Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bu dəfə sizə Məhəmməd peyğəmbərdən bu günə gəlib çatan iki kəlamı birləşdirib, bir insan haqqında söhbət açmaq istəyirəm. O, həm həzrət peyğəmbərin buyurduğu kimi- qələminin mürəkkəbi şəhid qanına bərabər tutulan və həm də cənnət ayaqlarının altında olan bir alim və ana idi.
1950-ci ilin may ayının 13-də Bakı şəhərində ziyalı ailəsində dünyaya gəlib. 1972-ci ildə BDU-nun “Şərqşünaslıq” fakültəsinin ərəb filologiyası bölməsini bitirib. Əmək fəaliyyətinə 1973-cü ildə AMEA-nın Əlyazmalar İnstitutunda başlayıb. 1984-cü ildə “Səkkakinin Miftəhül-ülum” (“Elmlərin açarı”) əsərində ərəb ədəbiyyatının nəzəri məsələləri” adlı namizədlik dissertasiyasını, 2001-ci ildə isə “Klassik Şərq bəlağəti və Azərbaycan ədəbiyyatı” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə edib. 2023-cü ildə vəfat edənədək AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat institutunun “Orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı” şöbəsində “Füzulişünaslıq” sektoruna rəhbərlik edib...
Olduqca fəal, dinamik xanım idi. Diplomatlara xas olan səbir və təmkini ilə seçilirdi. Mentalitet hissi yüksəkdi. Nəzakətli olduğu üçün diqqəti çox sevirdi. Xaraktercə mehribandı, bu səbəbdən də xeyli rəfiqələri vardı. Öz prinsiplərinə sadiq və inadkar, sarsılmaz iradəyə sahib idi. Həssas, etibarlı və sədaqətliydi. Özünə dəyər verməyi, eləcə də yaxşıları dəyərləndirməyi gözəl bacarırdı...
Deyirdi ki:- “Hələ qədimlərdən əcdadlarımız sözə böyük qiymət veriblər. Onu inci və qiymətli daş-qaşla müqayisə edərək, sözün dəyərini müəyyənləşdirməyə uyğun məfhum tapa bilməyblər. Həzrət Məhəmməd ona Allah tərəfindən gələn vəhyi sözlə bəyan etmiş, Qorqud Ata da öz müdrik düşüncələrini oğuz ellərinə sözlə söyləmişdir. Şairlər, yazarlar, alimlər, filosoflar öz duyğu və düşüncələrini sözlə çatdırıb, bəşəriyyətin elmi və mədəni uğurları da sözlə nəsildən-nəsilə ötürmüşlər. Söz keçmişimizi yaşadaraq bugünə çatdıran və bugünümüzlə gələcəyimiz arasında ünsiyyət yaradan qasid, həblül-mətindir. Sözün məqam və dərəcəsi bəzən qılıncdan üstün sayılıb, qılıncın həll edə bilmədiyi müşkülü söz həll edib. Bu səbəbdən "Qılınc yarası sağalar, söz yarası sağalmaz", söyləyiblər. Elə bir klassik ədib və şair yoxdur ki, sözün yaratdığı hünərdən, sənət möcüzəsindən bəhs etməmiş olsun. Nizami, Xaqani, Şeyx Mahmud Şəbüstəri, Nəsimi, Qazı Bürhanəddin, Xətai, Füzuli, Nəbati, Aşıq Ələsgər kimi söz ustadları sözün məqam və dərəcəsini hər bir hünərdən üstün tutublar. Klassik şeirdə hər sözün özünəməxsus yeri var və Azərbaycan mədəniyyətində, daha doğrusu, ərəb-müsəlman mədəniyyətində söz sənəti özəllikləri ilə seçilir. Bədii sözün dəyəri isə hər şeydən öncə onun məcazlaşmış gizli qatlarında ifadə olunur...”
İndiyədək yüz iyirmidən artıq elmi məqaləsi çap edilib. Ona yaxın kitabın müəllifidir. Bakı, Moskva, Strasburq, Türkiyə, Misir, Polşa, Pyatiqorsk və İranda keçirilən beynəlxalq elmi konfransların iştirakçısı olub. On iki ildən artıq elmi pedaqoji fəaliyyətlə də məşğul olub...
