Miraslan Bəkirli yazır
“İndi “Ermənistan” adlandırılan Qərbi Azərbaycan ərazisində yüz illər boyu həyata keçirilən soyqırımı siyasətində təkcə insanlar vəhşiliklə öldürülməyib, qovulmayıb, ədalətsiz sürgünlərə, deportasiyalara, repressiyalara məruz qalmayıb, yüz, min illərlə babalarımızın o torpaqlarda yaratdıqları tarixi abidələr, adət-ənənələr, urf adətlər də vandalizmə məruz qalıb.
Prezident İlham Əliyev Qərbi Azərbaycanın bir qrup ziyalıları ilə görüşündə vurğulayıb: “Əfsuslar olsun ki, ermənilər Qarabağdakı kimi, Qərbi Azərbaycanda da bizim bütün tarixi, dini abidələrimizi yerlə-yeksan ediblər, dağıdıblar, azərbaycanlıların tarixi irsini silmək istəyiblər”. Bəli, ermənilər tarixi Azərbaycan torpağına köçürüləndən sonra yerləşdikləri ərazilərdə tarixi abidələrimizi ya yerlə yeksan ediliblər, ya da həyasızcasına dəyişdirib, erməniləşdirməyə çalışıblar. Tarixi və tarixi abidələri saxtalaşdırmaqla dünya ictimaiyyətini inandırmağa çalışıblar ki, bura “qədim Ermənistan” torpağıdır. Amma gerçəkliyi tarixin səhifələrindən silmək mümkün deyil. Tarix səhnəsində saxtakarlıq bir qərinə, əlli, yüz il durum gətirə bilər, necə ki, daşnakar sovet təbliğat maşını vasitəsilə yüz ildən çoxdur, erməni yalanları ilə “Böyük Ermənistan” xülyası yaratmışdılar. Amma heç vaxt yalanın sonu olmur.
Əsrlərin sınağından keçən millətlərin, xalqların tarixi pasportu onların zaman-zaman yaratdıqları abidələr, yer-yurd adlarıdır. Təsadüfi deyil, ermənilər də Azərbaycan torpaqlarına köçürüləndən sonra aborogen əhalinin mədəniyyət abidələrini dağıtmağa başlayıblar ki, sabahkı yalanlarının üstü açılmasın. Toponimləri, oykonimləri, hidronimləri ya ermənicəyə tərcümə etdilər, ya da erməniləşdirdilər. Bu proses Ağbabadan Zəngəzura, İrəvandan Göyçəyə qədər – bütün “ermənistan” adlandırılan bizim dədə-baba torpaqlarımızda həyata keçirilib.
Qərbi Azərbaycanın şimalında ucqar dağ kəndi Cücəkənddə (Sovet dönəmində Qızıl Şəfəq adlandırılıb), bizim evimizin arxasındakı Bala Təpə deyilən yerdə qədim bir tikili vardı – alban abidəsi. Kənd ziyalıları İrəvana məktub yazdılar ki, bu tarixi abidəni araşdırsınlar. Az sonra bir qrup erməni tədqiqatçıları gəlib şəkillər çəkdilər, ölçüb-biçdilər və getdilər. Az sonra həmin tarixi abidəni söküb daşlarını yeni tikilən kolxoz tövlələrinin divarlarına hördülər. Ötən əsrin 80-ci illərində o divarlarda olan qədim yazılardan birini və daşüstü bir rəsmi AMEA-ya göndərdim. Az sonra akademiyadan mütəxəssis gəldi, o əraziləri gəzib-dolandıq, başqa belə abidə tapa bilmədik. Qonşu Soyuqbulaq kəndinin yaxınlığında kəndin müəllimləri təsadüfən qayaüstü rəsmləri aşkar edib şəklini çəkmişdilər. Bu qayaüstü rəsmlər Orxon-Yenisey, Gəmiqaya abidələrinin əkiz qardaşlarıdı. Şahnəzər, İmir, Qurdqala, Qızqala, Sarıyal, Qaraisə, Qaraqala kəndlərinin ərazisində, həmçinin Loru-Pəmbək ərazisində onlarla belə daşüstü yazılara rast gəlinirdi. Dərələyəzdə, İrəvanda və İrəvan ətrafında, Zəngəzurda – Qərbi Azərbaycanın bütün bölgələrində minlərlə belə qayaüstü rəsmlər, alban kilsələri, zaviyələr, ziyarətgahlar, qədim Oğuz qəbirləri, at, qoç heykəlləri vardı.
Mən uzun müddət AzTV-də o bölgələrlə bağlı verilişlər hazırlayırdım. Bir dəfə tarixçi mərhum Məşədixanım Nemətovanı danışdırdım. O, Zəngəzur və Dərələyəz bölgələrindəki tarixi abidələri öz gözləri ilə görmüş, erməni-rus təzyiqlərinə məruz qalsa da, tarixi həqiqətləri ortaya qoymağa çalışmışdı. Dərələyəzdəki Əxi-Təvəkkül zaviyəsi abidəsinin ilkin variantını göstərdi, sonra ermənilərin ora xaç çəkdikləri variantını göstərmişdi. Yəni, onlar bizim baba əmanəti olan yurdlarımızı yox, həm də tarixi abidələrimizi viran qoydular.
Qərbi Azərbaycanla bağlı bütün sahələrdə uzun müddət tədqiqat işləri aparıb. Təsadüfi deyil ki, indi də Qərbi Azərbaycan İcmasına rəhbərlik edən alim Əziz Ələkbərli Qərbi Azərbaycanda olan tarixi abidələr haqqında çox dəyərli tədqiqat əsərləri ərsəyə gətirib. Onlardan biri də “Qərbi Azərbaycan abidələri”dir və bu əsər müxtəlif dillərə tərcümə edilib.
Bu gün hər bir ziyalımız məlum Qərbi Azərbaycan, İrəvan həqiqətlərini dünya ictimaiyyətinə çatdırmaq üçün əllərindən gələni etməlidirlər. XX əsrdə erməni lobbisi və diasporu sözün əsl mənasında tüğyan elədi – bütün dünyaya erməni yalanlarını “sırıdı”. İndi bizim, biz ziyalıların və əlində səlahiyyət, imkanı olan vətəndaşların ümdə vəzifəsi tarixi gerçəklikləri ortaya qoyub, erməni yalanlarını ifşa etməkdir. XX əsr Qafqaz türkləri və onların maddi-mənəvi irsi üçün faciələr əsri olsa da, XXI əsr itirdiklərimizi qaytarmaq və özümüzə, yurdlarımıza qayıtmaq əsridir. Bu gün Qərbi Azərbaycan ərazilərdəki qəbirlərimiz, ziyarətgahlarımız və tarixi abidələrimiz fəryad edir ki, qurtarın bizi bu vandalların əlindən. Ermənilər yerüstü abidələri məhv etsələr də, ora dönəndən sonra özümüz, öz alimlərimiz yeraltı abidələri araşdıracaq, o baba əmanətlərinə yeni həyat verəcəklər. Şuşadan sonra bizim növbəti dönüş yurdlarımız Göyçədir, Dərələyəzdir, İrəvandır.
Şəkildə: tarixin yaddaşına köçürülmüş İrəvan Göy Məscidi
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(28.12.2022)
