöhrə qızlarını özü kimi həkim görmək istəyirdi. Deyirdi, biriniz can həkimi olun, biriniz uşaq həkimi. Leylini fikir dərhal tutmuşdu, onsuz da işi-gücü kitab-dəftər, yazı-pozu olan bu qız kitabxanadan tibbə aid xeyli kitab da alıb mütəmadi oxumaqdaydı. Amma Ülkər anasının sözlərini ciddiyə almazdı, gələcəyi ilə bağlı heç bir fikri yox idi, daha doğrusu, seçəcəyi ixtisas, peşə ilə bağlı. İndilərdə onu yalnız Rüfət, quracaqları ailə maraqlandırırdı. Bakıya köçmək, orada ərinin qoluna girib toya-nişana, kinoya, konsertlərə getmək. Uzun gecə libasları, gödək ətəkdə şəhər gəzintisi, bol kosmetikadan istifadə…

Gələcək ailənin konturlarını artıq qurmuşdu Ülkər. Təbii ki, oxuyubişləmək fikri yox idi.

***

Süleyman Zərrini səsləyib ondan çay gətirməsini xahiş etdi. Zərrin gələnə qədər romanı gizlətdi. Düşündü ki, həyat yoldaşı hər şeylə maraqlanandır, onun nə oxuduğu ilə mütləq maraqlanıb romanı vərəqləyəcək və mütləq də titul səhifəsindəki “fahişə” kəlmələri ilə rastlaşıb mərəkə qoparacaq. Köhnə sənədlərdən çıxarıb masasının üstünə atdı, özünü məşğul kimi göstərdi.

Zərrin gəlib sinidən bir stəkan çayı, nəlbəkidəki limonları, şokoladla dolu qəndqabını masanın üstünə yığıb Süleymanı “məşğul edən” kağız-kuğuza göz qoydu. Nəvazişlə ərinin tellərini qarışdırdı və nədən qayğılı olduğunu soruşdu.Süleyman da Zərrini elə minnətdarlıqla oxşadı ki…

Az sonraSüleymanın başı çay içməyə qarışanda Zərrin durub ruh kimi otaqdan çıxdı.

Süleyman bir daha qadın müqəddəsliyi haqda düşündü… Nişanlı ola-ola Zərrin ona iki il ərzində əlindən belə tutmağa imkan verməmişdi.Cəmiyyətin get-gedəbu yöndən xarab olduğunu düşünərək xeyli bikefləşdi… Fikirləşdi ki, iyirmi ildən sonra cəmiyyətdə Zərrin kimi qadınlar bəlkə də qalmayacaq.

Zərrinlə Ülkər arasında paralellər apardı. Dünyagörüşləri gör bir nə qədər fərqlidir iki qadının. Birində maddi rifah üstündür, ikincidə mənəviyyat. Amma romandan ayrı çox qala bilməzdi. Dərhal da kağızları qoyduğu dolabdan çıxarıb acgözlüklə oxumağa davam etdi.

***

Ülkər evdar xanım olacaqdı, uşaqlarını – istəyirdi ki, bir qızı və bir oğlu olsun, qızına Aylin, oğluna Elvin adını qoyacaqdı – böyüdəcəkdi, gününü salonlarda, alış-veriş mərkəzlərində keçirəcəkdi, televizorda gördüyü müğənnilərin, aktrisaların, modellərin ulduz həyatına vurulmuşdu, onlar kimi fitnes mərkəzlərinə səfər etməyi də planlayırdı.

Yumşaq dəri divanda oturub, buğlanan kofedən içə-içə, telefonla rəfiqələriylə laqqırtı vura-vura genişekranlı, divar boyda bir televizorda rahatca serialları izləyəcəkdi. Bundan böyük xoşbəxtlik ola bilərdimi?

Rüfət barədə şad xəbərlər bir-birini sıralamaqda idi.

Rüfət məktəbi əla qiymətlərlə bitirdi.

Rüfət qəbul imtahanlarında 635 bal topladı.

Rüfət İqtisad Universitetinə daxil oldu.

Rüfət biznesin əsaslarını öyrənir.

Bu uşaq, həqiqətən, fenomenal idi, zərgər atasına uşaq yaşlarında zərgərlik işlərində yardımçı olaraq pul qazanmağın sirlərinə çox erkən yaşlarında bələd olmuşdu. Universitetdə oxuya-oxuya “Moskva” univermağında bir zərgərlik şöbəsi açıb işlədirdi, deyirdi ki, gələcəyimi qurmaq üçün mütləq gərək indidən əlimə sərbəst vəsait toplayım.

Ülkər bu mehriban, yaraşıqlı oğlanla bir ömür xoşbəxt yaşayacağına tam əminlik içində idi. Uşaqlarını ingilisdilli gimnaziyada oxutmaq, onlara dayə və sürücü tutmaq, hərdən pəncərələri “Torqovı”ya açılan geniş mətbəxlərində, hərdən də ən bahalı restoranlarda ailəvi şam yeməkləri, yayda Bodruma, Antalyaya tətil keçirməyə yollanmaq, ən lüks avtomobilə, ən əla bağ evinə sahib olmaq… -- planlar bunlar idi.

Paytaxtdakı mənzillərinə Qələndərovun Bakıda işi olanda hərdən ailəvi getdiklərindən Ülkər orada çox olmuş, bu nəhəng şəhərə vurulmuşdu. Oradakı həyat onu maqnit kimi özünə çəkirdi. Ailə həyatı hələ uzaqda idi, belədə isə atasının və qardaşının sonsuz təqiblərindən, bu rayon yerinin bozluğundan, mal-qara təzəyi qoxusundan yeganə xilası məktəbi tez qurtarıb hansısa universitetə, -- lap dövlətinki olmasın, özəl olsun, -- fərqi yoxdur, hansınasa daxil olmaq, gedib Bakıda yaşamaq idi. Hansı universitetdə, hansı təhsil üzrə oxuyacağı eyninə deyildi, təki harasa daxil olsun.

Bir dəfə Bakıdan tətilə gəlmiş Rüfət məktəbə gəlib tənəffüsdə onunla görüşdü.

-- Salam.

-- Salam.

-- Necəsən?

-- Yaxşı.

-- Sən?

-- Mən də yaxşı.

-- Necə keçir dərslərin?

-- Babat.

-- Bəs sənin universitet həyatın necə keçir?

-- Əla. Bütün qiymətlərim əladır.

Bu yerdə Ülkər zarafat da elədi:

-- Nə əcəb Bakıda fintifürüş qızlar ağlını başından almayıb hələ, yenə mənim dalımca gəlmisən?

Rüfət də dedi:

-- Sevgi bəyəm oyun-oyuncaqdır?

Və yenə də keçəndəfəki titrək səsiylə o ilahi kəlmələrini təkrarladı:

-- Sən mənim doğan günəşimsən.

Bu kəlmələri eşitmək necə də xoş idi. Ülkər o an özünü dünyanın ən xoşbəxti sandı.

Tənəffüs bitdi, zəng vuruldu, Rüfət əlindəki kitabı Ülkərə uzatdı, dedi, bunları oxuyub məni xatırla. Şeir kitabı idi. Bəxtiyar Vahabzadənin. Təəssüf ki, indi o kitabın adını xatırlaya bilmir. Əksəriyyəti sevgi şeirləri idi. Həmin gün 2002-ci ilin 27 noyabrı idi. Həmin günü Ülkər heç vaxt unutmayacaq.

Ülkərin sinif yoldaşı vardı, Leyla adında, o həm də Rüfətin bibisi qızı idi, Ülkərlə Leylanın ataları dostluq edirdilər, dekabr ayının 5-də atalar Bakıda hansısa işi aşırmağa yollananda qızları da özləri ilə götürmüşdülər ki, Bakını gəzsinlər, eyinləri açılsın. Həmin gün kişilər işləri ilə məşğul idilər, qızları da bulvara qoymuşdular ki, gəzsinlər, əylənsinlər. Onda Ülkər içindəkiləri açıb Leylaya söylədi, Rüfəti dəli kimi sevdiyini izhar etdi. Dedi, Rüfət mənə sevgisini etiraf edib, amma mən onu bu qədər sevsəm də, sevgimin miqyasını ona bəlli etməmişəm. Leyla da söylədi ki, Rüfətlə biz bacı-qardaş kimiyik, bir-birimizə tam bələdik. Dedi, bəli, o, səni sevir, amma sənin ona biganə olmağından da üşürgələnir.

