ŞAMAXIDA VƏ BAKIDA KEÇƏN 3 YADDAQALAN GÜN
Dilə nə lazımdır? Daim işlək olsun, alınma sözlərlə çox çirklənməsin. Ədəbiyyata nə lazımdır? Oxunsun, təbliğ olunsun, sevilsin.
Bu il Azərbaycanda ilk dəfə olaraq Azərbaycan Dili və Ədəbiyyatı Forumu keçirildi. Heydər Əliyev Fondu və Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı, Elm və Təhsil Nazirliyi, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının dəstəyi ilə keçirilən forum Ümummilli Lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyinə həsr olunan tədbirlər çərçivəsində baş tutdu.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Forum barədə geniş icmal hazırlayaraq oxucularının ixtiyarına verir.
VACİB TƏŞƏBBÜS
Ondan başlayaq ki, tanınmış dilçi və ədəbiyyatşünas alimlərin, yazıçı və naşirlərin iştirak etdiyi foruma Azərbaycan ədəbiyyatına və mədəniyyətinə görkəmli şəxsiyyətlər bəxş etmiş Şamaxı şəhərində (Shamakhi Palace Sharadil otelində) sentyabrın 1-də start verildi, sentyabrın 2-3-də isə Bakı şəhərində - “Gülüstan” sarayında forum davam etdi.
Son illər ana dilinin qorunması, ədəbiyyatımızın təbliği mənasında bu, ilk nüfuzlu və sanballı tədbir idi, ona görə də təşkilatçılara - Heydər Əliyev Fonduna və Mədəniyyət Nazirliyinə alqış demək labüddür.
QƏDİM ŞAMAXIDA ƏSL TOY-BAYRAM
Açılış günündə ilk öncə Ümummilli lider Heydər Əliyevin məzarı önünə tər güllər düzüldü.
Bu mərasimdən qabaq qonaqları salamlayan Şamaxı rayonunun icra hakimiyyətinin başçısı Tahir Məmmədov qeyd etdi ki, bu cür yüksək ranqlı şəxslərin, ölkənin ən görkəmli yazarlarının Şamaxıya təşrif buyurması Şamaxı üçün əsl toy-bayramdır. Söz vətəninə böyük söz adamları gəlməklə buranın necə dəyər daşıdığını bir daha sübut edirlər.
FORUMUN ŞAMAXIDA KEÇİRİLMƏSİNİN RƏMZİ MƏNASI VAR
Shamakhi Palace Sharadil otelinin konfrans zalında Mədəniyyət naziri Adil Kərimli Forumu rəsmən açdıqdan sonra təhsil naziri Emin Əmrullayev, AMEA-nın prezidenti İsa Həbibbəyli, AYB-nin birinci katibi Çingiz Abdullayev, MM-in Mədəniyyət komitəsinin sədri Qənirə Paşayeva foruma təbrik nitqləri səsləndirdilər.
Mədəniyyət naziri Adil Kərimli tədbirin açılış mərasimində çıxış edərək Forumun əhəmiyyətini vurğuladı. Nazir bildirdi ki, Ümummilli Liderin 100 illiyinə həsr olunan Forumun açılış mərasiminin Şamaxıda keçirilməsi rəmzi məna daşıyır. Ulu Öndərin Şamaxının tarixi və ədəbi irsi haqqında dediyi sözlər tədbirin açılışının bu şəhərdə keçirilməsinə təkan verən əsas amildir.
