Jalə İslam, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Belə nəticəyə gəldim ki, Fyodor şah əsərini tamamlamamışdır! 

QEYD: “Netoçka Nezvanovna” — Fyodor Dostoyevskinin 1849-cu ildə yazdığı tamamlanmamış ilk romanıdır. Mənası adsız heç kim deməkdir. Daha sonra Fyodor Dostoyevski 1849-cu ildə dövlət əleyhinə bir sui-qəsdə qarışması iddiası ilə Sibirə sürgün olunduğundan əsər yarıda qalmışdır. 1859-cu ildə Sibirdən geri dönməsinə baxmayaraq əsəri davam etdirməmişdir. İlk dəfə Ann Dunniqan 1972-ci ildə bu əsəri amerikan ingiliscəsinə tərcümə etmişdir.

Kitab çox həyəcanlı bir hissədə yarım qalmışdır. Və bu, məni həqiqətən əsəbləşdirdi. Heç şübhə etmədən deyə bilərəm ki, Fyodor əgər bu kitabın davamını sürgündən sonra yazmağa müvəffəq olsa idi, yazıçının ən uğurlu romanı ola bilərdi. Kitab bitərkən bir çox sual cavabsız qaldı, həmçinin, yazıçı əsəri elə təqdim edib ki, kitabın bir sıra hissələrində insan ikili fikrə qapılır və sən fikrinin birindən utanarkən, digərinə valeh olursan. Obraz əlaqələri, şəxslərin bir-biri arasındakı anlaşılmaz gizlilik mənə çox qəribə təsir bağışladı.

Kitab ,əslində, yazıçının digər əsərlərindən özünəməxsus sadə dili ilə fərqlənir. 

Keçək Netoçkanın əzablı tale yoluna. Atasını körpə yaşda itirən və anasının ikinci dəfə sevərək evləndiyi Yefimov ilə yeni bir ailə mühitində böyüməyə başlayan Netoçkanın elə də mükəmməl bir həyatı yoxdur. Yefimov arzu və istəklərini həyata keçirə bilməyən, özündən başqa hər kəsi günahkar görməyi bacaran bir musiqiçidir. Orkestrdə fəaliyyət göstərərkən orkestr iştirakçılarını, dostlarını, evləndikdən sonra arvadını və s. Lakin atasının bu tip dırnağarası davranışlarına rəğmən Netoçka onu hələ də sevməyə davam edir. Hələ həyatı dərk etməkdə aciz olan Netoçka yeri gəlir, anasının əziyyətini görməzdən gəlir, atasının sonu olmayan xəyallarına inanır və bir də bir şeyə inanır ki, əgər anası ölsə, o atası ilə birlikdə bu səfil evdən qaçacaq, öz xəyalları üçün gözəl bir diyara üz tutacaq. Bəli, atası ilə qurduqları həmin xəyal gerçək olur, amma tam da Yefimovun işə yaramaz biri olduğunu anladığı gün. Sonda Yefimov qurduğu bir çox xəyaldan sadəcə çıxıb getməyi reallaşdıra bilir, amma qızının xəyallarını isə qızı ilə birlikdə çarəsiz vəziyyətdə öz ardında qoyur. Nəticə etibarilə bu gediş onun üçün ölümlə nəticələnir. Yefimova Allah rəhmət eləsin deyərək Netoçkanın bitmək bilməz acılı taleyinin davamına keçid alaq. 

Netoçka daha sonra Knyaz tərəfindən övladlığa götürülür. Evin bir çox nümayəndəsi tərəfindən sevilməsə belə, Knyaz onu öz qızı Katya kimi sevir və qəbul edir və bir müddət sonra Katya və Netoçka arasında dostluq münasibətləri başlayır. Onlar bir-birilərinə dəhşətli dərəcədə bağlanır və ayrı qalmağı bacara bilmirlər. Lakin tale onları da bir -birindən ayırır. Knyaz ailəsi ilə birgə Moskvaya köçdükdən sonra onlar düz səkkiz il görüşə bilmirlər. Beləcə Netoçka yenidən başqa bir evə göndərilir. Knyaz onu ögey qızı Aleksandra Mixaylovnaya əmanət edir və bu qadın onun səkkiz il müddətində tərbiyəsi ilə yaxından maraqlanır. Onu qoruyur, müəyyən biliklər aşılayır  və öz uşaqlarından heç vaxt seçmir. Fəqət Netoçka Aleksandra Mixaylovnayı nə qədər sevsə də, ərinə bir o qədər nifrət edir. Artıq illər ötür və Netoçka zamanla bu evdə ər və arvad  arasında böyük bir sirr olduğunu anlayır. Həmin sirr ona o qədər maraqlı gəlir ki, araşdırmağa başlayır. Nəticədə sirrin gizli açarı olan bir məktubu tapır. 

(Elə məni də ən çox bu məktub heyrətləndirmişdir. Aleksandra Mixaylovnaya yazılmış S. O. hərfləri ilə imzalanmış bu məktubda əslində nədən bəhs edilirdi ? Hələ də anlaya bilmirəm. Yarıya qədər sevgi məktubu kimi anlaşılan , yarıdan sonra “bacım” deyə xitab edilən bu məktub özündə axı hansı sirləri gizlədirdi? Bir an düşündüm ki, bəlkə məktub Knyazın oğlu Saşa tərəfindən yazılıb, amma qardaşın bacıya bu mövzuda yazdığı məktub nəyi ifadə edə bilər ki? Nə isə mənim üçün ən böyük sirr bu məktubun özü idi...) 

Və məktub ifşa olur... 

Əsəblərimin və səbrimin başqa bir təbəqəyə çatdığı nöqtə bu hissə idi. 

Beləliklə, kitab Netoçka və Katya qovuşmadan bizi sualların qucağına ataraq yekunlaşır. 

Xoş mütaliələr...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.10.2023)