Gəzə-gəzə “Mirvari” kafesinin yanına gəlmişdilər, oradakı iri qarağac yarpaqlarını töksə belə, yenə çox nəhəng görünürdü. Qarağacın qənşərində dayananda Leyla dedi ki, Rüfət çox duyğusaldır, ona bir məktub yaz, sevgi etirafı elə, sonra da, bax, bura -- qarağacın bu oyuğuna qoy, mən də xəbər edim, Rüfət götürüb məktubu oxusun. Ülkər tərəddüd etsə də, bu təkliflə razılaşdı, Rüfətə sevgi etirafını dürlü-dürlü sözlərlə kağıza izhar edib kağızı ağacın oyuğuna qoydu. Leyla da bu barədə Rüfətə mesaj yazdı, dedi, Allahın köməyi ilə heç kəs məktubumuzu tapıb buradan çıxarmaz, Rüfət də onu oxuyar.

Artıq ertəsi gün, onlar rayona qayıdanda Rüfət bir foto göndərmişdi Leylaya, Leyla da fotonu Ülkərə vermişdi. Qarağacın gövdəsinə Rüfət “R + Ü₌sevgi” sözlərini yazmışdı və ürək rəsmi cızmışdı.

Bu xatirə Ülkərin ən şirin xatirəsinə çevriləcəkdi, sonradan bütün həyatı boyu onu şaxtada isidəcək, dərddə ovudacaqdı.

Amma cəmi iyirmi beş gün sonra Ülkərin heç vaxt unutmayacağı daha bir gün oldu. Bu dəfə pis gün oldu, xatirəsi qara oldu həmin günün.

31 dekabr günüydü, ailələri Yeni ilə qədəm qoymağa hazırlaşırdı.

Qələndərov onlarla bir az oturub Bakıya çıxacaqdı, anası onun bu gedişindən narazı qalsa da (bayram günü axı Bakıya işlə bağlı getmək söhbəti inandırıcı gəlmirdi qadına, ərinin bu sayaq gedişləri daim təkrarlanırdı), söz deyə bilməyərək burnunu sallamışdı. Süfrə arxasında Qələndərov qəfildən tezliklə Ülkəri nişanlayacaqlarından söz açdı. Dedi, bu qapıya elçiliyə gələnlərə kandardaca “yox” demək lazımdır, qız Əflatunun oğlunundur.

--Bu nədir, gündə biri mənim qapıma elçiliyə gəlir. Var-dövlətimə gözləri düşüb, hə? Vəzifəmi görüb özlərinə arxa-dayaq gəzirlər, eləmi? Qapıya bir lövhə yazıb asmaq lazımdır ki, biz qızımızı heç kəsə ərə vermirik, gəlməyin bu qapıya. Belədə, and olsun dədəmin ruhuna, bir dəfə gələnin birini basıb altıma şil-küt eləyəcəm. Elə bil mənim qapımda yel əsib, qoz tökülüb.

Bunları demişdi, bunları deyəndə Ülkər bir qədər də toxtamışdı ki, başqalarına belə deyir, amma Rüfətgil haqqında, yəqin, belə deməyəcək. O ailə rayonda ailələrin tacıdır.

Di gəl ki, sonra Qələndərov həmin o dəhşətli sözləri ağzından çıxartmışdı:

-- Qız Əflatunun oğlunundur!

Necə yəni qız Əflatunun oğlunundur?

-- Yaxında gəncləri nişanlayacağıq.

Necə yəni gəncləri nişanlayacağıq?

Həmin an sanki Ülkəri qaldırıb göyün hansısa qatından yerə çırpdılar. Özünü param-parça olmuş hiss elədi. Cürətə gəlib bir kəlmə “Ata, nə nişanlanmaq, mən hələ oxumalıyam” desə də, atası “Oxu da, oxumağı əlindən alan var məgər? Barmağında üzük oxuyarsan” kəlmələri ilə onu yerində oturtdu.

Ülkər qeyri-ixtiyari hönkürərək öz otağına qaçdı. Bir dünya uçub dağılırdı, orada Rüfətlə xoşbəxt ailəsi -- o, Rüfət, Aylin və Elvin “Torqovı”ya baxan mətbəxdə süfrə arxasında ikən sanki süfrənin altı üstünə çevrilməkdəydi…

Əflatungillə ailəvi dost idilər, “Biznesmen” təxəllüslü Əflatun sayıb-seçilən zərgərlərdəndi, “SUM” adlanan Mərkəzi Univermaqda, “Moskva” univermağında qızıl şöbələrinə malikdi, onların Rüfətgillə də ailəvi yaxınlıqları, Rüfətin atasıyla da zərgərlikdə şərikli işləri var idi. Əflatunun həyat yoldaşı Nazəndə xanımsa müəllimə idi, yaxşı güzəranlı bir ailə idilər. Ərzaq dükanları, bahalı avtomobilləri, Bakının göbəyində çoxmərtəbədə böyük sahəli mənzilləri, Şüvəlanda bağ evləri var idi.

Qələndərovun Əflatunla dostluğunun tarixi elə də uzun deyildi, hələ rayonda polis rəisi zirvəsinə ucalmadığı dönəmlərdə belə Qələndərov pul qazanmağı bacarırdı, gah bu, gah digər kəndin sahə müvəkkili işləyir, əmək kitabçasında iş yerləri dəyişir, daşdan pul çıxarır, əzazilliyi, zalımlığı ilə insanlara zülm verir, onu-bunu şərləyib pul yığırdı. Nümunəvi polislər onunla yola getmirdilər, ara-sıra rəhbərlikdən töhmətlər də alırdı, amma ən dar məqamda həmişə özünə havadar tapa bilirdi. O dönəmlərdə “Vosmoy”un maşın bazarı” tərəfdə Canan adlı bir qadını saxlayır, hər Bakıya gedişində ona qır-qızılalıb hədiyyə edirdi. Qələndərov SUM-da Əflatunun əsas müştərisinə çevrilmiş, tanışlıqları dostluğa dönmüşdü. Hətta bir dəfə Əflatun ərklə ondan soruşmuşdu:

-- Ay qardaş, gəlinbacımız bu qədər qır-qızılı neynəyir axı?

Qələndərov da saxladığı gözəllər gözəli Cananla qürurlanmış, demişdi:

-- Hərif-zadam ki, arvadıma bunca pul xərcləyim? Saxladığım var. Ay parçasıdır elə bil.

Əflatunun oğlu Madar Bakı Dövlət UniversitetininHüquq fakültəsində oxuyurdu, prokurorluqda işə də düzəltmişdilər onu, müstəntiq köməkçisi idi.1982-ci il təvəllüdlü Madar evin bir uşağı idi, kifayət qədər ərköyündü. Xeyir-şərdə, bayramlarda, ad günlərində iki ailənin birlikdə olması tez-tez təkrarlanardı, Ülkər Madarda bir yekəxanalıq, özündənrazılıq duyurdu, hətta aralarında cəmi dörd yaş fərq olsa da, Madar Ülkərə uşaq gözü ilə baxır, onunla uşaq kimi rəftar edirdi. Üstəlik, hər cür naz-nemət içində böyüyən bu gəncin şorgözlüyü də vardı, bir dəfə hətta anası ilə atasının söhbətində anasının “Deyirlər, Madar arvadbazdır, gündə biri ilə görüşür” deməsini, atasının da “Uşaq cavanlığını eləyir də, evlənəndə yığışacaq” kəlmələri ilə anasını yerində oturtduğunun şahidi olmuşdu.

