Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə birgə təqdim etdiyi Türk mədəniyyətinin ünlüləri layihəsində bu gün sizlər tanınmış qazax yazarı Əlibek Şegebayla müsahibəylə tanış olacaqsınız.
Erkinbek SERİKBAY, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qazaxıstan təmsilçisi
-Hörmətli Əlibek Şegebay, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün sizi daha yaxından tanıya bilərikmi?
-Əlibek Şegebay 1974-cü il martın 11-də Türküstan vilayətinin Şardara rayonunun Sütkənd kəndində anadan olub. O, Əl-Farabi adına Qazax Milli Universitetinin Jurnalistika fakültəsini bitirib. 1997-ci ildə M. Auezovun 100 illiyinə həsr olunmuş Qazax Milli Universitetində keçirilən tələbə-gənclərin şeir müsabiqəsində baş mükafata layiq görülüb. 1998-ci ildə Respublika “Jalyn” jurnalında dərc olunan şeirlər toplusuna görə T. Aybergenov adına mükafat alıb. 2002-ci ildə Astana şəhərində keçirilən beynəlxalq “Şabıt” festivalının laureatı olub. Yaradıcılıq uğurlarına görə 2004-cü ildə Qazaxıstan Gənclər İttifaqının “Serper” mükafatına layiq görülüb. 2016-cı ildə beynəlxalq “Atatürk” medalı ilə təltif edilib. 2020-ci ildə Qazaxıstan Respublikası Mədəniyyət və İdman Nazirliyinin tövsiyəsi ilə milli mənəviyyata göstərdiyi xüsusi töhfələrə görə “Abay” yubiley medalı ilə mükafatlandırılıb. 2022-ci ildə “Aq Jauın” adlı şeirlər kitabına görə Qazaxıstan Yazıçılar İttifaqı tərəfindən təsis edilən beynəlxalq “Alaş” ədəbiyyat mükafatının laureatı olub. 2001-ci ildən Qazaxıstan Yazıçılar İttifaqının üzvüdür. Şeirləri bir sıra poeziya antologiyalarına daxil edilib. O, “Alakeuım”, “Əynəkə tüskən Ay säule”, “Aq qauırsın”, “Aq jauın” və “Könilimnin köktemi” adlı şeir kitablarının müəllifidir.
-Ədəbiyyat vasitəsilə türkdilli xalqların dünyaya təsirini artırmaq üçün hansı təkliflər irəli sürərdiniz?
-Ədəbiyyat və mədəniyyət insanları birləşdirir, qarşılıqlı anlaşma və dostluq yaradır. Buna görə də türkdilli xalqların dünyaya təsirini artırmaq üçün ədəbiyyat mühüm vasitədir. Bu baxımdan bir sıra təkliflər irəli sürmək olar:
Türk ədəbiyyatını geniş tanıtmaq üçün beynəlxalq kitab sərgilərində və festivallarında iştirak etmək. Bu yolla digər ölkələrin oxucularına türkdilli xalqların ədəbiyyatının dərinliyi və zənginliyi nümayiş etdirilə bilər. Ədəbi əsərlər geniş şəkildə tərcümə olunmalı və beynəlxalq səviyyədə nəşr edilməlidir.
Türk dillərindəki klassik və müasir ədəbi əsərlərin digər dillərə tərcüməsi. Xüsusilə ingilis, ispan, fransız və çin dillərinə tərcümə edərək türk ədəbiyyatının dünya səhnəsində tanınmasına töhfə vermək mümkündür.
Türk dünyasının ədəbiyyatına həsr olunmuş beynəlxalq festivallar və sərgilər təşkil etmək. Bu tədbirlər yazıçıları və oxucuları bir araya gətirərək ədəbi birliklər formalaşdırar və müxtəlif mədəniyyətlər arasında əlaqələri möhkəmləndirər.
