Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Renessans dövrü insanlıq tarixində mədəni, elmi və fəlsəfi yüksəlişin altun dövrü sayılır. Bu dövrün əsas özəlliyi insanın kainatda mərkəzi rola sahib olduğu fikrinin gücləndirilməsi və sənət ilə elmin harmonik şəkildə inkişafıdır. Bu mənzərədə Rafaello və Mikelancelonun yaratdığı əsərlər, Renessansın estetik kanonlarının formalaşmasında və dərinləşməsində önəmli rol oynayıb. Onların təsiri olmadan Renessans dövrünü təsəvvür etmək çətindir. Çünki onların yaradıcılığı olmasaydı, estetik sahədə dərin boşluqlar yaranardı.

İnsanın mərkəzi rolunun gücləndirilməsi

Rafaello və Mikelancelonun əsərləri insanı kainatın mərkəzi kimi təqdim edən antropomorfik yanaşmanı təsdiqlədi və gücləndirdi.

•Onların təsirinin olmaması insan fiqurunun fiziki və mənəvi ideal kimi qəbul görməsini çətinləşdirə bilərdi.

•İnsan bədəninin anatomik dəqiqliyini və mənəvi gücünü vurğulayan əsərlər sənət meydanında yer almazdı.

Harmoniya və perspektiv konseptinin çöküşü

Rafaellonun əsərlərindəki harmoniya, tarazlıq və perspektiv Renessans estetikasının əsas dayaqlarından biridir.

•Bu üslub olmasaydı, sənət qarışıqlıq və disharmoniya ilə qarşılaşa bilərdi.

•Perspektivin zəifləməsi təsvir sənətində və memarlıqda məkan dərinliyinin ifadəsində texniki çatışmazlıqlara yol aça bilərdi.

Heykəltəraşlıq və memarlıqda boşluqlar

Mikelancelonun heykəlləri insanın mənəvi gücünü və daxili mübarizəsini təcəssüm etdirərək monumental estetikanın əsasını qoydu.

•Onun təsiri olmasaydı, heykəltəraşlıq daha çox dekorativ xarakter daşıya bilərdi.

•Mikelancelonun “Qutsal Pyotr bazilikası” kimi layihələri olmadan Avropa memarlığında monumental üslub zəifləyə bilərdi.

Fəlsəfi və simvolik aspektlərin daralması

Mikelancelonun əsərlərində insanın daxili mübarizəsi və İlahi bağlılığı fəlsəfi simvolizmlə əks etdirilib.

•Bu əsərlərin olmaması fəlsəfi təfəkkürün zəifləməsinə və simvolizmin daralmasına səbəb olardı.

•Dini və dünyəvi elementlərin vəhdəti pozulmuş olardı ki, bu da estetik inkişafın dar məzmun daşıması ilə sonuclanardı.

Təhsilin və sənət patronajının zəifləməsi

Rafaello və Mikelancelonun örnəkləri sənət məktəblərinin yaranmasında və patronajın inkişafında böyük rol oynadı.

Onların təsiri olmadan, sənət təhsili və hamiliyin keyfiyyəti aşağı səviyyədə qala bilərdi. Bu isə digər sənətkarların inkişafını çətinləşdirərdi.

Özümüz üçün gəldiyimiz sonuclar

Renessans dövrünün bu dəyərləri bizə göstərir ki, Dirçəliş (Diriliş) yalnız bir sahənin deyil, bütün əməli fəaliyyət sahələrinin harmonik inkişafını ehtiva edir. Əgər biz çağdaş Azərbaycan və Ümumtürk Dirçəlişindən (Dirilişindən) danışırıqsa, Renessansın təcrübələrindən öyrənməliyik.

Bu baxımdan dövlətlə yanaşı toplumun da üzərinə məsuliyyət düşür. Biz sənətə, təhsilə və elmin inkişafına qayğı göstərərkən, yeni nəsillərin estetik, mədəni və elmi inkişafını təmin etmiş oluruq. Bunun üçün:

•Təhsil və elm sahəsinə ayrılan maliyyə və resursların artırılması,

•Elm, təhsil, mədəniyyət və sənət ocaqları arasında sıx işbirliyinin yaradılması,

•Gənclər arasında yaradıcı və tənqidi düşüncəni inkişaf etdirən təhsil modellərinin tətbiqi,

•Sənətkarların maliyyə dəstək və təşviq imkanlarından məhrum qalmaması,

•Muzeylər, teatrlar, sərgilər və digər sənət institutlarının fəaliyyətinin genişləndirilməsi kimi addımlar atılmalıdır.

Bu tədbirlər toplumun mədəni inkişafını təmin edərək, estetik dəyərlərimizin və yaradıcılıq potensialımızın güclənməsinə gətirib çıxaracaq.

Beləliklə,

Renessansın estetik, fəlsəfi və mədəni yüksəlişini tamamlamış faktorları nəzərə alaraq, biz də öz toplumumuzun mədəni qalxınmasına, estetik dəyərlərinin güclənməsinə töhfələrimizi əsirgəməməliyik.

Ağlın yolu birdir – sənətə və elmə dəyər verən toplumlar gələcəyə daha güclü addımlayır.

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.01.2025)