Ailəvi məclislərdə Ülkər Madarın bir ucdan qızlarla mesajlaşmasını öz gözləri ilə görmüşdü.

Deməzsənmiş, Ülkər doqquzuncuda oxuyan vədələrdə Qələndərov Bakıda Əflatun müəllimlə restoranda yeyib-içirmişlər, həmin məqamda söz açılıbmış, Əflatun müəllim deyibmiş:

-- Qardaşım, bizim Madar çox ərköyün uşaqdır, onu çox əzizləyirik, xətrinə dəymirik deyə ağlı kəsəni eləyir, evə yığıb-yığışdırmaq da olmur. Beləsini ancaq ailə ilə buxovlamaq olar. Ülkər çox tərbiyəli, ağıllı, göyçək qızdır, uşaqlarımızı qovuşdursaq, illərlə aramızda olan dostluq əlaqələrini qohumluq əlaqələrinə çevirərik.

Qələndərov da dərhal “Qurbandır sənə Ülkər” cavabını verərək qızın taleyini həll edibmiş.

-- Verirsən qızı oğluma?

-- Niyə də yox? Sizin ailəylə qohum olmaqdan şərəf duyaram.

-- Eləysə sıx əlimi.

-- Sıxdım.

-- Ofisiant, bizə iki stəkan şirin çay gətir.

Həmingünkü mənzərə belə olmuşdu. Həqiqətən, ofisianta şirin çay gətirdib içmiş, ardınca da araq qədəhlərini gənc ailənin və gələcək qohumluqlarının sağlığına qaldırmışdılar.

Valideynlər bəzən belə iş tutur, biçarə övladlarının fikri ilə maraqlanmırlar. Necə ki, onu eləmə, bunu eləmə deyib uşaqları nadinclikdən qoparmaq istəyirlər, eləcə də məsuliyyətli ailə həyatı seçimində də onların artıq böyüdüklərinin fərqinə varmır, onlarla yenə uşaq kimi rəftar edirlər.

Ülkər həyatının artıq həll edildiyi barədə acı xəbəri eşitdiyi gündən bir müddət özünə gələ bilmədi. İştahı itdi, gülüş üzündən əskik oldu. Dərslərə də bir ara getmədi, özünü dünyadan küskün hiss elədi. Leyli gəlir, onu ovutmaq istəyirdi, seriallardan nümunələr gətirirdi ki, bacı qurban, ilk məhəbbət heç vaxt reallaşmır, heç vaxt qovuşdurmur sevənləri, odur ki, ürəyinə salma, Rüfəti unut, Madarı ailə qurandan sonra sevəcəksən mütləq.

Deyirdi, amma xeyri olmurdu.

Ülkər dolmuş bulud idi, hər an yağış axıdırdı.

Ülkər saplağından asılmış solğun çiçək idi.

Ülkərin içində dərd-kədər toy-bayram etməkdəydi.

Qələndərovun aləmində valideyn öz merkantil maraqları naminə ailənin gələcəyini təyin etməliydi. Yemək var, içmək var, yatmağa yerin var, vuran yox, söyən yox, daha nə istəyirsən, ay uşaq? Başını salla, dərslərini oxu, böyüklərin buyruqlarını yerinə yetir. Vaxtı da çatanda halal süd əmmişin biri ilə ailə həyatı qur. Vəssalam.

O, uşaqlarına bunu aşılayırdı.

“Uşaq nə zibildir ki, özü özünə həyat yoldaşı seçsin? Nə sevgi, nə eşq? Hamısı əfsanədir. Murdar bir nəsildən olan, əsli-nəcabəti bilinməyən birisini gətirib mənə qohum edəcəklər? Oğlum seçdiyi qız bəlkə elə fahişənin biri oldu, aləmdə biabır olmarammı? Qızlarımın ərə getdikləri oğlanlar bəlkə narkoman, qumarbaz oldu? Yerin altına girmərəmmi?”

Qələndərov belə düşünürdü.

Zöhrəylə özü də valideyn tapşırığı ilə ailə qurmuşdular, uzaq qohumluqları çatırdı, nişanlanana kimi bir-birinin üzünü belə görməmişdilər. Yadındadır, anasına “Bəyənmədim qızı, üzü xoşuma gəlmədi” deyəndə anasından “Üzündə süfrə salıb yemək yeyəcəksən, a bala? İndi də üzü xoşagəlimli olmasın. Əsas odur ki, tərtəmizdir, ləkəli bir yeri yoxdur. Xasiyyəti mülayimdir, özü də çox qoçaqdır” cavabını almışdı. Bu kəlmələrin qabağında Qələndərov söz tapıb deyə bilməmişdi.

Zöhrə ilə ər-arvaddan daha çox bir mənzildə yaşamağa məcbur olmuş kirayənişinlərə bənzəyirdilər. Qələndərov Zöhrəni tam öz zəhminin altında saxlayaraq nədəsə şəxsi fikir söyləməsinə belə imkan vermirdi.

Bir ara Zöhrənin işində irəliləməsi, baş həkim keçməsi perspektivi yarananda belə buna imkan verməmişdi, əksinə, rayon səhiyyə şöbəsi ilə razılaşdırıb Zöhrəni tam ştatdan yarımştata keçirmişdi, demişdi ki, arvad oturub evinin işini görər, onun-bunun yanına iynə vurmaz.

Onun indiyədək Zöhrəni tamamən işdən çıxarmaması bir möcüzə idi.

Qələndərov bütün sutkanı işdə olur, şənbə-bazar fürsət düşəndə icra başçısının müavini, prokuror, bələdiyyə sədri, hərbi komissar və o – beşlikdə yeyib-içməyi xoşlayırdılar.

Bulaq başı, süni meşə. Ağacların altı, quşlar cəh-cəh vurur, manqal tüstülənir, şişlərdən kabab tikələrinin yağı damır, araq şüşələri dolub-boşalır. Vur ki, vurasan.

Bir mini nərd turniri də keçirirdilər. Hərəsi nərdin altına şax bir yüzlük qoyurdu, sonda hamıya qalib gələn pullara sahib çıxırdı.

Deyib-gülür, zarafatlaşırdılar. Ağır iş həftəsinin yükünü bu cür çiyinlərindən atırdılar. Məclis ta ki gecə yarıya kimi davam edirdi.Gecənin bir aləmi Qələndərov evə gəlib başını atıb yatır, xorultusundan qulaq tutulurdu.

Gah da ki, şənbə-bazar günləri Bakıya yollanırdı, hər gedişində də Canandan başqa yüngüləxlaqlı qadınlarlada görüşər, onlara pul xərcləyərdi. Zöhrənin qulağına Canan söhbəti çatmışdı. Deyirdilər, Canana evi də Qələndərov alıb. Zöhrə bir-iki dəfə Qələndərovun bu macəralarına etiraz etməyə cəhd göstərmiş, dərhal yerində oturdulmuşdu. Hətta günahkar ola-ola Qələndərov bir oyun çıxarmışdı ki, Zöhrə “yanan da mən, yaman da mən” deyib geri çəkilməli olmuşdu. Qapalı ailədə böyüdüyündən, ailəsi hələ uşaqlar körpə olanda Zöhrə ər evindən küsüb ata evinə qayıdarkən onu qapıdan geri itələyib “sənin ər evindən ancaq meyitin çıxa bilər” ultimatumunu vermiş, Zöhrə də bu cür tale ilə barışmalı olmuş, içindəki üsyançılıq meyillərini boğmuşdu.

