Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Şəki-Zaqatala təmsilçisi

Canım Azərbaycanım! Səni sevən hər könülə  mütəşəkkirəm! 

            ...İllər əvəlliydi. Bir gün gözəl şair, “çay, arkadaşım, çay” deyərək insanın ən səmimi halını misrasına əmanət edən Orhan Bahçıvan mənə Fatma Arasdan danışdı. “Azərbaycanı çox sevər o...”-dedi. Zaman keçdi, bir gün mənə mesaj gəldi: “Canım, səndən mənə Orhan Bahçıvan danışmış...” Mesajı yazanın Fatma Aras olduğunu görəndə sevindim. Sədnik Paşanın mənə bu dünyada qoyub getdiyi  dəyər idi Orhan Bahçıvan. Onun başqa bir şairə məndən danışması  mənim də haradasa bir iz qoymağım demək idi... Və gözəl idi!

            Belə başladı Fatma Arasla qiyabi dostluğumuz. Onun şeirlərində Arazın həsrətini yeddiqat yaşadım,  onunla birgə Araz sahilindəki çöllərdə ayaqyalın yüyürdüm, onunla birgə heç görmədiyim Araza yenidən və yenidən aşiq oldum. Ədəbi təxəllüsünü Aras-Araz seçməyinin səbəbini heç soruşmadım Fatma xanımdan. “Türkülər qan damlası” kitabını oxumaq istədiyimi deyəndə düşünmədən elektron şəkildə mənə göndərdi. Kitabı oxudum... Oxuduqca həm qürurlandım, həm kədərləndim. Fatma xanım Azərbaycanı elə dumanlı həsrət ilə sevir ki!

            ...Həsrətin özünü duman sanırdım nə vaxtsa... Ortaq xatirələrin belə, iki ayrı insan tərəfindən fərqli anladıldığının şahidi olmusunuz, yəqin.  Hadisə eyni, məkan eyni, zaman eyni, amma yaşananlar nə qədər fərqliymiş! Bizi bu fərq yaşadır bəzən ... Ya da bizi özümüzüinakara sürükləyir o fərqlər. “Aç mənə ürəyini, zaman!” –deyə biləcək ərkimiz yoxdur. Yoxdurmu? Bəlkə, var? Varsa, onun mövcudiyyətini niyə inkar edirik?  Hə, inkar etməyək ki, bu inkara haqqımız çatdığını düşünməkdən çox,  ona daldalanırıq.  Məbəd bildiyimiz eşqlərin  arx qurutduğu vaxtını görərkən yaşayırıq ən böyük xəyal qırıqlığını. Qeyri-adi bildiyimiz, ilahiləşdirdiyimiz sevdalımız “o” olmayanda uçulur başımıza ümid qəsrlərimiz. Altında əzilən  təkcə özümüz oluruq, təkcə özümüz... Şükrümüz oradadır ki, biz də kiminsə sevdalısıymışıq!

            “Qütb adamı”nı bitirməliyəm... “Qütb adamı”nı üzə çıxarmalıyam...  Özümü qatmalıyam roman müəlliflərinin sırasına... Amma yolkəsənim qoymur. Şeirdir adı o yolkəsənin-bir romana sığacaq hissləri üç bənddəcə elə anladır,  olursan “doymuş”!  O bir neçə anın verdiyi doymuşluq hissi  bəs edir ki,  əlin sözdən soyusun... Ta ki,  ruhumuzun sözün əsiri olduğunu anlayanadək...

            Söz əsirlərindəndir Fatma Aras... 1954-cü ildə Qardaş Türkiyənin İğdır Aralık ilçəsində Yukarı Aratan köyündə dünyaya gəlib. Bir müddət Almaniyada yaşayan Fatma Arasın imzası da ilk dəfə burada duyulub -1975-ci ildə “Hürriyyet” qəzetinin Avropa bürosunda ilk mətbu şeiri dərc olunub. O zamandan bəri, dövri mətbuatda şeirləri, yazıları ilə yer alan  Araz həsrətli şairin heca şeirləri  ədəbiyyatşünasların daha çox marağını çəkir. Qazi Universitetinin əməkdaşı olan Dr. Fatma Ahsen Turan hazırladığı “Sazın və sözün sultanları” toplusuna da Fatma Arasın məhz heca şeirlərini  salıb. Manisa Celal Bayar Universitetindən Fahriye Merve Türker isə  2009-cu ildə  onun  şeir kitabları üzərinə elmi iş hazırlayıb.

Şeirlərindən bir qismi  ingilis və katalan dillərinə tərcümə edilib. Öz şeirinə bəstələnən musiqiləri dinləyərkən belə, Arazın səsini eşitdiyini deyir Fatma xanım...  10 şeir kitabının, bir neçə nəsr, araşdırma kitabının müəllifi, 5 kitabın isə həmmüəllifidir. “Türkülər qan damlası” ən sevdiyim kitabıdır. Və bir gün qərara gəldim ki, Fatma  Arasla söhbətləşim...

-Azərbaycan sevginiz məni sevindirir, Fatma xanım....

