İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Son onilliklərdə insanlığın qarşılaşdığı ən ciddi və təhlükəli problemlərdən biri də qlobal istiləşmədir. Bu problem təkcə ekoloji deyil, eyni zamanda sosial, iqtisadi və siyasi fəsadlara səbəb olan çoxşaxəli bir böhrandır. Alimlər və beynəlxalq təşkilatlar bu mövzu ilə bağlı dəfələrlə xəbərdarlıq etsələr də, hələ də tam miqyaslı və effektiv tədbirlər görülmür. Bu yazıda qlobal istiləşmənin səbəbləri, nəticələri və onunla mübarizə yolları ətraflı şəkildə izah olunur.

Qlobal istiləşmə nədir?

Qlobal istiləşmə Yer səthində orta temperaturun zamanla artması deməkdir. Bu artım əsasən istixana effekti yaradan qazların — karbon dioksid (CO₂), metan (CH₄), azot oksidi (N₂O) və digərlərinin atmosferdə toplanması ilə bağlıdır. Bu qazlar günəş şüalarının yerə daxil olmasına icazə verir, lakin onların yenidən kosmosa qayıtmasını əngəlləyir. Nəticədə Yer səthində istilik qalır və temperatur yüksəlir.

*İstiləşməyə səbəb olan əsas amillər:*

1. Fosil yanacaqların istifadəsi — Neft, kömür və qaz kimi yanacaqların sənayedə və nəqliyyatda geniş istifadəsi atmosferə çoxlu miqdarda karbon qazı buraxır.

2. Meşələrin qırılması — Meşələr karbon qazını udaraq onu balansda saxlayır. Onların məhv edilməsi istixana qazlarının səviyyəsini artırır.

3. Sənaye fəaliyyəti və tullantılar — Fabriklər, zavodlar və digər sənaye obyektləri böyük miqdarda istixana qazı ifraz edir.

4. Əhalinin artması və urbanizasiya — Daha çox insan daha çox enerji, nəqliyyat və infrastruktur deməkdir — bu da daha çox karbon izi yaradır.

*Qlobal istiləşmənin fəsadları*

1. İqlim dəyişikliyi

Qlobal istiləşmə səbəbindən iqlim sistemi pozulur. Bəzi bölgələrdə uzunmüddətli quraqlıqlar, digərlərində isə intensiv yağıntılar müşahidə olunur. Bu, kənd təsərrüfatını, su ehtiyatlarını və ümumilikdə həyat şəraitini çətinləşdirir.

2. Qütb buzlaqlarının əriməsi

Arktika və Antarktidada buzlaqlar sürətlə əriyir. Bu, dəniz səviyyəsinin qalxmasına səbəb olur və sahilyanı şəhərlər üçün ciddi təhlükə yaradır. Misal üçün, Maldiv adaları və Banqladeş kimi ölkələr artıq bu təhlükəni hiss etməyə başlayıblar.

3. Ekosistemlərin pozulması

İstiləşmə heyvanların və bitkilərin təbii yaşayış mühitini məhv edir. Nəticədə, bir çox növ ya nəsli kəsilmə təhlükəsi ilə üz-üzə qalır, ya da başqa ərazilərə köç etməyə məcbur olur. Bu isə ekoloji balansın pozulmasına səbəb olur.

4. İnsan sağlamlığına təsiri

Artan temperatur, hava keyfiyyətinin pisləşməsi və su çatışmazlığı kimi amillər insan sağlamlığı üçün böyük risklər yaradır. Tropik bölgələrdə istilik dalğaları və yeni xəstəliklərin yayılması müşahidə olunur.

5. İqtisadi və sosial təsirlər

Təbii fəlakətlərin artması — sel, tufan, yanğınlar və quraqlıqlar — iqtisadiyyata böyük zərbə vurur. Əkin sahələrinin itirilməsi, qida qiymətlərinin artması və iqlim miqrantlarının yaranması kimi nəticələr cəmiyyətlərdə sosial narazılığa səbəb ola bilər.

*Qlobal istiləşməyə qarşı nə etmək olar?*

1. Bərpa olunan enerji mənbələrinə keçid

Günəş, külək və hidroenerji kimi təmiz enerji növlərinin istifadəsi karbon qazının azaldılmasına kömək edir.

2. Ağacəkmə və meşələrin qorunması

Yeni ağacların əkilməsi və mövcud meşələrin qorunması karbonun təbii şəkildə udulmasına şərait yaradır.

3. Sərfəli və davamlı nəqliyyat sistemləri

Kütləvi nəqliyyata üstünlük verilməsi, elektrik nəqliyyat vasitələrinin istifadəsi və velosiped infrastrukturu karbon emissiyalarını azaldır.

4. Təkrar emal və tullantıların azaldılması

Plastik və digər materialların təkrar istifadəsi istixana qazlarının azalmasına kömək edir.

5. Maarifləndirmə və beynəlxalq əməkdaşlıq

İnsanların bu məsələdə maariflənməsi və ölkələrin birgə hərəkət etməsi mühüm əhəmiyyət daşıyır. Paris İqlim Sazişi kimi beynəlxalq təşəbbüslər bu baxımdan önəmlidir.

Nəticə

Qlobal istiləşmə artıq gələcəyin deyil, bu günün problemidir. Onun təsirləri dünyanın hər yerində hiss olunur və bu proses getdikcə sürətlənir. Əgər bəşəriyyət bu məsələyə qarşı birgə və ciddi addımlar atmasa, gələcək nəsillər daha təhlükəli və yaşanmaz bir dünyada yaşamağa məcbur qalacaqlar. Hər bir fərd, cəmiyyət və dövlət bu prosesə qarşı məsuliyyətli olmalı və iqlimə dost yanaşmanı həyat tərzinə çevirməlidir. Çünki bu Yer bizim evimizdir və onu qorumaq hər kəsin borcudur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)