Ara-sıra hər halda gileylərini ərinə uşaqlardan gizlin bildirirdi, “arvad kişinin üzünə ağ olmaz” mental qanunundan kənara çıxdığını uşaqlara sezdirtməmək üçün bunları çox sakit tərzdə, pıçıltıyla deyirdi, təbii ki, bəzən bu kəlmələri Xəyal, bəzən Leyli eşidirdi, Ülkərin eşitdikləri də az olmurdu:

-- Xoşbəxt deyiliksə də, xoşbəxt görünməyə çalışmalıyıq. Uşaqlar ailəmizi əyər-əskiksiz, natamam olmayan ailə kimi təsəvvür etməlidirlər. Dava-dalaş, söz-söhbət olan ailələrdə böyüyən uşaqlar gələcəkdə qəddar olurlar, acımasız olurlar…

-- Mənə təklikdə nə söyüş söyürsən söy, nə təhqir edirsən et, amma bunu uşaqların yanında eləmə…

-- Bir insanın psixoloji tarazlığı ailəsinin hər bir üzvünün rahat yaşaması deməkdir…

-- Qonşu Sayalı gəlib göz yaşı tökür, deyir, Qələndərov oğlumla, nəinki oğlumla, bütün şəxsi heyətlə kobud rəftar edir, ana söyüşü belə söyür. Bəsdir özünə bu qədər düşmən qazandın. Sabah elə bir gün gələ bilər ki, kiməsə möhtac olarsan. Bax onda heç kəs sənə əl uzatmaz.

-- Sən mərdi qova-qova namərd eləyənlərdənsən…

Növbəti günlərin birində Ülkər anası ilə uzun-uzadı təkbətək söhbət elədi.

Dedi:

-- Ay ana, bu nə düşüncə tərzidir ki, generalın oğlu general qızı almalıdır? Məgər atamla sən gələcək kürəkəninizin var-dövlətinəmi ümid bağlayırsız? Məgər biz kasıbıq ki?.. Rayon bizim var-dövlətdən danışır. Niyə atam məni pulu kalan olan Əflatun əminin oğluna vermək istəyir axı? Niyə insanlarda əllərindəkilərlə qane olmaq əsla yoxdur? Niyə daim artığını istəyirik? Cəmiyyət niyə bunca acgözdür? Kişilər dollarların, maşınların, villaların, qadınlar brilyantın, qır-qızılın, şıq geyim-kecimin niyə bunca əsiridir?

Qızının bu özünəxas olmayan, təmtəraqlı nitqi anasını çaşdırdı, hətta o, qarşısında doğma qızının dayandığına bir anlıq tərəddüd də elədi. Və bircə kəlmə söylədi, dedi ki, qızım, atan da, mən də sənin xoşbəxtliyinə çalışırıq.

Anası ilə söhbətdən bir şey əldə edə bilməyən Ülkər ertəsi gün özündə cəsarət tapıb atası ilə də danışdı.

 -- Ata, qurban olum sənə, mənim istədiyim var, məni bədbəxt eləmə.

O bu kəlmələri söyləyəndə hələ də atasını inadından döndərəcəyinə əmindi. Lakin sən saydığını say, gör fələk nə sayır. “Mənim istədiyim var” kəlmələri Qələndərovu cızığından çıxartdı, əsəblərini cilovlaya bilmədi, ağzı köpüklənə-köpüklənə Zöhrəni də, Ülkəri də söyüşlərə tuş elədi, hələ yazıq Leyliyə də söyüş payı düşdü.

Həmin gün Qələndərov Ülkəri möhkəmcə döydü, saçlarından tutub evdə sürütlədi. Qələndərov hətta Zöhrəni də vurdu, dedi, kor idin, hara baxırdın ki, bu qız cızığından çıxıb kimisə sevib?

Bununla barışmayıb, Bakıda qalan oğluna zəng vurub onu da yamanladı, dedi, əlimə keçsən, sənin hər tikəni qulağın boyda edəcəm, mən bu itin qızını sənə tapşırmışdım, sən hansı cəhənnəmə baxırdın ki, o gedib oğlan sevirdi?

Qələndərov düz on gün Ülkərin otağından çıxmasına qadağa qoydu. O, Ülkərdən istədiyi oğlanın adını təkidlə tələb edəndə qız qorxudan sarısını uddu. Qələndərovun planı “o qudurmuş, cızığından çıxmış gədəni cəzalandırmaq” idi. Amma Ülkər Rüfəti ələ vermədi. Qələndərov Leylini də divara sıxıb “bacının sevişdiyi gədənin adını de” deyərək qorxutdu. Leyli ağlayaraq and-aman elədi ki, mənim heç nədən xəbərim yoxdur.

O dönəmdə Ülkərin gücü ancaq göz yaşlarına çatırdı, saatlarla ağlayır, sevdiyinin bağışladığı ürək rəsmli açarqabını sinəsinə sıxıb onunla danışırdı. Bir də kitabdakı şeirləri təkrar-təkrar oxuyurdu.

Günlərsə öz axarı ilə davam etməkdəydi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə “Biri ikisində” layihəsində bu gün poeziya vaxtıdır, sizlərə Aysel Xanlarqızı Səfərlinin şeirlərini təqdim edirik.

ŞƏHİD TOYU

Bir evdə həsrətin doğum ayıdır,

Bir isti ürəyi mərmi soyudur.

Bir igid oğulun şəhid toyudur,

Qohumlar yığışıb ər qarşılayır.

Gecənin gözündə bulud topası,

Bir həsrət yol gəlir eldən qopası.

Açılıb taybatay küçə qapısı,

Ana qol qaldırıb nər qarşılayır.

Mesaj qutusunda son silah səsi,

Cavabsız zəngləri əlvida sözü.

Bayrağa and içib öpdüyü  gözü,

Hönkürüb ağlayır, yar qarşılayır.

Ocaqlar asılıb, kədər qaynayır,

Qol açıb ah-nalə göydə oynayır.

Çıxıb köynəyindən elə göynəyir,

Nakam vucudunu tar qarşılayır...

Bu igid  balanı, şəhid oğulu,

Göylər uğurlayır, yer qarşılayır.

***

Sən cəsur döyüşçüm,  mən əsir yurdun,

Bir Turan arzulu türküm, boz qurdum.

Otaylı-butaylı Xudafərinim,

Qoynuna tələsən Təbriz hayqırtım...

Ayrı qitələrdə həsrət yanğısı,

Dərviş səbrindəki təklik ağrısı.

Mövlanəm, üləmam, sufim, zahidim,

Eşqə təsəvvüfümTanrı çağrısı...

Bu şəhid ruhumun azad şəhəri,

Sən Laçın sabahım, Şuşa səhərim... 

Köksü səcdəgahım, ocağım, pirim,

Acı taleyimin xoşbəxt zühuru...

Gəl, sənsiz vəhşətdə xaraba ruhum,

Qiyamət ömrümün İsrafil suru...

ŞƏHİD GƏLİRDİ

"Atəş" əmri səsləndikcə mərmilər güldü,

Səngər boyu tətiklədi düşməni ölüm.

Vətən deyib atılırdı odun qoynuna,

Duasını geyinmişdi  əsgər sevgili...

Gecələri döyüş meydanıydı otağı,

Savaşırdı içindəki ağrıyla ana...

İslanırdı gözlərində  oğul həsrəti,

Göndərmişdi ürəyini ər meydanına...

Nifrətini doldurduqca od silahlara

Cibindəki son məktubu köks ötürürdü.

Ataların yanıq  bağrı şəhid ağrılı,

Çiyinləri oğul adlı dərd götürürdü...

Meydanlarda şəhid olan ayaqlarından,

Tək xatirə – götürdüyü əsgər çəkməsi...

Bayraqları zirvələrə daşıyan ruhlar

Torpaq altda oxuyurdu vətən nəğməsi.

Bir uşağın yuxusuna şəhid atası

Qonaq idi, süfrəsində məclis qurulu.

Milyon ildir sarılmamış qolları indi

Son nəfəsi vətən adlı eşqə sarılı...

Müharibə qoxusuna oyanmış gecə

Sabahadək bayraqlarla küləklənirdi.

Duaları duyulmamış hansısa evə

Arzuları güllələnmiş şəhid gəlirdi…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.12.2023)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əslində, uğur formulası ümumi olduğu qədər də spesifikdir, yəni bir xalq üçün lazım olan uğur qazanmaq keyfiyyətləri başqa bir xalq üçün aparıcı olmaya da bilər. Məsələn, Azərbaycanda (ümumən Şərqdə) uğur formulasında mental qayda-qanunlara, davranış tərzinə istinadı, möhkəm ailə faktorunun, nümunəvi tərbiyənin rolunun hegemonluğunu, milli kökə və dini mənsubiyyətə bağlılıq faktorunu spesifikliyə aid edə bilərik.