Türk xalqlarının yazıçıları və şairləri arasındamədəni mübadiləni təşviq etmək. Beynəlxalq ədəbiyyat proqramları və yaradıcılıq tədbirləri təşkil etməklə yazıçılara öz baxışlarını və ədəbi ənənələrini digər ölkələrdə tanıtmaq üçün geniş imkanlar yaradılmalıdır.
Türk ədəbiyyatı haqqında beynəlxalq səviyyədə elmi araşdırmalar aparmaq və onları dərsliklərdə və mətbuatda yaymaq. Bu, türk ədəbiyyatının akademik dəyərini artıracaq və onun dünya ədəbiyyatına verdiyi töhfəni nümayiş etdirəcək.
Türk dillərindəki ədəbi əsərlərin yayımlandığı beynəlxalq ədəbi jurnallar və onlayn platformalar yaratmaq və inkişaf etdirmək. Fərqli ölkələrdən yazıçı və oxucular cəlb etməklə türk ədəbiyyatının populyarlığını artırmaq mümkündür.
Türk ədəbiyyatının əsasında filmlər və teatr tamaşaları hazırlamaq və onları dünyaya tanıtmaq. Kino və teatr qlobal mədəniyyətin əsas sahələrindən biridir. Türk ədəbiyyatının dəyərli əsərlərinin bu sahələrdə tanıdılması onun təsirini artırmağa kömək edəcəkdir.
Bu təkliflərin həyata keçirilməsi türkdilli xalqların ədəbiyyatını qlobal mədəniyyətə daha çox inteqrasiya edəcək və türk dünyasının təsirini gücləndirəcəkdir.
-Türk dünyasında ortaq dəyərləri təbliğ etmək üçün hansı ədəbi və mədəni layihələri həyata keçirmək lazımdır?
-Türk dünyasında ortaq dəyərləri təbliğ etmək üçün ilk növbədə ədəbi və mədəni layihələrin həyata keçirilməsi mühüm rol oynayır. Bu layihələr türk xalqlarının ortaq mədəniyyəti və tarixini tanıtmağa, milli birliyi möhkəmləndirməyə və dünya miqyasında türk mədəniyyətinin nüfuzunu artırmağa yönəlməlidir. Bu məqsədlərə nail olmaq üçün ilk növbədə türk xalqlarının ədəbi əsərlərindən seçilmiş antologiyalar tərtib edilməli və dünya auditoriyasına yönəlmiş tərcümələr əlavə olunmalıdır. Bu antologiyalar türk ədəbiyyatının müxtəlif janrlarını, ənənələrini və ortaq mövzularını nümayiş etdirmək imkanı verəcəkdir. Burada hər xalqın özünəməxsus xüsusiyyətləri və unikal dəyərləri əks olunacaq, eyni zamanda ortaq dəyərlər müəyyənləşdiriləcəkdir.
