Nihad Alimoğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Şuşa - Azərbaycanın üzük qaşı. Bu möcüzə şəhər get-gedə öz mədəniyyət beşiyi statusunu qaytarmaqdadır. İstiqlala qovuşduqdan sonra Şuşa öncə Azərbaycanın, hazırda Türk dünyasının, gələn ildən islam dünyasının mədəniyyət paytaxtı elan olunub. Bəs şəhərin Baş planı hazırda necə hazırlanır, məskunlaşma necə həyata keçirilir, ümumən Şuşada nə qədər abidə var? 

Suallarımızı Azərbaycanın tanınmış memarı Cahid Həsənova ünvanladıq və ondan aşağıdakı bilgiləri aldıq: 

-Şuşa Azərbaycanın tarixi-mədəni, ictimai-siyasi həyatının mühüm mərkəzlərindən biri, ölkəmizin mədəniyyət beşiyi, “Qafqazın konservatoriyası” olmuşdur. Şəhərin ərazisi tarixi abidələrlə zəngindir. Rəsmi məlumata görə, şəhərdə 549 qədim bina, ümumi uzunluğu 1203 metr olan daş döşənmiş küçələr, 17 məhəllə bulağı, 17 məscid, 6 karvansara, 3 türbə, 2 mədrəsə, 2 qəsr və qala divarları mövcud idi. O cümlədən 72 tarixi abidə, həmçinin bir sıra dövlət xadimlərinin və tanınmış şəxsiyyətlərin mülkləri, ev-müzeyləri vardır. Bu abidələrin çoxu XIX əsrdə yaşamış memar Kərbəlayi Səfixan Qarabaği tərəfindən tikilmiş və həmin dövrün ən məşhur nəqqaşı Kərbəlayı Səfərəli tərəfindən zövqlə işlənmişdir.

Ermənistanın Azərbaycana qarşı apardığı 30 illik işağalçılıq siyasəti nəticəsində buradakı tarixi-mədəniyyət abidələri yerləyeksan edilmişdir. Şuşanın işğal altında olduğu illər ərzində şəhərdə memarlıq abidəsi sayılan 170-dən çox yaşayış binası, 160-dək mədəniyyət və tarixi abidə, 22 ümumtəhsil məktəbi, 7 uşaq bağçası, 8 mədəniyyət evi, 14 klub, 2 kinoteatr, 3 muzey dağıdılmış, məbəd və məscidlər təhqirə məruz qalmış, 20 kitabxana yandırılmışdır. Yerli memarlıq abidəsi hesab edilən binalar tamamilə məhv edilmiş, hətta görkəmli şəxsiyyətlərin büst və heykəlləri gülləbaran edilmişdir.

Şuşa işğaldan azad olunduqdan sonra möhtərəm Prezident İlham Əliyev şəhərin tezliklə bərpasını prioritet hesab etdi və sürətli bərpa işlərinə başlanıldı. 

Şəhərin Baş və müfəssəl planının hazırlanması Bakı Dövlət Layihə İnstitutunun layihəsi əsasında aparılır. Planlaşdırılan ərazinin ümumi sahəsi 389,58 ha təşkil edir. Bu yaxınlarda Bakı Dövlət Layihə İnstitutunun Planlaşdırma şöbəsinin müdiri Aytən Abdullayevanın bir açıqlamasına görə, şəhərin Baş və müfəssəl planının hazırlanmasında Böyük Britaniyanın “Chapman Taylor” şirkəti də iştirak edir. Layihədə tarix və mədəniyyət abidələrinin mühafizəsi, müxtəlif məkan həllərinin köməyi ilə şəhərlə inteqrasiyası diqqətdə saxlanılıb, bu da çox vacibdir. 

Bu ərazidə əhalinin sayına görə 15 məktəbəqədər təhsil müəssisəsinin, 6 uşaq bağçasının layihələndirilməsi planlaşdırılır. Həmçinin layihədə səhiyyə müəssisələri, muzey, ticarət və əyləncə mərkəzi, rabitə evi, poçt binası, radio və televiziya yayım stansiyasının, digər sosial və iaşə obyektlərinin inşası nəzərdə tutulur.

2026-cı ilə qədər Şuşaya 2000-ə yaxın sakinin köçürülməsi planlaşdırılır.

O ki qaldı, Şuşa rayonu ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş abidələrin sayına, tarixi və mədəniyyət abidələrinin sayı 210-dur. Bunlardan biri, yəni Şuşa Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu dünya əhəmiyyətlidir. Abidələrdən 49-u ölkə, 160-ı isə yerli əhəmiyyətlidir.

