Dövlət iki şeydən sarsıla bilər: günahkar cəzasız qalanda və günahsıza cəza veriləndə.
Heydər Əliyev
1993-cü ilin fevralı...
Tanınmış alim, məşhur riyaziyyatçı, maraqlı hekayələrin, povestlərin müəllifi, böyük filosof, imzasına, ağlına, təfəkkürünə millətin çox hörmət etdiyi Fikrət Qayalının və ailə üzvlərinin bu gecə Vətəndə son gecələri idi.
Onlar sabah saat 11-də təyyarə limanında olacaqdılar. Fikrət Qayalı, həyat yoldaşı Zəmilə xanım, oğlu Tural, qızı Fikriyyə, kürəkəni Hikmət və dörd qız nəvələri yaşamağa Almaniyaya gedəcəkdilər. Doğma yurddan getmək hamının ürəyincə olsa da Fikrət Qayalının və Zəmilə xanımın ürəyincə deyildi. Onlar ömürlərini pis-yaxşı burada, Vətəndə sürmüşdülər. Artıq ahıl yaşında idilər...
Fikrət Qayalının böyük oğlu Hilal Almaniyada yaşayırdı. O da atası kimi riyaziyyatçı idi. Almaniyada təhsil alandan sonra onu orada saxlamışdılar. Ağlına, savadına, biliyinə, bacarığına görə Hilala hər cür şərait yaratmışdılar. Otuz yaşında elmlər doktoru olmuşdu. İndi qırx yaşı vardı. Almaniyanı xarici ölklərdə beynəlxalq səviyyəli elmi yığıncaqlarda təmsil edirdi....
İndi yetmiş yaşlı Fikrət Qayalı da Almaniyaya mühacirətə gedirdi. Çünki siyasi baxışlarına görə onu Vətəndə həbs edib, ona qondarma cinayət işləri açmışdılar. Üç ay həbsdə yatandan , orada başına bəzi işgəncələr gətiriləndən sonra oğlu Hilal Qayalının böyük səyi nəticəsində beynəlxalq təşkilatlar və səfirliklər işə qarışaraq onu azad etmişdilər. Amma bu şərtlə ki, ölkədən köçüb getsin. Fikrət Qayalı buna razı olmasa da və mübarizəsini, heç bir günahı olmadığını sübüt etməyi Vətəndə davam etdirmək istəsə də, amma polad iradəli bu böyük şəxsiyyəti sındırmışdılar... Artıq heç yerdə işləmirdi. “Yaş senzinə” görə bir il bundan qabaq işdən də çıxarmışdılar. Özü də təkcə onu yox, həkim oğlu Turalı, riyaziyyatçı qızı Fikriyyəni və savadlı fizik, kürəkəni Hikməti də ayrı-ayrı bəhanələrlə işdən uzaqlaşdırmışdılar. Nəvələrinə isə məktəbdə müəllimlər və bəzi sinif yoldaşları eyhamla “ Vətən xainin nəvələri” sözləri deyir və onları da sındırırdılar. Son iki ayda onlar da məktəbə getmək istəmirdilər... Bax, bütün bunlara görə Almaniyada yaşamağa getmək onların ürəyincə idi. Amma bu, Fikrət Qayalının ürəyincə deyildi. O, doğma canından çox sevdiyi, minlərlə ağrılı-acılı-şirinli xatirələr yaşamışdı bu Vətəndə... Öz biliyi, savadı, böyük zəhməti ilə istədiklərini əldə edə bilmişdi. Doğmalarının qəbirləri vardı bu məmləkətdə. Tez-tez gedib onların qəbirlərini ziyarət edirdi. Axı Fikrət Qayalı bunları qoyub necə gedə bilərdi?.. Beynindəki yüzlərlə sual ona yatmağa imkan vermirdi. Almaniyaya da bu ümidlə gedirdi ki, tezliklə hökumət devriləcək və o, yenidən Vətənə qayıdacaq. Çünki hakimiyyətə gəldiyi iki ildə bu hökumət böyük haqsızlıqlar edir, millət arasına tayfabazlıq, yerlibazlıq, rüşvət toxumu səpir və onunla razılaşmaq istəməyənlərin də ağlına, bacarığına, millətə hansı xeyir verməsinə baxmadan Vətəndən sürgün olunmasına, həbsxanalara salınmasına çalışırdır. Ağıllı, savadlı, sözü üzə deyən, iş bacaran insanlar yeni hökumətin düşməni idi. Elə bil bu hökumət qarşısına bir məqsəd qoymuşdu. Millət nadan, savadsız olsun. Çünki qara, savadsız kütləni idarə etmək asan olar...