Ədiblər şəhəri sayılan Şamaxının UNESCO-nun Ümumdünya İrsi Siyahısına daxil edilməsinin nəzərdə tutulduğunu vurğulayan nazir bildirdi ki, belə forumların keçirilməsi cəmiyyətin inkişafı, mədəniyyətimizin zənginləşdirilməsi, gələcəkdə daha geniş üfüqlər açılması baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. Azərbaycan Dili və Ədəbiyyatı Forumu mühüm mövzuların mütəxəssislərin iştirakı ilə müzakirəsi və əldə edilən nəticələri həyata keçirmək məqsədi daşıyır. Azərbaycan dili çox vacib sahələrdən biridir. Ümummilli Lider hər zamanı ana dilimizi yüksək qiymətləndirib, onun qorunmasına, saflığının təmin edilməsinə, inkişaf etdirilməsinə önəm verib. Ulu Öndərin azərbaycançılıq və dövlətçilik fəlsəfəsində Azərbaycan dilinə xüsusi yer verilib. Onun siyasi fəaliyyətinə nəzər saldıqda bunu açıq şəkildə görmək mümkündür. Bu səbəbdən Azərbaycan Dili və Ədəbiyyatı Forumunun Heydər Əliyevin anadan olmasının 100 illiyi çərçivəsində keçirilməsi önəmlidir. Hazırda isə dövlətimizin başçısı İlham Əliyev tərəfindən Azərbaycan dilinin inkişaf etdirilməsi istiqamətində həyata keçirilən məqsədyönlü davamlı tədbirlər, xüsusilə Azərbaycan dilinin saflığının qorunması, onun kənar təsirlərdən mühafizə olunması, dilin tərkibinin inkişaf etdirilməsi istiqamətində çoxşaxəli siyasət həyata keçirilir. Bu istiqamətdə Mədəniyyət Nazirliyinin, Elm və Təhsil Nazirliyinin, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının üzərinə böyük məsuliyyət düşür.
Hazırda bu məsələ ilə bağlı mədəniyyət strategiyasının hazırlandığını qeyd edən nazir dedi: “Mədəniyyət anlayışının sahələşdirilməsi istiqamətində layihələrin həyata keçirilməsinə xüsusi önəm verilir. Bu məsələ işçi qrupu səviyyəsində müzakirə olunub. İlk dəfə Azərbaycan dili mədəniyyətin başlanğıc və əsas sahəsi kimi ayrılıb. Bu barədə geniş fikir mübadiləsi aparılacaq. Eyni zamanda, Azərbaycan dili mədəniyyətin digər sahələri üçün istiqamətverici mövqeyə malikdir. Bu baxımdan Forumun məhz bu sahədə mövcud problemlərin üzə çıxarılması, onların geniş müzakirə edilməsi və gələcəkdə həlli istiqamətində səmərəli nəticələrə nail olacağına inanıram”.
YANLIŞ MİF
Elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev bildirdi ki, Azərbaycan dilinin inkişafı, dilimizin saflığının qorunması və ana dilimizdə danışmaq olduqca vacib məsələlərdəndir. Ana dilində təhsil almağın önəminə toxunan nazir dedi ki, Azərbaycanda uşaqların bir çox dillərdə təhsil almaq imkanı var. Lakin ölkədəki şagirdlərin 90 faizi ana dilində təhsil almağı seçir. Bu, olduqca sevindirici haldır. Təhsil sisteminin əsas məqsədi şagirdlərə ana dilində yüksək səviyyədə təhsil verilməsidir. Azərbaycan məktəbləri və universitetlərində son illər ərzində ana dilində tədrisin keyfiyyətinin artırılması istiqamətində bir çox işlər görülüb. Eyni zamanda, digər dillərdə təhsil alan şagirdlərə Azərbaycan dilində dərslər keçirilir. Bu il həmin dərslərin sayı digər illərə nisbətən artırılıb.
“Təəssüf ki, dilimizin Azərbaycandan kənarda yaşayan daşıyıcılarının təhsili ilə bağlı problemlər var. Bu tədris ilindən etibarən xarici ölkələrdə yaşayanlar üçün onlayn Azərbaycan dili dərsi keçiriləcək. Sevindirici haldır ki, artıq 400-dən çox müraciət daxil olub. Düşünürəm ki, bu, Azərbaycandan kənarda yaşayan həmvətənlərimiz üçün vacibdir. Cəmiyyətdə belə bir “mif” var ki, tədrisin Azərbaycan dilində aparıldığı məktəblər guya digərlərindən geri qalır. Bu, yanlışdır. Sözügedən “mif”i cəmiyyət olaraq dağıtmaq lazımdır və məlumatlandırma zamanı statistikaya istinad etmək vacibdir. Tədris dilindən asılı olmayaraq, ölkəmizdəki bütün məktəblər Azərbaycan məktəbləridir. Tədrisi digər dillərdə aparılan məktəblərdə Azərbaycan tarixinin ana dilində aparılması bu il bütün məktəblərdə tətbiq olunacaq. Bu, Zəfər tarixi və Hərbi hazırlıq fənlərinə də aiddir”, - deyə Emin Əmrullayev vurğuladı.