Mən öz şəxsi təcrübəm, eləcə də illərdir ki, davam edən müşahidələrim nəticəsində uğurun qazanılmasında aşağıdakı parametrləri xüsusi olaraq qabardardım:

9) Peşəkarlıq.

Peşəkarlıq və diletantlıq. İki ayrı-ayrı qütblər. XII əsrdə yaşamış dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvi demişkən: «Kamil bir palançı olsa da insan, yaxşıdır yarımçıq papaqçılıqdan». Peşəkar palançı olmaq diletant papaqçı olmaqdan daha şərəflidir, Nizami Gəncəvinin təbirincə.

Peşəkarlıq özünə güvəndir, güclü olmaqdır, sahənin bilicisi olmağındır, qabaqcıl təcrübə, məktəb keçmək anlamıdır, işdən həzz duymağındır.

Diletantlıq isə gözüqıpıqlıq, inamsızlıq, stress və əsəb gərginliyidir. Əksərən bir sahə üzrə təhsil alıb digər sahədə işləyənlər, yaxud da seçdikləri sahə üzrə vaxtında lazımi bilik və praktik təcrübə qazanmayanlar diletantlar ordusunu təşkil edirlər. Bu cür təsadüfi adamların işdə uğur qazanacağı, təbii ki, real görünə bilməz.

Uğura yol mütləq peşəkarlıqdan keçir, bu aksiomdur.

***

Öncəki günlər isə digər parametrləri açıqlamışdım:

1) Nümunəvi tərbiyə almaq.

Həyatda uğur qazanmaqçün nümunəvi ailədən çıxmaq, ziyalı, dünyagörüşlü, cəmiyyət üçün etiket sayıla biləcək valideynlərdən tərbiyə almaq əlavə, hətta deyərdim ki, çox böyük şərt və stimuldur. Sonrakı mərhələdə bağça və məktəb müəllimlərindən, kollektivdə ustad və qabaqcıllardan, cəmiyyətdə liderlərdən, örnək götürüləcək hər bir şəxsdən əxz edilən tərbiyə, xarakter formalaşdıracaq öyüd, nəsihət və vərdişlər fərdin tam kamilləşməsinə xidmət edir, bu da onun uğur yolunda daha qətiyyətli addımlar atmasına təsir göstərir.

Nümunəvi tərbiyə alan insan sonucda mütləq özü nümunəvi tərbiyəsi olan insana çevriləcək. Bu tip insan da öz növbəsində ətrafındakılara tərbiyəli olmaq mədəniyyətini aşılamağa başlayır, gələcək nəslin tərbiyə əxz edərək formalaşmasına təkan verir.

Primitiv bir misal çəkim. Tərbiyəli olmaq o demək deyil ki, hər hansı bir məclisdə yeməyi süfrəyə dağıtmayasan. Tərbiyəli olmaq odur ki, yanında əyləşən şəxs bunu edəndə onu pərt vəziyyətə salmamaq üçün özünü görməməzliyə vurasan.

2) Möhkəm ailəyə malik olmaq.

Uğura doğru yönələn gəncin möhkəm, sağlam ailədən çıxması, bir-birini anlamaq, bir-birinə güzəştə gedə bilmək üstünlüklü, münasibətlərin inam və etibar üzərində bərqərar olduğu, dedi-qodusuz, qanqaraçılıqdan uzaq, problemsiz ailənin üzvü olması da şərtdir. Belə ailə bütün qüvvələrini həyat hədəfinə yönəltməkdə, bir növ, sənin səfərbəredicin ola bilir.

Burada kişi-qadın münasibətləri də vacib detaldır. Fikri və arzuları üst-üstə düşən ərlə arvadın həyatı qədər gözəl həyat ola bilməz. Möhkəm ailə faktorunun təməlində ailə başçısının ağıllı siyasət yürütməsi (ailəni kiçik dövlət adlandırırlar) başlıca rol oynayır. Gənclər ailə həyatı qurarkən mütləq doğru seçim zərurətini də lazımınca dərk etməlidir. Hər cəhətdən bir-birini təmin edən cütlüklər ailə həyatı qurmalıdırlar. Hətta, belə bir deyim də var: çalış özünlə bir boyda olan arvad alasan, özündən hündürünü alsan ayaqları altında qalıb taptalana bilərsən.

3). Milli kök və dini mənsubiyyətə bağlılıq.

Hər bir fərd öz milli kökünə bağlanmalıdır, dininə hörmət etməlidir. Min illər boyu gələn adət-ənənələr, davranış qayda-qanunları, atalar sözləri, məsəllər və digər folklor nümunələri, oyunlar və ayinlər birləşərək fərdin milli xarakterini formalaşdırır.

Milli kökə bağlı insan öz qabında olan insandır, başqa qabda isə insan heç vaxt özünü rahat hiss eləyə bilməz.

Milli kökü, dini olmayanın istinad nöqtəsi olmaz. İnsan nə qədər kosmopolit olsa belə yenə milli xarakterini qorumalı, nə qədər ateist olsa belə yenə xalqının dini inanclarına hörmət etməlidir.

4) Yüksək səviyyəli təhsil ala bilmək.

Təbii ki, ibtidai təhsil almaq mütləqdir, amma mən ali təhsili də uğur etalonunun bir parçası hesab edirəm. Həyatda bilik qazanmaq təhsilsiz də mümkün ola bilər. Ancaq ali təhsil özündə təkcə biliyi ehtiva eləmir, o, həm də biliyin qavranması tərzidir, düşüncə tərzidir, bilikdən necə istifadə etmək təlimçisidir. Universiteti mühiti insanın dünyagörüşünün formalaşmasında ən başlıca faktorlardandır.\

5) Sağlamlıq və fiziki durumun qənaətbəxş vəziyyəti.

Bəşəriyyət tarixində insan üçün sağlamlıqdan vacib bir nəsnənin adını çəkə bilən şəxs hələ mövcud olmayıb, olmayacaq da. Məşhur deyimdir, sağlam bədəndə sağlam da ruh olar.

Fiziki durumu zəif olan, xəstə olan insanın uğura doğru yolu, təbii ki, əngəllənir. Öncə özünü sağalt, fiziki durumunun qeydinə qal, sonra uğur yoluna çıx.

Məncə, hər bir insan xəstələnib həkimə getmək əvəzinə xəstələnməmək üçün həkimə getməlidir. Sağlam həyat tərzi – sağlam qidalanmaq, fiziki hərəkətdə olmaq, zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq, təbiətlə vəhdətə sığınmaq – bax bütün bunlar uğur qazanmaq istəyən insanın xarakterik xüsusiyyətləri olmalıdır.

6). Yaxşı əhatə dairəsinə malik olma.

Səni kimlər əhatə edir, dost-tanışların kimlərdir, komandan kimlərdən ibarətdir, bunlar çox əhəmiyyətli nəsnələrdir və uğur qazanmaq istəyən insançün çox vacib şərtlərdəndir. Və çox maraqlıdır ki, bütün liderlik konsepsiyalarında lider olmaq şərti tək özünün liderlik qabiliyyətindən, avtoritarlığından ibarət deyil, həm də ardıcıllarının, ətrafının, sənin idarəçiliyində olanların bu işdə sənə nə dərəcədə dəstək durmalarından, onların iş qabiliyyətlərindən, sənin onlarla münasibətdə nə qədər demokratikliyə önəm verməyindən asılıdır.

İnsanın yaxşı ətrafa malik olması anlayışı çox dərin anlayışdır, yaşadığın mənzili, avtomobilini, pal-paltarını ara-sıra dəyişdiyin kimi lazımi anda və lazımi məqamda ətrafını da dəyişə bilməyin çox vacibdir.

7) Bol mütaliə, qabaqcıl təcrübənin mənimsənilməsi üstünlüyü.