-Baba tarafından atalarımız Karabağ’ın dağlık bir köyünden gelip İrevan’ın Mensimli kasabasına yerleşmiş. İrevan’a komşu olan Yukarı Aratan köyüne Yusuf adında dedemiz beş oğluyla gelip yerleşmiş. O zamanlar orası SSCB (SSRİ) yönetiminde. O beş oğlanın soyundan tek babam olmuş.1920 sınır antlaşmasıyla Türkiye’de kalmışlar. Babam Çarlık Rusya’sını, 1917 Rus ihtilalini anlatırdı. Annem de İrevan’ın  Karahamza kasabasındandır. 1936-da kaçıp Türkiye’ye gelmişler. O sıralar annem 12 yaşındaymış, ama bize oradaki anılarını hep anlatırdı. Bir ağacın bir çok dalı olur ama kök birdir. Bizim de köklerimiz Azerbaycan’a dayanıyor.

-Araz çayı həyatınızda, dünyagörüşünüzdə xüsusi  yer tutur. Bu da bir başqa duyğular yaradır.

-Aras çayı bolluğun, bereketin simgesi olduğu gibi,  bir ağıtın da simgesidir. 1920 Sınır antlaşmasıyla O TAY, BU TAY olarak ikiye bölünən bir halkın göz yaşı gibi… Sınır ötesinde akrabalarını bırakanların hüznüyle büyüdüm. Çocukluğumda Aras nehri kenarında annem dolu gözlerle o taya bakarken bu maniyi mırıldanmıştı:

Buradan gemi geçti,

Yükü dolu fermeşti.

Aras, seni görünce

İçimden neler geçti...

Bu sözlerin büyüsüne daha o yaşta kapılmıştım. Kalemi elime almamda, şiir dünyasına girmemde bu sözün etkisi çok. Aras deyince ben halen çay olarak değil, kan damarımdan akan bir nehir gibi hissederim. Bir nevi,  annemin ve halamın etkisinde ilk olarak mani yazdım. Sonra 6+5=11 hece şiirleri yazdım. İlk kitabım hece vezinli şiirlerden ibarettir: “Saklıyım” adında...  Sonra İzmir’de şair, yazar, eleştirmen  Veysel Çolak şiir atölyesiyle tanıştım. Orada modern (kafiyesiz) şiire yöneldim. 2012 yılında “GÖĞÜ AZALAN KUŞLAR” modern şiir dosyamla Homeros şiir yarışmasında 3. oldum. Bu benim şiire karşı yükümü daha çok ağırlaştırdı. Daha çok çalıştım. Alışılmamış bağdaştırmalara akıl yordum. Bu çabamın içinde hayatın acılarını topladım diyebilirim.

- Şeirlər şairin üsyanıdır, yoxsa özünüifadəsi?

-Şiir şairin isyanıdır. Hayata, insanlara, doğaya ve tüm evrene yapılan haksızlığa karşı bir haykırıştır, isyandır.  Şiirde “ben” kavramı dünyayı içine alır. Her haksızlığa karşı çıkar. 2020-de Karabağ savaşında  “Sınır Arası’ın solu” adlı bir şiir yazmıştım:

İşte kan, serseri, karanlık

toprak ölü

ama bir halkın kökleri halen diri!

            “Yüreğim ata yurdu” adlı şirimde de isyankarım...

Görünmeyen yarımı içimde taşıyorum

göğsüm yaralı tarih

unutulmuş bende kalan çocukluk

kanımdan isyan ediyor bebe görmeyen karnım

boşluğunu sorguluyor, üzgünüm

Uzaklığın talanı ürpertidir her zaman

yarı sarhoş, yarı ayık kederli sınırdayım

kurtuluşsa bu gitmeler, ben kendimden gideyim

yüreğim ata yurdu

Karabağ’da kurşun yemiş yerdeyim.

- Azərbaycana gəlmək arzunuz var, bilirəm. Azərbaycanda ən çox haranı görmək istəyərdiniz?

-Nahçivan’dan başlayarak Azerbaycan topraklarında olan her taşın, her ağacın kokusunu almak isterim. Ata yurdumda-dedelerimin, annemin, babamın dünyaya geldiği topraklarda bir sabaha “merhaba” demek isterim, ama imkanlar el vermedi. En çok da HAR-I Bülbül vatanı ŞUŞA’YI görmek isterim. Bir hüznümü de paylaşmak isterim. Azerbaycan türkü hikayelerini uzun zaman araştırdım, “Türküler kan damlası” adlı kitap oldu. Ama Azerbaycan’dan bir dost eli bu kitabın tanıtımı için  uzanmadı. Sevgili şair, söz Aras olunca, bir  Aras şiiri okuyum...

ARAS

Dört mevsim Hazar’da çağladı sesin

Hem nazın güzeldi, hem öfken Aras

Azaldı kuşların, dağladı göğün

Her bahar sevinçle coşardın Aras.

Taşlarda nal sesi, o taylar elin

Dilucu köprüsü incinmiş belin

Ne çabuk rüzgâra kaptırdın telin

Bir zaman çağlayıp taşardın Aras.

Ayaz vurdu yaprak daldan döküldü

Burkulan çiçeğin boynu büküldü

Sunanın yüzdüğü çaylar çekildi

Sen böyle kurak mı yaşardın Aras?

Tozlanmış anılar silinmiş izler

Unutmuş toprağı gelmiyor yazlar

Kanadı mendiller ağıtız bizler

Düştüğün dile mi ağlarsın Aras?

Oğulsuz kovanın küsmüş arısı

Boy vermiş acılar kaş göz arası

Bir yağmur, bir dolu iç kanaması

Üşüyor suların, kış mısın, Aras?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.11.2024)