Ali Yurtseven (Türkiyə), “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Dilimizə uyğunlaşdırdı: Habil Yaşar

Soyqırım, Qırğın və ya adı nə olursa-olsun, günahsız yaşamağa çalışan saf bəşəriyyətə qarşı eyni növ çirkli bəşəriyyətin törətdiyi kütləvi qətllər dünyamızın həyati dövrü qədər köhnədir.

Cəmiyyətimizin hər bir təbəqəsinə dolayısı ilə təsir edən, dərin emosional gərginlik izləri buraxan belə nəzarətsiz hadisələr qarşısında “Susmaq, Lal İblis kimi qalmaq” daha böyük faciədir.

Dünya tarixinə nəzər salsaq, Habil və Qabil Adəmlə Həvvanın ilk iki oğludur. İlk doğulan Qabil əkinçi, qardaşı Habil isə çobandır. Qabil qardaşı Habili qısqandığı üçün ona qarşı kin və nifrət bəsləmiş və nəticədə qardaşını öldürərək bəşər tarixində ilk qətli törətmişdir.

Beləliklə, bəşəriyyətin taleyüklü və həyati taleyinə qətl, qırğın, soyqırım törətmək kimi nəzarətsiz duyğular əlavə olunmuşdur.

1828-1832-ci illər arasında Avstraliyanın Tasmaniya adasında baş vermiş Tasmaniya Soyqırımı soyqırımın qeydə alınmış ilk müasir nümunəsidir.

Həyatımız inkişaf etdikcə, modernləşmə sürətləndikcə, gəlirdəki tarazlıq və hüquqi ədalət yox olduqca, mənəvi quruluş dağıldıqca, müstəmləkəçilik artdıqca, kapitalizmə, onun sonsuz pul qazanmaq arzusuna qarşı aciz və müdafiəsiz qalan zəif cəmiyyətlər alçaldılır, yoxsullaşır. Və nəticədə daha güclü cəmiyyətlər tərəfindən soyqırıma məruz qalmış, onların məhv edilməsinə çalışılmışdır.

Müstəqillik uğrunda mübarizə aparan cəmiyyətlərə, azad və müstəqil qalmağı, müstəmləkələşməməyi, bərabər hüquqlu yaşana bilən gəlir əldə etməyi seçən cəmiyyətlərə, ədalətli idarəçiliyə, Qazi Mustafa Kamal Atatürkün liderliyi ilə işğal altındakı Anadoluda qalib gələn, Qurtuluş Savaşından sonra qurulan yeni parlayan ulduz Türkiyə Cumhuriyəti yeganə nümunə kimi göstərilməkdədir.

Yaxın dünya tarixinə nəzər saldıqda, xüsusilə faşistlər dövründə Almaniyadan başlayaraq bəşəriyyətə qarşı törədilən ən böyük günah və cinayət olan soyqırım Balkanlarda, Bosniyada, Kiprdə, Orta Asiyada, Şərqi Türküstanda, Yaxın Şərqdə, Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsindəki Xocalı qəsəbəsində və dünyanın müxtəlif yerlərində müşahidə olunur.

Xocalı Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin ən mühüm yaşayış məntəqəsidir.

Ağdam, Şuşa, Xankəndi və Əsgəran yollarının üzərində yerləşir və Qarabağ üçün mühüm strateji mövqeyə malikdir. Xocalı sadəcə bir şəhər deyil, çoxəsrlik Türk Tarixinin və Türk Mədəniyyətinin canlandığı bir yerdir.

Xocalı Soyqırımı — Qarabağ müharibəsi zamanı 26 fevral 1992-ci ildə Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin Xocalı şəhərində erməni silahlı qüvvələri tərəfindən azərbaycanlı mülki əhalinin kütləvi şəkildə qətlə yetirilməsidir.

