“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının müsahibi Azərbaycanda gözəl memarlıq layihələrinin müəllifi, Azərbaycan Reklamçılar İttifaqı İctimai Birliyinın icraçı direktoru, Ümumdünya Reklamçılar Assosiasiyasının üzvü Cahid Həsənovdur.
- Azərbaycanda, xüsusən Bakıda tarixi binaların simasına xələl gətirən reklamlar barədə ara-sıra çıxışlar edirsiniz.
- Bəli! Azərbaycanın, əsasən də Bakının memarlıq abidələrinin tarixi görkəmi vizual baxımdan bu binaların fasadlarında, xüsusi ilə də birinci mərtəbələrində fəaliyyət göstərən kommersiya obyektlərinin reklamları ucbatından öz əsrarəngiz, yaraşıqlı görkəmini itirmişdir. Əcnəbi dillərdə olan (lap Azərbaycan dilində olsun, fərq etməz) iri və kiçik həcmli reklam konstruksiyaları bu binaların üzərində tarix boyu gözəl memarların, ustaların yaratdıqları incə, kiçik və ya böyük həcmli ornametlərin oxunuşunu arxa plana salır. Halbuki, binaların ümumi gözəlliyində bu müxtəlif formalı ornametlər, detallar bir-birilərilə bir harmoniya təşkil etmişdir ki, bu da binaların gözəlləyinə dəlalət etmişdir.
Təsəvvür edin, bu binaların fasadında olan reklam konstruksiyaları ilk baxışda öndə olduğuna görə ərazini belə tarixi yadigar bina statusundan çıxarır. Milyonlarla turist qəbul edən Bakı məhz bu tarixi binalarla öyünür. Daha doğrusu, bu binalar turist axınına dəlalət edir. Bu halda isə bu xoşagəlməzliklər ümumilikdə Bakının tarixi memarlıq abidələri ərazisini sanki yeni tikililər olan əraziləri ilə eyniləşdirir.
Hələ bu başqa məsələdir ki, ümumiyyətlə tarixi binaların üzərində bu ağır konstruksiyaların quraşdırılması bu binalara texniki baxımdan xələl gətirir. Bakının Fəvvarələr Meydanı ərazisinə mütləq deyil ki, bir memar gözü ilə baxılsın. Bir anlıq bu ərazilərin keçən əsrlərin əvvəllərindəki fotolarına baxsaq, canlı olaraq tarixin o dövründəki əraziyə düşdüyümüzü hiss edərik. Yəni, binaların hər biri özü özlüyündə və hətta ətrafdakılarla bir vəhdət təşkil edir. O binalar bir-biriləri ilə harmoniya yaradır. Və bu məkan klassik memarlığı zəngin olan bir məkan statusunu daşıyır. Və məhz elə bu müstəvidə özünə dünyadan milyonlarla turistləri cəlb edir. Ölkəmizin zəngin memarlığı məhz bu binalarda özünü təcəssüm etdirir. Bu binaların birinci mərtəbələrində fəailiyyət göstərən obyektlərin reklamları ucbatından binalar sanki alabəzək bir kəmər taxmış forma alır.
- Sizcə, birinci mərtəbələrdəki obyektlər reklam quraşdırmamalıdırlarmı?
