İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Bir neçə gündən sonra Beynəlxalq Qadınlar Günüdür. Qadınlara qarşı nəzakət, sevgi və məhəbbətin tərənnümünü ənənəvi hala gətirmiş bayramdır.

Türkiyəli yazar Gökalp qeyd edirdi ki, "Əski irqlərin heç biri türklər qədər qadına haqq verməmiş və sayğı göstərməmişdir.

Türklərdə qadınlara kişilərin yeganə yoldaşı və uşaqlarının anası olmaq kimi mühüm vəzifə qoyulmuşdur. Daha da önəmlisi odur ki, o, Türk Millətinin tək bərəkət qaynağıdır. Hamının baş əydiyi şərəf abidəsidir:

1.) Türklərin ən qədim dastanlarından olan Yaradılış dastanında Yaradana ilham verən qadın “Ağ Ana”dır.

         2.)Bilgə xaqan kitabəsində xaqan xitabını  “Sən, mənim Katun Anam, mənim böyük analarım, xalalarım, şahzadələrim...” sözləri ilə başlayır.

3.) Qədim türk inancına görə “Xan və Xatun” yerin və göyün övladlarıdır. Qadının yeri göyün yeddinci qatındadır.

4.) Türk sivilizasiyasında epik qəhrəmanlar döyüşməyi bacaran, qılıncdan istifadə etməyi yaxşı bilən, əcdadlarının qayğısına qalmağı bacaran qadınlarla evlənmək istəyirlər. 

5.) Qədim türk atalar sözlərinin birində deyirlir: "Birinci sərvət sağlamlıqdır, ikinci sərvət yaxşı qadındır."

6.) Müharibə vaxtı qadınların düşmən əlinə keçməsi böyük ayıb sayılırdı.

7.) Bir qadın yanlış yola getdikdə belə qadını cəzalandırır, onu o yola təhrik edən kişini isə öldürürdülər. Çünki namus sadəcə qadına yüklənmiş məfhum deyildi.

 8.) Başqa bir nəcib səyyah İbn Bəttuta deyir: “Burada mən qərbdə bir vəziyyətin şahidi oldum ki, bu da türklərin öz qadınlarına göstərdiyi hörmət idi. “Burada qadının dəyəri və rütbəsi kişilərdən yüksəkdir”.

 9.) Qədim türklərdə qadın kişinin nə önündə gedirdi, nə də arxasında. Tam yanında həyatda çiyin-çiyinə addım atırdılar.

10.) Altay dağlarının ən uca zirvəsinə “Kadınbaşı” adı verilməklə qadının böyüklüyü yaşadılmışdır.

11.) Bir qadın zorla ərə verilməzdi. Qadından 3 dəfə fikri alınar, sonda rədd edərdisə, ona basqı etmək təcavüz sayılırdı.

12.) Əgər xanın əmrləri yalnız “Xan əmr edir” ifadəsi ilə başlayırdısa, onlar etibarlı sayılmırdı. Orada mütləq “Xan və Xatun əmr edir” yazılmalı idi.

13.) Xanım xarici dövlətlərdən səfirləri qəbul edərkən xanı müşayiət edərdi. Mərasimlərdə və ziyafətlərdə qadınlar xanın solunda oturub siyasi və inzibati vəzifələr haqqında öz fikirlərini bildirirdilər. Məsələn, Böyük Hun imperiyası adından Çinlə ilk sülh müqaviləsini Tanrıkut Mete xanın Katun imzaladı.

Bütün türk qadınları kimi tarixin bütün dövrlərində Azərbaycan qadını da Vətənimizin müdafiəsində yaxından iştirak etmiş, siyasi və dövlət quruculuğu sahəsində əsl vətənpərvərlik nümunələri göstərmişdir. Azərbaycan xalq ədəbiyyatının ən qədim yazılı abidəsi olan “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanında Azərbaycan qadınlarının savaş meydanında göstərdiyi şücaət, eyni zamanda Möminə Xatun, Sara Xatun, Nüşabə, Tomris, Nigar, Həcər, Tutu Bikə kimi qəhrəmanlıq nümunəsi olan lider qadınlarımız bunun bariz nümunəsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.03.2025)