Human Rights Watch təşkilatı (İnsan Hüquqları Müşahidəçisi) Xocalı qətliamını Dağlıq Qarabağın işğalından sonra dinc əhalinin ən əhatəli qətliamı kimi qiymətləndirmişdir. Azərbaycan rəsmi mənbələrinin məlumatına görə, 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə erməni silahlı qüvvələrinin 366-cı alayının dəstəyi ilə ilk olaraq giriş-çıxışını bağladığı Xocalı şəhərində 83-ü uşaq, 106-sı qadın və 70-dən çox qoca olmaqla ümumilikdə 613 nəfər öldürülmüş, 487 nəfər ağır yaralanmışdır.

1275 nəfər girov götürülüb, 150 nəfər itkin düşmüşdür. Meyitlərə baxış zamanı məlum olub ki, meyitlərin çoxu yandırılıb, gözləri çıxarılıb, başları kəsilib. Qırğına hamilə qadınların və uşaqların da məruz qaldığı müəyyən edilib.

Human Rights Watch təşkilatı hadisəni Dağlıq Qarabağ müharibəsində ən böyük qırğın kimi qiymətləndirmişdir. Azərbaycan parlamenti 1994-cü ildə Xocalıda törədilən qətliamı “soyqırım” kimi tanıyıb.

Avropa Şurası Parlament Assambleyasının 31 üzvünün imzaladığı 324 saylı Bəyannamədə ermənilərin bütün Xocalı əhalisini qətlə yetirdiyi, bütün şəhəri viran qoyduğu bildirilmiş və bütün parlament üzvlərinə  Ermənistanın 19-cu əsrin əvvəllərindən başlayaraq azərbaycanlılara qarşı törətdiyi soyqırımını tanımaq  üçün addım atılmasının qəbul edilməsi üçün bəyanat yaymışdır.

2009-cu ilin fevralında Kaliforniya Ştatı Alt Senatının üzvü Felipe Fuentes Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevə ünvanladığı məktubda Xocalı hadisəsini azərbaycanlıların qətliamı kimi qiymətləndirib və həlak olanların ailələrinə başsağlığı vermişdir.

2020-ci il noyabrın 10-da Rusiyanın vasitəçiliyi ilə imzalanmış atəşkəs sazişi çərçivəsində Dağlıq Qarabağ müharibəsinə son qoyuldu. Müharibə zamanı Azərbaycanın erməni işğalından azad etdiyi yerlərlə yanaşı, daha üç rayon (Ağdam, Kəlbəcər və Laçın) Azərbaycanın nəzarətinə keçdi.

Ermənistan silahlı qüvvələri ləğv edilərək bölgə faktiki olaraq Azərbaycanın nəzarəti altında saxlanıldı. Beləliklə, 30 ildən sonra Azərbaycanın bütün Dağlıq Qarabağ üzərində suverenliyi bərpa olundu.

“Nahçıvan Türk kapısıdır.”

“Azerbaycan’ın sevinci bizim sevincimiz, gamı (üzüntüsü, kederi), bizim gamımız (üzüntümüz, kederimiz) dır.”

Bu sözlər Ulu Öndər Mustafa Kamal Atatürkə məxsusdur.

Bundan sonra atılacaq ikinci addım Naxçıvanı Azərbaycanla ərazicə  birləşdirmək, beləliklə də Türkiyənin Azərbaycan və digər qardaş Türk Cümhuriyyətləri ilə əlaqəsini təmin etmək olacaq və bu, Atatürkün nəzərdə tutduğu plandır.

Bütün bu addımları atan və aldığı torpaq parçası ilə Naxçıvanla Türkiyə arasında fiziki əlaqə yaradan Atatürk bir növ Naxçıvanla Azərbaycan arasında bir yol çəkərək Türkiyə Cümhuriyyətini digər Türk Dövlətləri ilə qonşu edəcək və birliyi təmin edəcəkdi.

Dinindən, rəngindən, irqindən asılı olmayaraq insanlara qarşı törədilən soyqırımı, qətliamları, o cümlədən insanlığa qarşı böyük cinayət olan Xocalı qətliamını pisləyirəm və ümid edirəm ki, belə dəhşətli hadisələr bir daha təkrarlanmayacaq.

Kaynakça:  Wikimedia Vakfı, Vikipedi Özgür Ansiklopedi, Health World News kaynakları.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(27.02.2024)