Bol mütaliəli olmaq, təbii ki, insanı kamilləşdirməkdə, onun nitq və qabiliyyətlərinin inkişafında, bilikli, ünsiyyətcil, hazırcavab olmağında əvəzsiz rol oynayır. Kitab həyat müəllimidir, ondan yalnız öyrənmək, bəhrələnmək mümkündür.

Hazırkı İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyalarının hədsiz inkişafı dövründə bol informasiya almağın zəruriliyi hər kəsə bəllidir. Bilik və informasiya, haradasa, uğur qazanmaq istəyən müasir insanın iki qolu anlamındadır, iki qanadı anlamındadır.

Mütaliənin ikili xarakterini də nəzərə almaq yerinə düşərdi. Ümumi biliklər almaqla, dünya və təbiət, insan münasibətləri barədə bilgilər alıb kamilləşməklə yanaşı uğura doğru gedən insan spesifik biliklər almaqla məhz seçdiyi sənət, peşə yolu barədə zəruri bilgilər əldə edə bilir ki, bu da onun uğura doğru yolunu xeyli sürətləndirir.

8) Sevdiyin peşə ilə seçdiyin peşənin vəhdəti.

İnsan karyera quranda bilirsiniz, hansı halda daha uğurlu olur? Onun sevdiyi peşə ilə seçdiyi peşə eyni olsun. Heç vaxt insan sevmədiyi bir peşədə uğur qazana bilməz. Bu absurd bir şeydir, boşluqdur, xəyal qırıqlığıdır. Mən haradasa bunu gəncin birini sevib başqası ilə ailə həyatı qurmasına bənzədirəm.

Peşə seçəndə mütləq qəlbinizin səsinə qulaq asın, əziz gənclər. Valideyn təhriki, kiminsə təsiri sizi yolunuzdan sapındırmasın. Yalnız sevib zövq aldığınız peşədə uğurlu karyera qura bilərsiniz, bunu unutmayın.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(06.12.2023)

Kubra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Məktəb vaxtı bizə Azərbaycan dili müəllimimiz əlifbadan sonra sinonim və antonimləri öyrətməyə başladı və onları öyrəndikdən bəri məktəbin sonuncu sinifinə qədər istənilən dərslik və başqa dilçilik kitablarından yaxın və əks mənalı sözlərlə tanış olub onları demək olar ki, əzbərimizə həkk etdik.

Ancaq, məktəb həyatı antonim və sinonimlərlə dolu bir həyata atılacağımızla bağlı bir şeyi öyrətməmişdi. 

Yəqin ki, bu işi həyat məktəbi öz üzərinə götürdü.

İlk öncə sinonimlərə öyrəşdik.

Məsələn, üzümüz güləndə hisslərimizi ifadə edərkən sevinmək və ya xoşbəxt olmaq arasında bir fərq qoymadıq, heç eyni cümlədə təkrarların olmasının cümlələrimizin bədiiliyini pozma nüansına da çox diqqət etmədik.

Enerjimizi artıran duyğular sayəsində sinonimlər çox da, önəmli olmadı. Bədiiliyə yox, hiss etdiklərimizə, yerindən çıxacaqmış kimi çırpınan qəlbimizə diqqət etdik.

Elə bu zaman, həyat antonimlərin dərsinin vaxtı çatdığından agah etdi bizi.

Elə ki, sevincimiz kədərə döndü, başladıq antonimin sinonimlərini tapmağa.

Kədər bizim üçün tək kədər olaraq yox, hüzn, üzüntü, qəm, qüssə, acı-ağrı, bəzən, hətta dərd və qubar ilə qardaş olub sevincə düşmən kəsildi.

Həyat öz dərsini çox gözəl keçən tələbkar müəllim kimi idi.

Öncə sinonim və antonimləri öyrətdi, sonra öyrətdiklərini izah etməmizi istədi.

Öncə sevinci yaşaddı, sonra kədəri.

Öncə güldürdü, sonra ağlatdı.

Öncə xoşbəxt hiss etdirdi, sonra bədbəxt.

Öncə ağıllı zənn etdik özümüzü, sonra axmaqlığımızla üzləşdik.

Və həyatın təzad və eynilikləri adlı birinci dərs mənə hisslərimi nəyin bahasına olursa olsun, hiss etməyəcəyim dərinliyə kimi yaşamağı öyrətdi.

Xoşbəxt olanda təzə doğulmuş körpə kimi anama sığınmağı, cənnəti onunla söhbət edib könlünü xoş tutmaqda və hər söhbətimizin son söhbətmiş kimi səmimi və içdən olması gərəkliyini anladım.

Sevincli olduğum hər saniyəm üçün şükr etməyi, sevincimi bölüşərək çoxaltmağı öyrəndim.

Kədərlənəndə isə bir küncə çəkilib, heç kimə heç nə bəlli etməməli olduğumu, səssizliyi və özümlə danışıb ayağa qalxa bilmək üçün əlimdəki bütün alternativləri dəyərləndirməyi öyrəndim.

Ağlayanda, güləndə, yorğun olanda və tam tərsi enerjim dolub-daşanda, qəzəblənəndə və hətta sakitlikdə belə özümdən qaçmamalı, sərhədlərimi keçməməli, istənilən hissi sonuncu hissizliyimə kimi yaşayıb ətrafa zərər vermədən özümü cilovlamağı öyrəndim.

Yenə də sinonimlərin içində təzadlar var idi.

Zənnimcə, yaxşı və ya pis, güclü və ya zəif, şən və ya hüznlü hisslərimin arasında fərq olsa da, əməllərimdə fərq qoymamalıydım, hər duyğunu dadmalı, lakin özünə və ətrafına zərər verəcək hala gəlmədən bir sonrakı duyğuya təslim olmalıdır insan.

Əks halda təzad və ya sinonim fərqi olmadan bütün duyğular bir anda cəhənnəmə çevirə bilər. Bütün həyatı boyu biz də, olarıq dərsdən kəsilən tələbə.

Bir halda ki, bizim kəsiləndən sonra təkrar imtahana girmə şansımız yoxdur, anı yaşayaraq ən pis duyğularımızda belə boğulmadan üzməyi, cənnət baxçası yaradan xoşluqlarda belə cənnət güllərini əzməməyi öyrənmək insan oğlunun həyat adlanan müəllimə verə biləcəyi tam ballıq yeganə cavabdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2023)

 “Ədəbiyyat və incəsənət”in Qiraət saatı rubrikasında bu gündən etibarən siyasi romanlar müəllifi kimi tanıdığınız Adəm İsmayıl Bakuvinin bu dəfə eşq romanı ilə tanış olacaqsınız.

“Eşq mələyi” sizi bir başqa dünyaya aparacaq. Orada haqq ilə nahaq, yalan ilə həqiqət, namus ilə əxlaqsızlıq mübarizə aparır. Bu sayaq mübarizələrdə ədalət qalib gəlirmi?

Bu sualın cavabını romanı bitirərkən biləcəksiniz.

4-cü hissə

“Mən səni sevirəm”

Uşaqlıq xatirələri o qədər ürkək, o qədər utancaqdır ki... Danışdıqca üzünə qızartı çökür həmişə.

Rayon mərkəzindəki evləri ikimərtəbəliydi, kürsülüydü. Aşağı mərtəbədə mətbəx, zal, hamam otağıydı, yuxarıda isə yataq otaqları sıralanmışdı. Bir otaq ata-anasının, bir otaq qardaşının, bir otaq onunla bacısının idi, bir otaq da qonaqlar üçün nəzərdə tutulmuşdu. Bacısı Leyli Ülkərdən iki yaş balacaydı, qardaşı Xəyal isə iki yaş böyük. Bacısıyla onun otağı ən dib otaq idi. Çarpayıları yanaşı idi, Leyli uşaqkən qaranlıqdan qorxurdu deyə gecələr yatanda həmişə bacısının əlindən tutardı. İmkanlı ailə olsalar da, oyuncaqları az idi, atası lazım bilməzdi “mənasız şeylərə” pul xərcləsin. Olan oyuncaqları da üç-dörd dənə rezin oyuncaq idi, hansılar ki, barmaqla sıxanda səs çıxaran müxtəlifheyvan fiqurlarıydı. Siçan, it, tülkü, at...