Akademik Nizami Cəfərov onu belə xarakterizə edir: “Hər bir insan Allahın ona verdiyi ömür payına düşən şərait və mühitə uyğun, həm də özünün qabiliyyətinə görə yaşayır. Ömrün mənası onun uzunluğu ilə deyil, yaşanan illərin dəyəri ilə ölçülür və kimsə başqasının ömür yolunu təkrarlamır. Bu baxımdan o, mənalı və maraqlı bir ömür yolu keçib və həyatını öz elmi-pedaqoji fəaliyyəti ilə səmərəli edib. Onun elmi fəaliyyəti, pedaqoji işləri, yüksək təşkilatçılıq qabiliyyəti ilə tam uzlaşır. İşlədiyi müddətdə ərəb ölkələrinin respublikamızdakı səfirlikləri və bəzi mədəniyyət mərkəzləri ilə əlaqələr yaradır, ərəb dilinin öyrənilməsinin təkmilləşdirilməsi üçün müxtəlif konfranslar təşkil edir, istedadlı tələbələrin yay tətili müddətində ərəb ölkələrində mövcud olan dil kurslarında biliklərini artırmaq, universiteti bitirmiş bəzi tələbələrin ərəb ölkələrində magistratura pilləsində təhsil alması üçün yardımçı olub.”
...O, əlyazmalar İnstitutunda işə başlayarkən zəngin bir xəzinə ilə qarşılaşıb. Burada 45 minə qədər material- qədim çap kitabları, tarixi sənədlər, klassiklərimizin arxiv materialları, Azərbaycan, türk, ərəb, fars və başqa dillərdə yazılmış 15 mindən artıq əlyazma saxlanılır...
“Söz, dil vahidi olaraq, bir böyük lüğət və sözlük daxilində məhdudlaşsa belə, bədii söz özünün kinayəli, mübaliğəli, müəmmalı və ümumən məcazlaşdırılmış qatlarının açıqlanması və şair üslubunun özünəməxsusluğu baxımından intihasız sayıla bilər. Sözün əsl mənasında intihasızlıq isə "Qurani-Kərim"in kəlamına məxsusdur. Ədəbiyyatın daşıyıcısı olan söz öz zəngin məna tutumu ilə seçilərək Azərbaycan ədəbiyyatının təməl sütunu və əsas ölçü meyarı kimi çıxış edir. Bu ədəbiyyatın tədqiqatçısı olmaq, ona sahib çıxmaq, sahiblənmək, əsrlərin, qərinələrin müəyyən ziddiyyətli məqamlarından keçən ədəbiyyatı dövrü, mühiti, yaşam, yazılma dönəmi və nəbzinə uyğun tərzdə qoruyub hifz etmək üçün əsl alim, kamil insan, xalqına, doğma Azərbaycanına, onun mədəniyyət və ədəbiyyatına bağlı olmaq ən vacib və ümdə şərtlərdəndir. Sözün həqiqi mənasında alim adına layiq olan insan əsərləri ilə, qoyduğu ədəbi irslə zamanın hüdudlarını aşaraq, əbədi şəkildə yaddaşlara həkk olunur. Təsadüfi deyil ki, Şərqdə alimə, biliyə həmişə yüksək qiymət verilib və insanın ən böyük fəziləti elm sayılıb. Hətta hədislərdə alimlər peyğəmbərin varisi kimi dəyərləndiriliblər. "Qurani-Kərim"də belə elmli adamların digərindən üstünlüyü vurğulanıb. "Alim öldü, aləm öldü" ifadəsi heç də boş yerdən yaranmayıb ki...”- söyləyirdi.
Bəli, yaşasaydı mayın 13-ü haqqında söhbət açdığım filologiya elmləri doktoru Mahirə Quliyevanın 75 yaşı tamam olacaqdı. Biz də onu bu münasibətlə təbrik edəcəkdik.
Ruhu şad olsun!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(13.05.2025)