Fikrət Qayalı da məhz bu oyunun qurbanı olmuşdu. Dərs dediyi universitetdə iş bacarmayan, savadsız, amma yüksək səviyyədə rüşvətxor, yeni hakimiyyətin adamı olan, bir vaxtlar riyaziyyat üzrə doktorluq elmi işini Fikrət Qayalı yazan Sərvaz Məmmədlini rektor təyin etmişdilər. Müəllimlərin, tələbələrin çoxu buna etiraz etsə də, amma sonra çoxunu ayrı-ayrı fəndlərlə, hiyləgər siyasətlə susdursalar da, Fikrət Qayalını susdura bilməmişdilər. Bu da yeni rektorun əlində çox tutarlı, yaxşı alət olmuş və universitetdə olan bu narazılıqların hamısının başında Fikrət Qayalının durduğunu, indiki hökuməti devirib, özü Prezident olacağını yeni hökumətə inandırmış və onunla bağlı çoxlu danos hazırlayıb həm mətbuata, həm də yeni hökumətə ötürmüşdülər. Təkcə bir günün içərisində otuzdan artıq qəzet və sayt Fikrət Qayalı ilə bağlı yalan məlumatları öz səhifələrində çap etdirib, onu ölkədə çeviriliş etmək istəyən Vətən xaini adlandırmışdılar. Bir qrup radikal müxalifətçilərlə əlbir olduğunu, bir neçə xarici ölkəyə cəsusluq etdiyini də ona damğa kimi vurmuşdular. Hətta universitetdə bir neçə tələbə və onların valideynlərini də tapib, guya Fikrət Qayalıya rüşvət verib, müsbət qiymət aldığını da yazmışdılar. Bunların hamısının yalan, qurama oyun olduğunu Fikrət Qayalı mətbuatda yazmaq istəsə də qəzet və sayt rəhbərləri onun bu yazılarını çap etmək istəməmişdilər. Beləliklə, az bir vatda Fikrət Qayalı haqqında çoxlu qondarma məsələlər hazırlayıb, başqa alimlərə, yazarlara görk olsun deyə onu həbs etmişdilər...
Bütün bunları beyinindən keçirən və bir ilin içərisində başına bu qədər dəhşətli oyunlar gələn Fikrət Qayalı yata bilmirdi. Elə bil ki, yerinə qor dolmuşdu... Gecə saat ondan yerinə girsə də gözünə yuxu getmirdi. Balışının yanında qoyduğu qol saatına baxdı. Bu saatı ona İngiltərədəki çıxışına görə bağışlamışdılar. Çox qiymətli saat idi. Axşamlar da işıq saçırdı. Saat üç idi. Evdə hamı yatmışdı. Zəmilə xanım oyanmasın deyə sakitcə yerindən durub, mətbəxə keçdi. Umumiyyətlə, Fikrət Qayalının adəti id. O, axşamlar tez yatırdı və səhər saat 4- 5 radələrində ayağa durub, bədii yazılarını yazmaq üçün mətbəxə keçirdi. Mətbəx onunçün bu evdə ən yaxşı yer sayılırdı. Elə gündüz də mətbəxtdə oturub, pəncərədən bayıra baxmağı çox xoşlayırdı. Bu yerə o, “qəm və ilham pəncərəsi” deyirdi. Çünki məhz bu pəncərənin qarşısında əyləşməklə çoxlu maraqlı hekayələrini yazmış və riyazi tapıntılarını eləmişdi. O, mətbəxdəki mebelin yuxarı gözünə qoyduğu vərəqləri və qələmi götürüb, pəncərənin qarşısındakı mətbəx stolunun arxasında əyləşdi. Pəncərədən bayıra baxdı. Artıq gündüzdən yağan qar, yeri ağappaq eləmişdi. Yenə də narın qar yağmağa davam eləyirdi. Kiçik çillə son günlərini yaşasa da, var