AZƏRBAYCAN DİLİNİN QORUNUB SAXLANILMASI DİQQƏT MƏRKƏZİNDƏDİR
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) prezidenti İsa Həbibbəyli çıxışında diqqətə çatdırdı ki, Azərbaycan dili hər zaman olduğu kimi, bu gün də aktuallığını və funksionallığını qoruyur. Ulu Öndər Heydər Əliyevin ana dilimizin inkişafına hər zaman diqqət yetirdiyini deyən İ.Həbibbəyli bu siyasətin bu gün də davam etdirildiyini söylədi. Akademik Azərbaycan dilinin, milli-mənəvi dəyərlərinin, mədəniyyətinin qorunub saxlanmasının ziyalıların hər zaman diqqət mərkəzində olduğunu və bu istiqamətdə AMEA tərəfindən bir sıra işlərin görüldüyünü dedi: “Lüğətçiliklə bağlı nə qədər müzakirə və mübahisələr olsa da, hazırda bu istiqamətdə ən yüksək səviyyədə iş gedir. Dilçilik İnstitutunda fonetika, morfologiya, sintaksis və digər bölmələrlə bağlı fundamental elmi əsərlər hazırlanır”.
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədrinin müavini, Xalq yazıçısı Çingiz Abdullayev və Milli Məclisin deputatı Qənirə Paşayeva çıxışlarında Azərbaycan dilinin inkişafı ilə bağlı aktual məsələlərdən, o cümlədən dilimizin müasir problemləri, reallıqlar barədə danışdılar. Çıxışlarda məktəblərdə Azərbaycan dilinin tədrisi ilə bağlı fundamental yanaşmanın önəmi xüsusi vurğulandı.
Açılış çıxışlarından sonra Azərbaycan dilinə həsr olunmuş videoçarx nümayiş etdirildi.
QLOBALLAŞMANIN DİLİMİZƏ TƏSİRİ
Forum çərçivəsində “Qloballaşmanın Azərbaycan dilinə təsiri və ana dilimizin saflığının qorunması mexanizmləri” mövzusunda ilk panel iclası keçirildi.
Dövlət Dil Komissiyası yanında Monitorinq Mərkəzinin direktoru Sevinc Əliyevanın moderatorluq etdiyi iclasda akademik Nizami Cəfərov, Xalq yazıçısı Kamal Abdulla, Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun direktoru Nadir Məmmədli, İnstitutun Terminologiya şöbəsinin müdiri Sayalı Sadıqova, şairlər Səlim Babullaoğlu və Aqşin Yenisey iştirak edirdilər. Panel iclasında “Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində inkişaf etdirilməsi mexanizmləri”, “Dildə elmi üslubun inkişafına təsir edən amillər: elmi sahələrin inkişafı və dillərin inteqrasiyası”, “Azərbaycan dili Azərbaycan ədəbiyyatının qoruyucusu kimi: dünən, bu gün, sabah”, “Söz yaradıcılığı prosesi: dilin daxili imkanlarının canlandırılması və geniş ictimai istifadəsi olan xarici mənşəli sözlərə vətəndaşlıq statusunun verilməsi”, “Xaricdə yaşayan azərbaycanlılar arasında dilin qorunması” və “İnternet məkanında Azərbaycan dilinin funksionallığı” mövzularında məruzələr dinlənildi.
Müzakirələrdə dilimizi folklordan azad etməklə, dilə texnoloji terminologiyanın sürətli axınının təmin eləməklə onu inkişaf etdirməyin labüdlüyü kimi yanlış fikirlər dominantlıq edəndə Nizami Cəfərov və Kamal Abdulla müdaxilə edərək mövzunu öz axarına qaytarmışlar.
ƏDƏBİYYATIMIZ ZAMAN KONTEKSİNDƏ
Forumun ikinci panel iclası “Azərbaycan dili və ədəbiyyatı zaman kontekstində: klassik ənənələr və müasir trendlər” mövzusuna həsr olunmuşdu.
Yazıçı-publisist Azər Qismətin moderatorluq etdiyi iclasda Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı, Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyinin baş direktoru, akademik Rafael Hüseynov, yazıçılar Aqil Abbas, Şərif Ağayar, Sayman Aruz və şair Qismət Rüstəmov iştirak edirdilər.