Qonşu qızların gəlinciklərini görəndəhər dəfə ağlamsınır, analarından gəlincik tələb edirdilər. Hətta bir dəfə anaları naəlac qalaraq köhnə döşəkçənin böyür-başını kəsib insan fiquruna bənzədərək tikmişdi, başına da iplərdən saç pərçimləyib qızlarına vermişdi ki, buyurun, oynayın.

Qızların otağı evdə yeganə otaqdı ki, pəncərəsi yox idi. Bu, səbəbsiz deyildi, uşaqkən tez-tez anasına “niyə bacıyla mənim otağımın pəncərəsi yoxdur” gileyi edən Ülkər sualına cavabı anasından ala bilməsə də, atasının onlara münasibətindən duymuşdu, böyüdükcə sanki ətrafdakı müdhiş təhlükədən qızları göz bəbəyi kimi qorumağın zəruri olduğunu hər vəchlə sübut etməyə çalışan atası Mürvət qızlara göz verib, işıq vermirdi, “orda oturma, burda otur, ordan getmə, burdan get” tövsiyələri zaman keçdikcə topuqdan yuxarı geyinmə, saçını açıb tökmə, ucadan danışıb-gülmə kimi qadağalara keçmişdi. Nəbadə qızlar məktəbdən on dəqiqə gec gələydilər, bir mərəkə qopardı ki... Rayonun polis rəisi işləyən Mürvət işdə necə zəhmli idisə, evdə də beləydi, rayon əhli onu rəhmsiz, qansız, əzazil biri kimi tanıyırdı, adını çəkən yox idi, hamı onu soyadı ilə -- Qələndərov çağırırdı. Hətta həyat yoldaşı Zöhrə də onu Qələndərov deyə çağırırdı. Uşaqlar dəcəllik edəndə onları yerlərində oturtmaq üçün ən əsas vasitə bu kəlmələr olurdu: “Qələndərov gələndə deyəcəm”.

Ülkər böyüdükcə daha atasına “ata” deyə bilmirdi, “ata” sözündə o qədər doğmalıq, mehribanlıq, hüzur var ki... Ülkər öz sərt və kobud atasına bu sözləri yaraşdıra bilmirdi. Zaman keçdikcə onun üçün də atası dönüb Qələndərov olmuşdu.

Ülkər qızlar bulağından su içən kimi evlərinə elçilər axışmağa başladı.

Traktorist Səmədgil.

Buxalter Ərşadgil.

Dul Bikənin institutda oxuyan oğlu.

Poladın mağaza işlədən oğlu...

Ülkərin gözəlliyi bir ayrı gözəllik idi. Boyu, bədən quruluşu, sifət cizgiləri – hamısı ahəng təşkil edirdi. Şabalıdı saçları, iri gözləri, ətli dodaqları hüsnünə bir ayrı gözəllik verirdi. Əsmər idi, anasına çəkmişdi, sarıbəniz, atasına çəkən bacısından tamam fərqlənirdi. Ülkərin gözəlliyinin ondabiri də Leylidə yox idi, bununla belə, o da suyuşirin qız idi.

Bacıların bir fərqi də oxumağa münasibətlərində idi. Leyli səylə oxuyurdu, məktəbə getməyə həvəsli idi, Ülkərsə kitab üzü açmaq istəmirdi, qiymətləri yalnız atasının qorxusundan yazırdılar ona.

Bacıların bir ümumi cəhəti teleserial həvəskarları olmaları idi. Fürsət düşdümü, aşağı zala cumub özlərini verirdilər televizorun qabağına. Rayon poliklinikasında həkim işləyən analarının evdə olmadığı məqamlarda (ataları onsuz da evdə az-az tapılırdı) qızlar əsl toy-bayram əhvali-ruhiyyəsi ilə serialları seyr edərdilər. “Varlılar da ağlayır”, “Qvadelupa” kimi Latın Amerikası, “Aşkı-məmnu” kimi türk serialı ilə bərabər “Sənə inanıram” adlı yerli serialı da qaçırmır, elə olurdu ki, ardıcıl dörd-beş saat televizorun qarşısında pərçimlənirdilər. Sevgi və xəyanət, hüzur və iztirablar, xoşbəxtlik və bədbəxtlik təzadları onların yenicə formalaşan düşüncələrini əsir edirdi. Bacılar seriallardan “insan niyə yaşayır”, “nə uğrunda mücadilə edir”, “nəyə çatmaq istəyir” kimi dərslər alırdılar.

--Bacı, səncə, Əminənin ailə həyatında nəyi əskik idi?

--Heç nəyi.

--Bəs onda niyə Həmidə xəyanət etdi?

--Çünki valideyn tərbiyəsi pis olmuşdu.

-- Valideyn tərbiyəsi yaxşı olsaydı, etməzdi yəni?

--Əlbəttə ki, yox.

Bu sayaq dialoqlar tez-tez olurduaralarında. Leyli Ülkərə hey suallar ünvanlayır, o da böyük bacı missiyasına əməl edib bu sualları cavablandırırdı.

Atasının qızlar üçün qurduğu, özü demiş, “gestapo rejimi”nin əsas icraçısı evin oğlu idi. Ailənin ilki olan Xəyal atasının tapşırığı ilə qızlara göz verib, işıq vermir, məktəbdə daim onları izləyir, birlikdə dərsə gedib-gəlmələrini təmin edirdi. Uşaqları məktəbə sürücü aparıb-gətirirdi, qızlardan birinin dərsi tez qurtarsaydı belə, onun ağzı nəydi çıxıb təkbaşına, piyada evə getsin, qardaş-bacısını gözləməliydi ki, birlikdə maşınla evə getsinlər.

Xəyal qızları bəzən əsassız ittiham edirdi, “o oğlan niyə sənə baxdı”, “sən niyə orda dayanmışdın, özünü oğlanlara göstərirdin” kimi iradlar qızları bezdirirdi. Xəyal onlara dəfələrlə eyni sözləri təkrarlayırdı, “nəbadə birdən kimisə sevəsiniz, gözünüzü çıxararam”.

Xəyal məktəbi qurtaranda qızların əzab-əziyyətləri də xeyli bitmiş oldu. Bakıya – Polis Akademiyasına qəbul olunan Xəyal gedişi ilə qızların hürkü və qorxularının da əsas qismini özü ilə aparmış oldu. Qələndərov “Gənclik” metrostansiyası tərəfdə ikiotaqlı mənzil alıb atmışdı, Xəyal orada yaşamağa başladı.

Hamar yox, daşlı-kəsəkli yol macəra axtaran üçün həmişə cəlbedici olur, Ülkər üçün sevgi xüsusi bir önəm daşıyırdı, serialların sevgi yaşantıları onu özündən alıb aparır, həyatın ən gözəl neməti olan sevgi öz sirri-sehri ilə onu çəkirdi. Əcnəbi serialların öpüşmə səhnələri qəlbini riqqətə gətirir, içini titrədirdi, bu anlarda utandığından üzünü yana çevirən bacısından fərqli olaraq, o, tam diqqətlə, sonsuz həyəcanla səhnəni axıradək, göz qırpmadan izləyirdi. Ülkər öz ağ atlı oğlanını gözləyir, Qələndərovun diktaturasından qopacağı, üz-gözünə kosmetika vuracağı, saçlarını kəsəcəyi, dizdən yuxarı geyinəcəyi günləri səbirsizliklə gözləyirdi. Azad olmaq, ürəyi istəyən yerə rahatca gedib-gəlmək arzusundaydı Ülkər. Nəfəsini belə sanki icazəylə dərdiyi indiki dönəmdən qurtulmaqdan gözəl nə ola bilərdi axı?