qüvvəsilə özünü göstərirdi. Bəzi cır adamlar kimi “mən də varam” deyirdi. Həyətdəki maşınların da hamısı qarın altında idi. Ağacların budaqları qarın ağırlığından əyilmişdilər. Fikrət Qayalı yerinə uzandığı vaxtdan beynində bir mövzu onu çox narahat edirdi. Bu mövzunun adını da artıq tapmışdı, belə fikirləşmişdi: “Vətəndə son gecə”. Mövzunun da elə bil ki, hər bir sətri onun beynində hazır idi. Sadəcə əyləşib, onu yazıya köçürmək lazım idi. Fikrət Qayalı düşünürdü ki, bu hekayə onun ən yaxşı hekayələrindən biri ola bilər. Hətta fikirləşirdi ki, bu mövzunu sonra genişləndirib, hətta povest, roman da eləyə bilər. O, qaz sobasını yandırıb, çayniki onun üstünə qoydu. Bədii yazılar yazanda çay, kofe içməyi çox xoşlayırdı. O, mövzunun adını yazdı. “Vətəndə son gecə”. Dramatik hekayə. Sonra fikrini tam toplamaq üçün yenidən pəncərədən həyətə baxdı. Həyətdəki gur işıqların altında, iki evin arasındakı, maşınların saxlandığı meydança aydın görünürdü. Küləyin təsirindən havada “rəqs edən” böyük qar dənələri yerə düşməyə tələsirdilər.
Bu vaxt Fikrət Qayalı həmin meydançada bir sahibsiz itin öz balası ilə qarda o tərəf-bu tərəfə getdiyini, özü üçün sığınacaq axtardığını gördü. Sonra bir pişyin ağzında balasını tutaraq, qarı yara-yara qonşuluqdakı binanın zirzəmisinə girmək üçün özünə çox çətinliklə yol açdığını gördü... Özündən asılı olmayaraq, özünü həmin canlıların yerində hiss elədi... Axı o da tanınmış alim, yazıçı olsa da bu gün dövlət tərəfindən unudulan, bir il idi ki, tam yaddan çıxan sahibsiz bir insan idi...
... Bu vaxt Fikrət Qayalı ürəyində küt ağrı hiss elədi. Ağrı getdikcə şiddətləndi. Onu soyuq tər basdı. Ayağa durmaq istədi. Bacarmadı. İstədi həyat yoldaşı Zəmiləni və uşaqlarını çağırsın. Elə bil boğazı kilidlənmişdi. Xırıltılı səslə nə isə demək istədi. Alınmadı. Başını stolun üstünə qoydu. Xırıltısı bir az da artdı və sonra tam kəsildi... Fikrət Qayalının ürək damarları partlamışdı... Ağzından qan stolun üstündəki “Vətəndə son gecə” sözləri yazılmış ağ vərəqin üstünə yayıldı... Bu qan, vərəqin üstündə saplağı kəsilmiş, ləçəkləri didik-didik olan qırmızı qərənfili xatırladırdı...
Bir həftə bundan qabaq bir həkim dostu ona demişdi ki, ürəyində problemlər var. Fikrət Qayalı fikirləşirdi ki, “Almaniyaya gedib, orada müalicə olunar”. Çünki buradakı həkimlərə inamı qalmamışdı...
... Həbsxanada yatan vaxt təzyiqi kəllə-çarxa çıxanda, oradakı həkimlər onun səhhətində problemlər yaratsalar da, onu insult olmaq dərəcəsinə çatdırsalar da o, möcüzə nəticəsində salamat qalmışdı... Amma indi ürəyi onu Vətəndə saxlamaq üçün Fikrət Qayalıya “naxələf” çıxmışdı...
(Sumqayıt şəhəri, 08-18 fevral - 2023-cü il)
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(29.11.2024)