Türkdilli ölkələrdə ədəbiyyat, incəsənət, musiqi, kino, xalq sənəti və digər mədəni sahələr üzrə beynəlxalq festivallar təşkil etmək də vacibdir. Bu festivallar türk mədəniyyətini geniş şəkildə tanıtmağın və digər xalqlara təqdim etməyin ən effektiv yollarından biri ola bilər. Eyni zamanda, müxtəlif ölkələrin mədəniyyət nümayəndələri fikir mübadiləsi apararaq yeni ideyalar və yaradıcılıq təşəbbüslərini həyata keçirmək imkanı əldə edərlər. Türk xalqlarının yazıçı və şairləri üçün müxtəlif səviyyələrdə yaradıcılıq tədbirləri təşkil olunsa, onlar öz əsərlərini yazmaq və ortaq layihələr üzərində işləmək imkanı əldə edərlər. Belə layihələr türk dünyasının ədəbiyyat və mədəniyyətini yaxınlaşdıracaq, ortaq mövzularda əsərlərin yaranmasına zəmin yaradacaqdır. Bundan əlavə, türk dünyasının ortaq tarixi və mədəni irsini araşdıran elmi layihələr də təşkil olunmalıdır. Bu layihələr türk xalqlarının ortaq ənənələrini, dil və mədəni əlaqələrini araşdıraraq onları vahid tarixi miras kimi təqdim edəcəkdir. Ali təhsil müəssisələri və elmi tədqiqat mərkəzlərində bu istiqamətdə konfranslar və simpoziumlar təşkil etmək mümkündür. Əgər türk dillərində çəkilmiş filmlər və ədəbi əsərlər dünya səviyyəsində tanıdılması üçün xüsusi müsabiqələr keçirilsə, türk dünyasının kino və ədəbiyyat nümunələri beynəlxalq səviyyədə tanınar və mədəniyyətlərarası dialoqa töhfə verər. Bu kontekstdə türk dünyasının ortaq dəyərlərini təbliğ edən incəsənət və ədəbiyyatın rəqəmsal formatda sərgilərini, kitab və məlumat bazalarını ehtiva edən mobil tətbiqlər və onlayn platformalar yaratmaq da mühüm addımlardan biri ola bilər. Belə layihələr dünyanın istənilən nöqtəsində olan insanlara türk mədəniyyətinə çıxış imkanı verəcəkdir. Bundan başqa, türk xalqlarının şifahi xalq ədəbiyyatı və folklorunu toplayaraq elmi tədqiqatlar aparmaq və beynəlxalq səviyyədə yayımlamaq da vacib tədbirlərdən biridir. Bu, türk xalqlarının ortaq mədəni irsini və milli xüsusiyyətlərini nümayiş etdirərək müxtəlif xalqların mədəniyyətini bir-birinə yaxınlaşdıracaqdır. Həmçinin qardaş ölkələr arasında gənclər üçün mədəni mübadilə proqramları, yay düşərgələri və təhsil layihələri təşkil etmək də faydalı ola bilər. Bu proqramlar çərçivəsində gənclər türk dünyasının ortaq dəyərləri və mədəni irsi haqqında bilik əldə edər, eyni zamanda yeni dostlar qazanaraq mədəniyyətlərarası anlaşmanı inkişaf etdirərlər. Belə fundamental layihələr türk dünyasının ortaq dəyərlərini təbliğ edərək digər xalqlarla qarşılıqlı mədəni əlaqələri möhkəmləndirəcəkdir. Eyni zamanda, türk xalqlarının birliyini və millətlərarası əməkdaşlığını gücləndirməyə də töhfə verəcəkdir.
-Adı dünyaya məşhur olan Abay Qunanbayulının "Qara sözlərini" poeziya dilinə tərcümə etməyiniz ədəbiyyatda diqqətçəkən hadisə oldu. Bu çətin addımı atmağa sizi nə vadar etdi, bu yolda hansı mərhələlərdən keçdiniz?