Qonşuları, slavyan əsilli Marusya xaladan – Bərbad dayının həyat yoldaşından tez-tez eşitdiyi bir məsəl vardı. Marusya xala deyərdi ki, “zapretnıy plod vseqda sladen”, yəni qadağan olunmuş meyvə daha şirin olur. Sanki həyatda həqiqətən beləydi, uşaqlara nə qadağan olunurdusa,onlar məhz həmin şeyə can atırdılar.

Bir sinif yuxarıda Rüfət adında bir oğlan oxuyurdu, Ülkəri harada görsə, elə irilənmiş gözlərlə baxırdı ki... Anası məktəbin riyaziyyat müəlliməsiydi, Sofya müəllimə. Hörməti böyük idi məktəbdə. Rüfətə 9-cu sinifdə oxuyanadək hamı Sofya müəllimənin oğlu deyirdi, amma 9-cu sinifdə oxuyanda mənzərə dəyişdi. Rüfət Bakıda – Riyaziyyat üzrə Ümumrespublika olimpiadasında birincilik qazanandan sonra məktəbdə o qədər məşhurlaşdı ki, artıq Sofya müəlliməyə Rüfətin anası deməyə başladılar. Rüfətin diqqətini cəlb etmək qürurverici idi. Həm yaraşıqlı olasan, həm də bu qədər ağıllı olasan.

Özü də bilmədi haçandan həmin baxışlar üçün darıxdığını hiss etməyə başladığını. Kiminsə diqqətini cəlb etmək gözəldi, kimisə öz heyranına çevirmək ikiqat gözəldi.

Düzdür, sinif oğlanlarından da ona aşiq olanlar vardı, azı üç beləsi barədə xəbərdar idi Ülkər. Amma nə idisə, həmyaşı olan sinif yoldaşlarının onu sevməsini xeyli biganə qarşılamışdı, Rüfətin isə ona diqqət göstərməsi içini titrədir, hisslərinə hakim kəsilirdi. Bir dəfə məktəbin dəhlizində Rüfət ona yaxınlaşdı:

--Dərsdən çıxanda yuban, səninlə söhbət eləmək istəyirəm.

Ülkərin səsi titrədi. Təəssüf hissiylə dedi:

-- Yubana bilmərəm, qardaşım dalımca gələcək.

Belədə Rüfət ətrafa baxıb, sanki izlənilmədiklərinə əmin olduqdan sonra kövrək səslə çox şirin sözlər söylədi:

--Sən mənim doğan günəşimsən. Mən səni sevirəm.

Elə bil göy guruldadı, şimşək çaxdı. Sanki külək qopdu, ətrafda nə vardısa, qabağına qatıb aparmağa başladı. Elə bil yağış yağdı, aləmi selə-suya bürüdü. Necə gözəl kəlmələrdir, necə sehrli, sirli, əsrarəngiz, adamı özündən alıb uzaqlara aparan sözlərdir “səni sevirəm” kəlmələri.

Ülkər donub qaldı. Bəli, bilirdi ki, Rüfət ona biganə deyil, amma düzü, ondan belə tez sevgi etirafı gözləmirdi. Axı hələ məktəbli idilər, Rüfət on birinciydi, o isə onuncu. Üstəlik, məşhur Rüfəti hamı elm və bilik dalınca düşdüyündən, texniki elmə həvəsi olduğundan quru, sxematik bir adam kimi tanıyırdı. Bu boyda duyğusallıq, romantika haradan idi onda? Tam gözlənilməz idi bu.

Bilmədi nə desin. Sinif qızlarının baxışlarına tuş gəlib tələsik Rüfətdən ayrıldı. O gündən Rüfəti içində “canım” deyə çağırmağa başladı. Bütün şəkəri-balı yığıb bu “canım” kəlməsində topladı, xoşbəxtlərin xoşbəxti sandı özünü.

Yerə-göyə sığmırdı, özünü qəribə bir aləmdə hiss edirdi. Sanki yolla yox, buludların üstüylə gedirdi... Buludlar da ona azlıq edirdi...Xəyalında göy üzünün daha da dərinliklərinə varır, ulduzların arasıyla gəzirdi...Ülkərçün dünya büsbütün al-əlvan rənglərə bürünmüşdü. Yaşamaq o qədər gözəldi ki, doya-doya yaşayırdı hər anını.

Bir gün Rüfət ona üzərində ürək həkk olunmuş bir açarqabı hədiyyə etdi. Bu qırmızı ürək, Ülkər sanırdı ki, onların ikisinin ürəkləridir, birləşib. Açarqabını əlindən yerə qoymurdu(Sonralar isə həmişə ona qızılgüllər hədiyyə edəcəkdi Rüfət...).

Bir gün də qızlar gəldilər ki, Sofya müəllimə müəllimlər otağındadır, səni görmək istəyir. Həyəcanla, sıxıla-sıxıla ora getdi. Yaxşı ki, müəllimlər otağında ikisi idilər, başqa adam yox idi.

-- Salam, qızım.

-- Salam, Sofya müəllimə.

-- Sən bilirsən də, bizim Rüfətin sənə gözü düşüb. Düzdür, hələ çox gəncsiz. İndi sizin dərs oxumaq, gələcək karyeranızı qurmaq barədə düşünən vaxtınızdır. Amma Rüfət elə fenomenal uşaqdır ki, nəyi nə zaman etməyi gözəl bilir. Mən müdaxilə edib ona “sevmək hələ tezdir” iradını verə bilmirəm. Bilirsən, qızım, bax mən həm yaşınızın az olmasına görə Rüfətin aşiq olmasına bəraət vermirəm, həm də, incimə, sizin ailə ilə qohum olmaq mənimçün arzulanan deyil. Anan yaxşı qadındır, amma atan yaxşı adam deyil. Yenə deyirəm, incimə, amma Qələndərovun necə birisi olması rayonda heç kəsdə şübhə doğurmur. Onun kəsdiyi başa sorğu yoxdur. Bütün bunlara baxmayaraq, mən oğlumun seçiminə müdaxilə etmək fikrindən uzağam. Ailəni siz qurursuz, Ülkərlə Rüfət qurur, Sofyayla Qələndərov qurmur ki... Səni çağırdım ki, deyim, oğlumun hissləri çox saf hisslərdir. Sən uşaqsan, həyatın necə qəddar və sərt olmasından bixəbərsən. Həyatda kimin kim olmasını bəzən təsəvvür etmək olmur. İlk baxışda ən mədəni, ən savadlı ailələrdən elə tərbiyəsiz, nadürüst övlad çıxır ki... Qız heç vaxt ərə gedəndə bilmir ki, əri sabah narkoman, alkoqolik, qumarbaz, arvadbaz olacaq, ya olmayacaq. Oğlan da arvad alanda bilmir ki, arvadı qızlığında nə işlər törədib. Hansı suçları daşıyır. Bütün bunlar gələcək ailələr üçün təhlükə mənbəyidir, qızım. Amma sən bilirsən ki, Rüfət idealdır, safdır, kristal kimi təmizdir. Belə bir oğlanın səni sevməsi böyük xoşbəxtlikdir. Mən sənə xeyir-dua verirəm, demək istəyirəm ki, Rüfətin fikri ciddidir, biz valideynləri də onun hissləri ilə oynamadan bu istəyinə hə demişik, balam universitetə qəbul olunan kimi gəlib sənin “həri”ni alacam.

Pislər niyə yaranır? Qələndərov kimilər niyə dünyaya gəlirlər? Bu sayaq insanlar necə olur ki, pislikləri özlərində cəmləyib, yaxşı hər nə varsa, ona tabu qoyurlar? Onları yəni adi ana doğmurmu? Adi ata əkmirmi? Niyə müqəddəs kitab olan “Quranı-Kərim”in ziddinə olaraq onlar halala haram qatır, bu haramın günahından, cəhənnəm əzablarından qorxub çəkinmirlər?

Ülkər hələ bilmirdi ki, bu gün haqqında bu cür düşündüyü doğma atası sabah daha pis olacaq, daha böyük günahlar törədəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.12.2023)