Panel iclasında “Çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatı: mövcud vəziyyət, problemlər və perspektivlər”, “Zamanın ədəbi-bədii dəbi: ənənəvi təmayüllər və müasir trendlər”, “Azərbaycan ədəbiyyatının dünyaya inteqrasiyası: Beynəlxalq təcrübədə istifadə olunan modellər”, “Ədəbi yaradıcılığın stimullaşdırılması: beynəlxalq və milli ədəbiyyat mükafatları”, “Müasir ədəbiyyat və milli-mənəvi dəyərlər. Bölgələrdə ədəbi proses” mövzularında məruzələr dinlənildi, müzakirələr aparıldı.
Axşam forum iştirakçıları qonaqpərvər Şamaxı ilə sağollaşıb Bakıya döndülər.
FOKSFORDUN EV MƏKTƏBİ
Paytaxtın əzəmətli “Gülüstan” sarayında keçirilən ilk panel iclası “Teatr və kinonun inkişafında ədəbiyyat faktoru: əsərdən səhnəyə, səhnədən ekrana” mövzusuna həsr olunmuşdu.
Moderatoru kinodramaturq İlqar Fəhmi olan panel iclasda Əməkdar incəsənət xadimi Əli Əmirli, yazıçılar Elçin Hüseynbəyli, Varis, ədəbi tənqidçi Əsəd Cahangir və “Ədəbiyyat” qəzetinin baş redaktoru Azər Turan iştirak edirdilər.
Paneldə “Müasir Azərbaycan dramaturgiyası və onun problemləri”, “Azərbaycan ədəbiyyatında teatr və kino platforması”, “Mütaliə və tamaşaçı mədəniyyətinin formalaşmasında medianın rolu”, “Kino sənətində dil və tərcümə problemləri”, “Ədəbiyyatın cəmiyyətə çatdırılması metodikası: beynəlxalq təcrübədə bu istiqamətdə tətbiq olunan innovasiyalar” mövzularında məruzələr dinlənildi.
Xüsusən Azər Turanın repressiya dövrü ədəbiyyatının kinematoqrafiyaya daşınması mövzusunda çıxışı maraqla qarşılandı. Bu, həm kinematoqrafiyamızı rəngarəng edər, həm tamaşaçı zövqünü formalaşdırar.
Panelin sonunda sual olundu ki, kitablar az oxunan, kino və teatr zalları, konsert salonları yalnız yarıyacan dolan məmləkətdə çıxış yolu hansıdır?
Yazıçı Varis İKT inqilabı, mobil telefon və internetin basqısı şəraitində eyni problemi yaşayan və tənəzzüldən çıxmağa başlayan Qərb dünyasında tətbiq olunan innovativ metoda diqqət çəkdi. Foksfordun ev məktəbi adlanan bu metod hər şeyi körpələrlə işdən başlamağa yönəldib. Yəni, nə əkərsən, onu da biçərsən.
UŞAQLAR NİYƏ KİTAB OXUMASIN Kİ?
Forum çərçivəsində ikinci günün son panel iclası “Uşaq və yeniyetmələr arasında mütaliənin təbliği. Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının vəziyyəti” mövzusuna həsr olunmuşdu.
Moderatoru yazıçı Günel Əsgərova olan panel iclasda Elm və Təhsil Nazirliyinin şöbə müdiri Vəfa Yaqubova, yazıçılar Zahid Xəlil, Raqif Yusifoğlu, Reyhan Yusifqızı, Sevinc Nuruqızı, şair Qəşəm Nəcəfzadə və Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun şöbə müdiri Elnarə Akimova iştirak edirdilər.
Paneldə “Uşaq ədəbiyyatının ideoloji mahiyyəti və müasir problemləri”, “Mədəni və ədəbi qaynaqların müəyyənləşməsində uşaq ədəbiyyatı nə dərəcədə rola malikdir?”, “Uşaqlarda mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması üçün hansı maarifçi islahatlara ehtiyac var?”, “Uşaq ədəbiyyatına xüsusi dövlət qayğısının mexanizmləri: oxucu - naşir -müəllif qayğısının vəhdəti gözlənilən nəticəni verirmi?”, “Təhsildə ana dili və uşaq ədəbiyyatının rolu” mövzularında məruzələr dinlənildi.
Dərsliklərdə bayağı ədəbiyyatın təqdim edilməsi məsələsini gündəmə çıxaran Qəşəm Nəcəfzadə Vəfa Yaqubovadan cavab istədi, təhsil yetkilisinin verdiyi cavabı Elnarə Akimova adekvat adlandırmayaraq dərsliklərin nöqsanlı olmasını bir daha diqqətə çatdırdı.