-Abayın “Qara sözləri” öz dövrünün sosial problemlərini, insan və cəmiyyətin, ruhaniyyət və materializmin toqquşmasını, insanın daxili aləminin mürəkkəbliyini açan mühüm əsərdir. Bu əsərlər təkcə müəyyən bir dövrə aid deyil, ümumiyyətlə, bəşəriyyətin əbədi sualları və axtarışları haqqında deyilmiş fəlsəfi fikirlərdir.Abay Qunanbayulının “Qara sözlərini” poeziya dilinə tərcümə etmək mənim üçün ədəbiyyat aləmində xüsusi və mürəkkəb bir addım oldu. Bu qərarı qəbul etməyimin bir neçə səbəbi var. Abay təkcə qazax ədəbiyyatının deyil, ümumiyyətlə, bəşəriyyətin mənəvi dəyərlər xəzinəsinin ən qiymətli incilərindən biridir. Onun “Qara sözləri” təkcə bilik və ağıl mənbəyi deyil, insan həyatının mənasını və məqsədini anlamağa yönəlmiş dərin fəlsəfi düşüncələrdir.Mənim üçün Abayın “Qara sözləri” öz sadəliyi və dərin mənası ilə hər bir insanın qəlbinə yol tapan bir əsərdir. Buna görə də, bu sözləri poeziya dilinə çevirməklə onları yalnız düşüncə səviyyəsində deyil, həm də emosional və estetik səviyyədə çatdırmağı hədəflədim.Abayın “Qara sözləri” əsasən dərin fəlsəfi məzmunu, insanın mənəvi ehtiyacları və cəmiyyətin mənzərəsi ilə bağlıdırsa, onun şeirlərində bu fikirlər poeziyanın daxili ahəngi, hiss və duyğularla qovuşaraq xüsusi bir ifadə forması qazanır. Tərcümə zamanı bu iki üslub arasındakı sərhədi aşaraq fikrin sadəliyini qorumağa və eyni zamanda poeziyanın ritmik gücünü də nəzərdən qaçırmamağa çalışdım.Hər bir “Qara sözü” poeziya dilinə çevirmək böyük məsuliyyət tələb edir. Çünki Abayın fikirləri sadə dillə ifadə olunsa da, onlar olduqca dərin və çoxqatlıdır. Mənim məqsədim bu sadəliyi poeziyanın dili ilə ötürmək idi.
“Qara sözləri” poeziya dilinə tərcümə edərkən yalnız linqvistik tərcümə ilə kifayətlənmədim, əsərin daxili mənasını və emosional qatını dərindən araşdırmağa və ona yaradıcı yanaşmağa çalışdım. Hər bir “Qara sözün” özünəməxsus fəlsəfi məğzi və cəmiyyətlə bağlı mülahizələri var. Bu səbəbdən poeziyada bu fikirləri yenidən və müasir üslubda təqdim etməyə cəhd etdim. Abayın “Qara sözlərində” hər bir cümlə poetik bir gücə malikdir və mən bu poetik elementləri poeziya dili ilə ifadə etməyə çalışdım.Abayın yaradıcılığında “Qara sözlər” və şeirlər arasında sıx bağlılıq var. Onun şeirləri — onun emosional və lirik dünyasıdırsa, “Qara sözlər” həmin dünyanın fəlsəfi düşüncələri, insan və cəmiyyət haqqında mülahizələridir. Mənim məqsədim bu iki ifadə formasını birləşdirərək Abayın bədii irsini yeni bir aspektdən təqdim etmək idi.“Qara sözlər” və poeziya arasındakı incə məqamları anlamaq və bunu tərcümədə əks etdirmək çətin bir işdir. Lakin bu, mənə Abayın düşüncələrini daha dərindən dərk etməyə və onu bədii ifadə vasitələri ilə oxuculara çatdırmağa imkan verdi.Nəticə etibarilə, Abayın “Qara sözlərini” poeziya dilinə çevirmək mənim üçün böyük bir yaradıcı axtarış oldu. Bu təcrübə məni Abayın yaradıcılığını daha dərindən öyrənməyə və qazax ədəbiyyatının qiymətli irsini yeni baxış bucağından təqdim etməyə istiqamətləndirdi. İnanıram ki, bu iş Abayın “Qara sözlərinin” aktuallığını qoruyub saxlamasına və zaman və məkan anlayışından asılı olmayaraq hər bir insanın qəlbinə yol tapmasına xidmət edəcək.
-Türk xalqlarının birliyi və əməkdaşlığını gücləndirməkdə ədəbiyyat və mədəniyyətin rolu nədir?