Və ən nəhayət, onu da deyim ki, monitorinq nəticəsində Şuşa rayonunda 10 yeni tarix və mədəniyyət abidəsi aşkar edilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı inanılmaz bir layihə həyata keçirən - məşhur insanların varislərini axtarıb tapıb onlardan müsahibələr götürən Hafiz Əhmədov barədə sizlərə məlumat vermişdi.

Azərbaycan Xalqının dahi oğlu, musiqi mədəniyyətimizin korifeyi Üzeyir Hacıbəylinin və qardaşı Ceyhun Hacıbəylinin  varisləri ilə eksklüziv-tarixi müsahibələrin müəllifinin ortaya qoyduğu sanballı işlərdən daha birini sizlərə təqdim edirik. 

Ceyhun Hacıbəylinin Fransada yaşamış oğlu Timuçinin (1921—1993) övladı Benjamin Hacıbəyli ilə müsahibə

-Özünüzü təqdim edin.

-27 yaşım var. Fransanın cənubundakı Nitsa şəhərində anadan olmuşam. Parisdə böyüdüm.  Parisdə və Lionda  Riyaziyyat, Kompüter elmləri və iqtisadiyyatı üzrə təhsil almışam. Hazırda Fransa İqtisadiyyat Nazirliyi üçün iqtisadi analizlər hazırlayıram.

– Siz Azərbaycanda hörmətli bir nəslin nümayəndəsisiniz. Hacıbəylilər nəsli barədə nə düşünürsünüz? Bu ailənin digər üzvləri ilə əlaqə saxlayırsınız?

- Bilirəm ki, ailəmizi Azərbaycanda hər kəs tanıyır. Bununla da fəxr edirəm. Bir çox sahələrdə uğurlu işlər görmüş  doğmalarımız var. Belə bir nəslin nümayəndəsi olmaq mənim üçün böyük şansdır.

Təəssüf ki, ailəmizin digər üzvləri ilə əlaqəmiz yoxdur. Azərbaycandakılarla olan əlaqələrimiz rus inqilabından bəri kəsilib. Sovet İttifaqı dövründə xaricdəkilərlə  təmaslar riskli idi. 70-ci illərə qədər ailəmizin üzvləri arasında demək olar ki, heç bir əlaqə olmayıb. Bilirəm ki, atam  70-ci illərdə Niyazi ilə tanış  idi. Ancaq mən atamı çox görə bilmədim. Buna görə də mən  heç kəslə əlaqə qura bilmədim.

 – Necə bir ailədə böyüdünüz? Uşaqlıq xatirələrinizi bölüşərdiniz…

- Mənim 3 yaşım olanda, atam Timurçin vəfat edib.  Məni anam Pasqal Hacıbəyli Buşet böyüdüb.  Mən özüm də tək uşaq idim. Atam da yox idi. Belə bir ailədə böyüdüm.  Bu məni anama daha çox yaxınlaşdırdı. Amma heç vaxt güclü bir ailə hissini duymadım.  Mən çox yalnız bir uşaq idim.

– Azərbaycan sizin üçün nə məna ifadə edir? Bakıya, Azərbaycana səfər etmək istəyirsiniz?

- Ailəmizin bir hissəsi Azərbaycanda yaşayıb. Mənim üçün Azərbaycanın xüsusi bir yeri var. Artıq iki dəfə Bakıya getmişəm və tezliklə yenidən ziyarət etmək istərdim. 12 və 15  yaşım olanda  ora getmişdim.  Şəhər bu 3 il ərzində çox dəyişmişdi. Düşünürəm ki, bu gün mən Bakını tanımaram.

– Sizin fikrinizcə Üzeyir Hacıbəyli kim olub? Onunla aranızda oxşarlıqlar  varmı? 

- Üzeyir  bəy mənim babam Ceyhun Hacıbəylinin qardaşıdır. Bilirəm ki, o, ailəmizin ən tanınmış üzvü olub. Onun necə bir insan olması ilə bağlı heç nə deyə  bilmərəm. Amma musiqilərini çox yaxşı bilirəm.  Bizim aramızda  bir o qədər də oxşarlıq yoxdur. O, bəstəkar olub. Uşaq olan zaman musiqini öyrənməyə çalışdım. Çox təəssüf ki, bu məndə yaxşı alınmadı…

 – Üzeyir bəyin musiqilərini dinləyən zaman hansı hissslər keçirirsiniz?

- Əlbəttə ki, mən qürur duyuram. Azərbaycan mədəniyyəti ilə birbaşa əlaqə qurmaq çox gözəldir. Onun musiqiləri bütün dünyaya yayılıb.  “Arşın mal alan”  pyesinin Fransada bu il nümayiş etdirilməsi məni çox qürurlandırdı.

– Atanızla bağlı heç xatirələriniz varmı? Atasız böyümək çətin olmadı ki?

- Mənim atamla bağlı heç bir xatirəm yoxdur. Atam vəfat edən zaman mən körpə idim. Anam mənə hər şeyi danışıb.