- Xeyr, quraşdıra bilərlər. Bunun üçün Avropa təcrübəsinə nəzər salmaq, oradakı qaydaları burada tətbiq etmək lazımdır. Çox təəsüf ki, biz hələ də buna nail ola bilməmişik. Belə ki, bu binaların birinci mərtəbələrində fəailiyyət göstərən müxtəlif təyinatlı ticarət obyektlərinə reklam yayımları üçün yalnız və yalnız vitrinlərində şərait yaradılmalıdır. Yəni şüşə üzərində və ya şüşə arxası sahələrdə. Binanın özünə qəti şəkildə bir mismarın belə vurulmasına icazə verilməməlidir. Bir nüansı da diqqətinizə çatdırıram. Ümumiyyətlə, təkcə bina fasadlarındakı reklamların yığışdırılması ilə bu iş həllini tapmayacaq. Mən bir memar kimi təklif edirəm ki, ümumiyyətlə, tarixi əhəmiyyətli binalarımız olan ərazilərdə belə müxtəlif kommersiya təyinatlı reklamlara yer verilməsin. Götürək elə yenə Fəvvarələr Meydanını. Bu ərazi Bakının qonaq otağıdır. Respublikamıza kim gəlirsə mütləq bu ərazidə qonaq olur. Məhz elə buna görə bura gələcək turistlərə məhz burada bizə şans yaranır ki, tarixi mədəni irsimizi çatdıra bilək. Ona görə də bu ərazilərdə telefon, kompyuter və s. kimi reklamlar yerləşdirilməməlidir, indi rastlaşdığımız kimi. Burada Azərbaycanın, Bakı və bölgələrimizin memarlıq abidələri, incəsənət inciləri, xalçaçılıqla, dulusçuluqla, zərgərliklə, ipəkçiliklə bağlı reklam konstruksiyaları yerləşdirilib yayımlanmalıdır. Bir sözlə, Bakının bu qonaq evi sayılan ərazisi sosial reklam məkanına çevrilməlidir. Yəni burada bir, iki saat müddətində qonaq olan hər kəsə Azərbaycanın tarixi haqda informasiyanın çatdırılması şansı verilir bizlərə.
Digər tərəfdən də yuxarıda dediyim kimi, bu tarixi lövhələr bu tarixi binalarla vəhdət təşkil etməklə bu ərazinin tarixiliyini obrazlı şəkildə dünya ictimaiyyətinə çatdırmış olar.
- Buna nəzarət edən qurum varmı?
- Açıq məkanda reklamlara nəzarət edən qurum əvvəllər Bakı şəhəri İcra Hakimiyyəti idi. Sonradan bu səlahiyyətlər yeni yaranan Azərbaycan Dövlət Reklam Agentliyinə şamil edildi. Hal-hazırda da elə bu quruma aiddir. Bilirsiniz, bu qurum da reklam yayım vəsaitlərinin yığımı ilə məşğul olan qurum kimi, “təbii” olaraq marağındadır ki, bu ərazilərdə açıq məkan reklamlarının sayı, hətta həcmləri çox olsun. Çünkü açıq məkanda reklama görə 1m2 üçün qiymət tətbiq olunub. Lakin həcmindən, sahəsindən, formasından asılı olmayaraq bu kimi binalarda reklamların quraşdırılması tam yasaq olunmalıdır. Dediyim kimi, vitrinlərdəki yayım şəraiti elə kifayətdir.
Bir maraqlı məsələ də burasındadır. Deməli, hər hansı sahibkar obyekt açarkən iri həcmli, böyük formatlı ad -reklam quraşdırmasına meyillidir bizdə. Bu, sovet dönəmindən qalmış bir primitiv ənənədir. Belə ki, sovetlər dövründə reklamları hətta binaların damında yerləşdirirdilər. Binanın fasadının eni 50 metr olurdusa, mütləq damdakı reklam da 50 metr uzunluğunda olmalı idi. O reklamlar ümumi panoram fotolarında görünürdü, lakin bu binaların yaxınlığında olanlar heç o damda olan reklamı belə çox vaxt oxuya bilmirdilər. SUM, MUM, QUM üzərində, hətta inzibati binalarda belə. Yəni vizual baxımdan, rakus baxımından gözlə görünmürdü belə reklamlar. Amma dünyada daha fərqlidir. Ticarət obyektinin üzərində olan adları, yəni reklamları nə qədər böyük həcmdə olsa, əslində effektliyini bir o qədər itirir. Görürsünüz dünya brendlərini? Ən bahalı qiymətlərə mallarını satan brendlərin adları, reklamları çox kiçik həcmli olur. Yəni obyektin fasad sahəsinin 100-də 1-i qədər. Burada əmtəənin effektli çatdırılmasından gedir söhbət. Ticarət obyekti boyu uzun-uzadı, iri həcmli reklamlara ehtiyac yoxdur. Və son illərdə, deyərdim ki, bu sahədə irəliləyişlərimiz vardır. Yavaş-yavaş bizdə də bu tendensiya baş tutacaq.