-Türk xalqlarının birliyi və əməkdaşlığını gücləndirməkdə ədəbiyyat və mədəniyyətin rolu xüsusi və vacibdir. Ədəbiyyat və mədəniyyət — xalqlar arasında əlaqələri gücləndirməyə, ortaq dəyərləri anlamağa və ortaq tarixi təbliğ etməyə imkan verən güclü alətlərdir. Türk xalqlarının birliyi və əməkdaşlığını gücləndirməkdə onların rolunu bir neçə mühüm aspektdən araşdırmaq olar.Ədəbiyyat və mədəniyyət hər bir xalqın ortaq tarixi və mədəni irsini təbliğ edir. Türk xalqlarının hər birinin özünəməxsus adət-ənənələri, dili və dini olsa da, onların arasında ortaq tarixi əlaqələr və mədəni təsirlər çoxdur. Ədəbiyyat əsərləri və folklor irsi bu ortaq kökləri göstərərək birliyi gücləndirməyə kömək edir. Türk xalqlarının klassik ədəbiyyatı, folkloru və mifologiyası — bu millətlərin ortaq mədəniyyətinin aynasıdır.Türk dilləri bir-birinə bənzəyir və bir çox türk xalqlarının dilləri bir-birini başa düşməyə imkan verir. Bu dil yaxınlığı ədəbiyyat sahəsində də mühüm rol oynayır, çünki əsərləri tərcümə etmək, ortaq dildə yaradıcılıq əlaqələri qurmaq türk xalqları arasında mədəni dialoqu gücləndirir. Tərcümə işi — ədəbiyyat və mədəniyyət vasitəsilə türk xalqlarının bir-birilə əlaqə qurmasına imkan verir.Türk xalqlarının mənəvi və mədəni liderləri, o cümlədən Əbəy Qunanbəyli, Nizami Gəncəvi, Əhməd Yəsəvi kimi şəxsiyyətlər öz yaradıcılığında ortaq ideyaları və dəyərləri təbliğ ediblər. Bu əsərlər — türk dünyasının birliyini gücləndirmək üçün qiymətli xəzinədir. Bu şəxslərin əsərləri bütün türk xalqlarına ortaq mənəvi qida verərək bir-birini anlamaq və hörmət etmək yolunda mühüm rol oynayır.Ədəbiyyat və incəsənət xalqları bir-birinə yaxınlaşdıran sülh və dostluq alətidir. Türk xalqlarının ortaq mədəniyyətində sülh, dostluq, hörmət kimi dəyərlər həmişə yüksək qiymətləndirilib. Ədəbiyyat və mədəniyyət bu dəyərləri nümayiş etdirərək xalqlar arasında dərin mənəvi əlaqəni gücləndirir.Müasir ədəbiyyat və mədəniyyət türk xalqlarının qarşılıqlı birliyini gücləndirməkdə yeni imkanlar açır. Türk dillərindəki müasir əsərlər və media layihələri türk dünyasının birləşməsinə kömək edir. Məsələn, türk dillərində nəşr olunan kitablar və filmlər digər türk xalqlarına da tanıdılır, ortaq mövzular və ideyalar təqdim olunur. Beləliklə, müasir mədəni məhsullar türk xalqlarının birliyinə yeni töhfə verir.Türk xalqlarının ədəbiyyatı və mədəniyyəti gənclərə ortaq dəyərləri başa salır və onları milli birliyə, dostluğa tərbiyə edir. Bu baxımdan məktəblərdə və universitetlərdə türk xalqlarının ədəbiyyatı və mədəniyyətinin öyrənilməsini təşviq etmək vacibdir. Gənclər arasında mədəni əlaqələri gücləndirmək, onların türk dünyasının zəngin irsi ilə tanış edilməsi gələcəkdə bu xalqların əməkdaşlığının təməlini qoymağa kömək edəcək.Ədəbiyyat və mədəniyyət türk xalqlarının birliyi və əməkdaşlığını gücləndirməkdə böyük rol oynayır. Onlar qardaş xalqlar arasında anlaşma və hörmətin formalaşmasına, ortaq tarixi və mədəniyyəti təbliğ etməyə imkan verir. Türk dünyasının yaradıcı imkanlarını birgə istifadə etməklə dünya səviyyəsində türk xalqlarının mədəni təsirini artırmaq mümkündür.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(03.02.2025)