Atasız böyümək çətin olmadı. Həqiqətən də düşünürəm ki, bu mənim üçün çox asan oldu. Daha az təziq və rəqabət vardı.  Hacıbəylilər çox böyük , güclü bir nəsildir. Bəlkə də mən atamın yanında böyüsəydim tamamilə fərqli bir şəxsiyyətə sahib olacaqdım.

– Ceyhun Hacıbəylinin məqalələrini heç oxuyubsunuz?

- Evimizdə olan və ya internetdə tapdığım məqalələri oxuyuram. Babam Ceyhun Hacıbəyli müxtəlif mövzularda yazıb: siyasət, sənət, elm… Babamın gördüyü işlər barədə çox da məlumatım yoxdur. Çünki atam vəfat etdikdən sonra bütün məqalə və sənədlər Azərbaycana göndərilib.

– Fransada  sizə, Azərbaycana qarşı münasibət necədir? 

- Fransada mənim ailəm haqqında heç kim eşitməyib. Əvvəllər heç Azərbaycanı da tanımırdılar. Son illər Azərbaycanda çoxlu reklam, idman və ya mədəni tədbirlər təşkil olunur. İndi insanlar Azərbaycanı tanıyırlar.  Ailəm, nəslimiz haqqında onlara deyən zaman çoxlu suallar verirlər, maraqlanırlar. Bəziləri internetdə axtarış edirlər, musiqilərimizi dinləyirlər.

- Siz Vətən kimi haranı qəbul edirsən?

- Mən Fransada böyüdüm, fransız dilində danışıram, mədəniyyətim də bura  ilə bağlıdır. Mənim atam da bir növ azərbaycanlı xüsusiyyətlərinə sahib olmasına baxmayaraq , fransız mədəniyyətini özündə daşıyırdı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2023)

Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan təmsilçisi

Rza Nuri 1991-ci ildə Tehran şəhərində anadan olmuşdur. 10 ilə yaxındır ki, ədəbiyyatla məşğuldur. Şeirləri portallarda yayımlanıb. İngiliscədən Azərbaycancaya çevirdiyi bir neçə psixoanalitik məqalələri sanal dünyada yayımlanmışdır. O, Margurite Durasın “Ölüm xəstəliyi” adlı romanını dilimizə çevirmişdir.

1.

Çünki mən son nəfəsimi siyirmişdim dişlərimlə

Və onurğamdan uçurmuşdum boylu kəpənəklər sözünü

Gündüzün sarı avtobusuna düzənmiş saçlarını günlərə bölən barmaqların körpülüyünü sürüşən dünyada,

otuz kərə günəşi dolandığım qəlpə başımla ilgidə

Yolları dərələrə yayınır baldırın fikri.

Yarımçıq məktubumun davamını

Postçu düşmüş qalabalığa

Əzilmiş sözlərim

Küçədə

Küçə başını əymiş xiyabanlarda

Başa vurduğum o iti qoxunu

Qəzetdə bıçaqlanmış bir kioskçunun qəzetləri içində bıçaqlanmış bir kioskun içində qəzetlər

Dışında xəbərlər

Sərilincə dışarı

Pəncərədəki avtoyayım dalğalar, qıvrım saçlarını yamsılayırdı

Çatlaq dodağına hopmuş budaqdan

Nəfəsinlə uçurursan quşları

Yalnız açıq havalarda, düşürdün yadıma

Çölə düşmüş öylə bir xəbər ol ki, raketlər ötsün həlqeyi-zülfündən

Gözlərinlə üzünü dişlərinə yığan aynalar sayağı,

aynada çərçivədən düşmüş üzümü içinə çəkdiyin, dibə düşdüyüm uzaqlara bax

Həyatını sözlər sancağıyla tutan birisiyəm

Məni öylə bir sətirdə tut

Köynəyimin yaxasın uçur

Dodağın səkiliyindən.

2.

Boğaz yollarına zair düşmüş adını

Göz qapaqlarını rol etdiyin əfyun bir yuxuda

Halqa-halqa üfürdüm

Enib-qalxdım

Ağız boşluğunun çəkməcəsini açıb-bağlayan ağciyərimlə

Səsim azad sulara dağılan adalar

Səsim qafiyə yerinə barmağın ucu, əzilən kağızlar

Səsim izləyicilərini çeynəyən bir səhnə

Səsimdə Urmu ozon qatı dəliyindən qarqara edir

Quş dedikdə

Yuxuların mürəkkəb qabına batmış boyalı-bayğın başım

Göy qursağı sayaq atılır protez dişlərim

Buraq min işarətə bağladığın sözün çərpələng uçuşunu

Həyatımın alt yazısını qatarla sürübsən gözlərinə

Burax təmas xəttini ötmüş bir təyyarənin

Hava limanında yumurtalamasını.

