Nurlana İşıq, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Ağac olmasa görən
Quşlar hara yığılar?
Əmi, kəsmə ağacı
Axı quşlar yıxılar.
Bu dörd misra heç də quşların birdəfəlik gedişindən bəhs etmir, şair burada bəşəriyyətin öz kökündən ayrılmamasınıarzulayır. Bu şeir yalnız uşaqların şeiri yox, dünyamızınxilasına xidmət etmək istəyən böyük insanların şeiridir. Şair Qəşəm Nəcəfzadə folklor və uşaq ədəbiyyatının müdrik bilicisidir.
O deyir:
Batdı torpağa,
Yağış dimdiyi.
Çəkib çıxartdı,
Bu çəmənliyi.
Tapmacadır, yoxsa şeir? Bu mətni dinləyən uşağın üzündə axtarışla yanaşı təbəssüm görmək olar. Özü də müdrik bir təbəssüm. Əlbəttə, şeir oxumaq uşaqların xoşuna gəlir, lakin oxuyandan sonra düşünmək onların qəlbində mərhəmət toxumları cücərdir. Həm də bu şeirdən baharın ətri gəlir. Bədii ifadə vasitəsinə bürünmüş bu mətn effektli və çox maraqlı tədris nümunəsidir. Göstərdiyim hər iki mətn təbiət və insanın bir- birilə vəhdət təşkil etməsinin ən gözəl nümunəsidir. Bucür mətnləri oxuyub anlayan uşaqlara öyüd nəsihət vermək, dünyamızın qədrini bilin demək gərək deyil.
“Tural və Dəniz”
İnsanın təbiətə münasibətini dəyişmək üçündürmü bu şeir, yoxsa daxili aləmə enib özünü anlamaq üçün? Dənizin hikmətli cavabı Turalı düşündürəcək.
-Dəniz, dəniz, ay dəniz
İndi yaman acmısan.
Uzadıb əllərini
Sahilini qucmusan.
Yemək üçün indi sən
Yamanca ağlayırsan.
Içindəki balığı,
Nə vaxta saxlayırsan?
Yoxsa sənə gülərlər,
Ye balıqdan doyunca.
Çaylar su gətirərlər
İndi sənə ovcunda.
-Bu sözümü, ay Tural,
Sırğa elə qulağa.
Dəniz acından ölər,
Amma dəyməz balığa.
Varlığı qorumağı öyrədən bu şeirdə insan və təbiət arasındakı harmoniya qeyri- adi tərzdə assosiasiya olunub. Təbiəti sevməyin ən gözəl yolu , bu süjetdə gizlənib: dəniz öz sərhəddini bilir, onlara səbirli olmağı öyrədir. Uşaqlara təbiətin tarazlığı pozmamağı, mənəvi prinsipləri aşılamağınhəqiqi nümunələrindən biridir bu əsər. Ehtiyac içində olsaq belə bizə əmanət edilənləri qorumaq tərbiyəsi şeiri əsas tədris nümunəsi kimi təqdim etməyə əsas verir. Turalın düşüncəsinin yoxsa dənizin cavabının daha doğru olduğuna uşaqlar özləri qərar verəcəklər.
Balaca Tural,
Ağladı bir gün
Tez olun mənə,
Şokalad verin.
Əgər siz mənə
Top almasanız,
Dənizə çaya
Aparmasanız,
Dəvəyə, ata
Mindirməsəniz,
İşdən gələndə,
Şəkil kitablar
Gətirməsəniz,
Bir gün gözümü,
Yumacağam mən,
Qalacaqsınız
Qaranlıqda siz.
Uşaq şeiri kimi görsənən bu şeir , bəlkə də, dünyanın ən ağlamalı şeirdir. Böyükləri qaranlıqda saxlamaq? Mən Turala belə zəif olmamasını arzulayıram. Yoxsa böyüklər ruhdan düşərlər. Qaranlıqdan işığa çıxammazlar. Əlbəttə, şair Turalın ərköyünlüyünü ön plana çıxarıb, lakin kimsə böyük kimi düşünüb hüznlənə bilər bu şeiri oxuyarkən...
Təxəyyülün sərhədsizliyi haqqında şeirlər barmaqla sayılacaq qədərdir. Ancaq Qəşəm Nəcəfzadənin mətnlərində bu xətt uğura çatır: "Atlı Qarışqanın Nağılı" çox maraqlı və ritmik bir şeirdir. Şeir təbiətin və heyvanların özünəməxsus dünyasında, sanki hər şeyin daha böyük və əhəmiyyətli olduğunu hiss etdirir. Qarışqanların altlarında atları olması, onları digər qarışqalardan fərqləndirir və həm nağılvari, həm də mistik enerjisi olan bu mətn qarışqaların daşların altına yığılmaları, gecə ayaqlarına at bağlamaları kimi detallarla uşaq dünyasında beyin fırtınası yaradır. Alliterasiya və assonansın bir- birini izləməsi şeiri əsl tədris nümunəsinə çevirir. Həm də bu tip şeirlər uşaqlara təbiəti və heyvanların dünya ilə əlaqəsini daha yaradıcı və əyləncəli şəkildə izah etməyə kömək edir. Ancaq burada bir element daha əhəmiyyətlidir: təxəyyülün sərhədsizliyi. Qarışqaların atlı olmaları, sadəcə fantastik bir element deyil, həm də uşaq dünyasında çətinliklərin və mərhələlərin öhdəsindən gəlmək, həyatın mürəkkəbliyini əyləncəli şəkildə izah etmək üçün istifadə edilə bilər.
Bu şeirin ritmi isə uşaq dünyasını titrədəcək gözəl dərslik nümunəsidir.
Qəşəm müəllim xoşbəxt olmalıdır ki, ən gözəl uşaq şeirləriniyarada bilib.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.03.2025)