Bir məsələ də burasındadır ki, ərazisinə görə xüsusi reklamdaşıyıcı konstruksiyalar yerləşdirmək qaydaları tətbiq edilməlidir. Yəni klassik abidələr ərazisində, yollarında belə klassik formalı reklam yayım konstruksiyaları tətbiq olunmalıdır. Açıq məkan reklamı ilə məşğul olan millli reklam firmalarımız bu işin öhdəsindən məharətlə gələ bilərlər. Memarlar, dizaynerlər, rəssamlar, konstruktorlar və d. üçün yeni-yeni iş yerləri də açılmış olar. Bakını bu başından o başınadək, yeri gəldi-gəlmədi rəqəmsal adı ilə yad ünsürlü reklam konstruksiyaları ilə doldurmaq qəti olmaz. Kimin gəlir götürəcəyi burada amil olmamalıdır. Burada milli dəyərlərdən, memarlıq və şəhərsalmadan gedir söhbət. Bu ərazilərdə yerləşdirlən bu ekranlar ərazinin gözəlliyinə baxışdan insanı yayındırır. İçərişəhər istiqamətində olan ərazilərdə, tarixi qoruğumuz Bakı bulvarında prospekt boyu dəmir konstruksiyaların yerləşdirilməsi də yasaq olunmalıdır. Bu əraziləri bu monitorlarla kinoteatra döndərmək olmaz.
- Müsahibənizdə açıq məkanda sosial reklamın genişləndirməsini vurğuladınız.
- Bəli. Sosial reklam mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Dediyim kimi, Bakını ekranlarla doldurmaq lazım deyil. Xüsusi ərazilər təyin olunmalıdır. Həmin ərazilərdə reklam yayım ekranları deyil, Azərbaycanın tarixi-mədəni irsini tərənnüm etdirən kiçik memarlıq formaları, hətta kiçik həcmli heykəl kompozisiyalar qurulmalıdır, məhz elə o İçərişəhər istiqamətində, Azneft dövrəsindən Dəniz vağzalınadək, Bakı bulvarı ilə Neftçilər prospekti boyunca. Belə ki, Azərbaycanda xalçaçı xanımın xalça toxumasını, dulusçularımızın iş fəailiyyəti anını, ipək parçalar formalarını və s. tərənnüm etdirən heykəl kompozisiyalar yerləşdirilsə, bu dediyim zolaqda görün nə qədər maraqlı bir format alınar. Bununla yanaşı, Zəfər tariximizi əks etdirən formatlar da tətbiq oluna bilər. Tarixi memarlıq abidələrimizin maket formaları belə tətbiq oluna bilər. Çində bu tendensiya çoxdan vardır. Bilirsiniz, ölkəmiz, xüsusi ilə Bakı şəhəri artıq neçə illərdir ki, dünya səviyyəli tədbirlər məkanına çevrilib. Ard-arda müxtəlif beynəlxalq tədbirlər keçirilir. Şəhərə qonaq gələn, deyək ki, hansısa bir idmançının parklara, meydanlara çıxmağa vaxtı olmaya bilər. Lakin əsas yollar kənarlarında, dediyim kimi, tariximizi əks etdirən formatlar olarsa, o, bunu görmüş olar. Bu da onun beynində dərin iz buraxmış olar, yaddaşına həkk olunmuş olar. Və bu yerlər haqda maraqlı təəsüratlar yaratmış olar. Bu dediyim formaları həm də regionlarımıza gedən yolətrafı zolaqlarda da tətbiq etmək olar. Yəni, sosial reklam o demək deyil ki, hansısa konsert proqramı, tamaşa, fləşmob tədbiri olsun. Sosial reklamın daha zəngin formatları elə dediklərim formatlardır.
- Müsahibə üçün çox sağ olun, Cahid müəllim.
- Siz sağ olun!