Xiyabanın əli duraqda

Cibində gilə-gilə udmuş avtobusu,

boyununa qol-boyun meydançalarda qalstukunu bağlayan avtobusa udulur İona, udulur Ahab

Sırğa sayağı itmiş, şin saxlamış evini sapmış küçələrə su səpmisən

Çəkib düymələ küçəni

Boyununu süpür yığ qulağına

Murtazlar zurnasına qalxan bağırsağım

Xəyyam parkında bir misra olan skamyada oturan qocanın korluğuna çəlik olur

Boğaz yollarına zair adın

Min qucaq ağaclarda baş yerinə bölünən sözün versiyalarını uzatmış

Asılqandan asladığım ağciyər salxımları söyləmində

Boyununun sayıqlayan döngələri var

Qorxmaz dərəcəsində qıvrıq saçın

Əqrəblərin əks istiqamətdə qət edən dəniz dalğalarının kələfindən bir parçadır

Boğaz yolları zair adına

Əfyun yuxulara bağla gözünü.

3.

DUZLU BALIQ RESEPTİ

Balığı duzlu suda yatırdırsınız

Barmağınızla yaxşıca yoğurursunuz

Əliniz boğazınızda, əliniz lövbər atmış köksünüzə

Barmaq sındırmaq işləyi göyərti doğramaq yerinə  

Sümük salxımlarını hiss edirsiniz

Suyu günəş qarşısında qurutmaq şərtdir  

Həmən əlin-qolun, ayağın üzülüb qalansın

Sonra duzu ağciyərdən boşaltmaq gərəkir

Ağciyərin duzqabıya çevrilməsi

Burundan keçən iki ip kimi idi nəfəsini qarqara etdiyndə

Xoy günəbaxanı yağına qızardılmış Urmu balığı

Qovrulan gözümüzü limon sıxaraq acılaşdıran qəhvəyi duman

Başımızı harasa tullayacaq gövdə reaksiyası

Börkümüzün dəliyi havada bloklanmamış

Sadəcə gor maskasıdır

Leş yeyən ağzımız...

4

Mən kəşf etdim ki, bu gözəl dünyaya bir az da yaxından baxsanız, altında həmişə qırmızı qarışqalar var

«David Linç»

Əziz dostum «Əmin Hacılı» üçün 

Güzgü.

‎ ‏

Burnumla həmən hörəsi olduğum ətrini

Göz qırışı xəttindən sapladım

Xiyaban ayağına yazılmış varikoz döymədən

Səni göstərən linkə keçdim

Nərgizlərin qoxusu üzərindən sürülən sarı taksilərə düzülən baxışım, təsbeh dənələri sayaq ötmüş titrək neonları

(Elə ki, zər dağılar sayaq sıyıq gözüm, səni göstərən linkə keçər-keçməz yaxılıb yapışdı şəkilinə)

Ağzımızdan qulağımıza gedən gizli yollar var

Dayima boşa çıxar səsi

Meylin açılmış dəliyindən ötürdüm

Qanaxma xəttindən təqib etdiyim dolanbac küçələri, başıma bandaj etdim

Çünki qoşmuş qanın şlanqı daşlarla qarançır bağlarda kəsişmiş

Ağzımızın qulağımıza sağanaq olduğunu

Qırmızı və sarı qarışqaların yeraltı qansızmasını

Səninlə düşündük

Sözü qaval səsi arasında əzib

Sükutu ələdiyimiz ağız dəliyi bilərziyindən ötməyən əlimizlə

Quşlar dəstəsinə eləmişdik daşları

Əllərinə dəstə olmuş söz atışı pilləkənindən enən əngim

Bir hıçqırıq daktilodan qoparmış zəncirotu nəhvini

Sən həyatıma toxunan xəyal çubuğu şərtisən

Xəyal edirəmsə, varam demək

Qarışqaları izlə

Xəyal edirsənsə...

5

Qulağın bataqlığına saplamayan duman idim

Ucu qucağına gedər yolların kələfi

Gözünə dikdiyim gözlərim

Qəfil barmaqlarının arasından sızan saçların uçurumluğuna yuvarlandı

Onurğanın şəlaləcik zəncirinə hörülən hava idim

Dodağın uçaq limanın qısıb, düyününü sıxan kimi

Atıldı gülüşə sarılmış tellərin

Barmaqlarımın titrəyişindən sürür köynəyin dalğası

Ayağı diş olmuş qırxayaqlı nəfəsim

İlgəyini açan qatardır

Qulağın bataqlığına saplanmayan duman idim

Ucu qucağına gedər yolların kələfi

Qolum Belin qıvrıltısından qucağını sapmış yol.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.11.2023)