FUNKSİONAL KİTAB BAZARI FORMALAŞDIRMALI
Forum sentyabrın 3-də işini Bakıda “Gülüstan” sarayında “Dəyərlər və etik davranış kodeksləri: kitabın fərdi və sosial həyatda əhəmiyyəti və funksiyaları” mövzusunda panel iclas ilə davam etdirdi.
Yazıçı Əkbər Qoşalının moderatorluğu ilə keçən iclasda Xalq yazıçısı Çingiz Abdullayev, Xalq şairi Ramiz Rövşən, Azərbaycan Milli Kitabxanasının direktoru Kərim Tahirov, Azərbaycan Nəşriyyatları Assosiasiyasının İdarə Heyətinin sədri Şəmil Sadiq, Bakı Kitab Mərkəzinin direktoru Günel Anarqızı, “Təhsil” nəşriyyatının direktoru Tural Axundov, "Qanun" nəşriyyatının direktoru Şahbaz Xuduoğlu, “AudioKitab”ın direktoru Əhliman Ərşadlı iştirak edirdilər.
Paneldə “Azərbaycanda kitab sənayesi: mövcud vəziyyət və hədəflər”, “Ölkəmizin kitab bazarına daxil olan xarici ədəbiyyatın milli dəyərlər və düşüncə sisteminə təsiri”, “Kitab satışı sistemi: innovativ həllər və kredit mexanizmləri”, “Kitab sənayesinin inkişafına dövlət dəstəyinin mexanizmləri”, “Vətəndaşların ədəbi, elmi və informasiya tələbatının ödənilməsində Azərbaycan Milli Kitabxanasının üzərinə düşən vəzifələr” mövzularında çıxışlar olub, məruzələr dinlənildi.
"Yazıçı kitab nəşrinə pul verməməlidir, o qonorar almalıdır" - bunu Çingiz Abdullayev söylədi.
Onun sözlərinə görə, Azərbaycanda yazıçı kitab yazır və özü çap etməyə pul axtarır: "Dünyanın heç bir yerində belə hal yoxdur. Yazıçı pul tapır və nəşriyyat deyir ki, sənə bunu çap etmişəm və özün satmalısan. Bu, düzgün deyil. Bizim ölkədə də bu sahə ilə bağlı fond olmalıdır. Nəticədə yazıçı kitaba pul verməməli, qonorar almalıdır".
Funksional kitab bazarı formalaşdırmaq yollarını açıb göstərən Şəmil Sadiq və Şahbaz Xuduoğlu nəşriyyatların mətbəə funksiyasından çıxmalarını, yazıçıların işinin də nəşriyyata sifariş vermək deyil, sifariş almaq olduğunu diqqətə çəkdilər.
XÜSUSİ MİNNƏTDARLIQ
Bu arada forumun təşkilati işlərini tam olaraq çiyinlərində daşıyan Mədəniyyət Nazirliyinin əməkdaşlarına: Akif Marifliyə (Kitab sənayesi şöbəsinin müdiri), Xəyal Məmmədova (Kitab sənayesi şöbəsinin Nəşriyyatlarla iş sektorunun müdiri), Lalə Məmmədovaya (Kitab sənayesi şöbəsinin əməkdaşı), Kamran Musayevə (Kitab sənayesi şöbəsinin əməkdaşı), Günay Rəhimovaya (Təşkilat Komitəsinin üzvü), Ramil Əhmədə (Təşkilat Komitəsinin üzvü) və İsmayıl Nəsirova (Təşkilat Komitəsinin üzvü) forum iştirakçıları adından xüsusi minnətdarlıq bildiririk.
TARİXİ FORUM
Beləcə, Ulu Öndər Heydər Əliyevin 100 illiyinə həsr olunmuş Forum başa çatdı. Onu da deyək ki, forum çərçivəsində mütəxəssislərin səsləndirdiyi fikir və təkliflər ümumiləşdirilərək, “Azərbaycan mədəniyyəti–2040” Dövlət Proqramında öz əksini tapacaq.
Bəli, üçgünlük forum başa çatdı, təəssüratlar isə hələ uzun müddət qalacaq.
Nəticə isə mütləq olacaq.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.09.2023)
