Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Azsaylı türk xalqları, ümumiyyətlə, Türk dil ailəsinin müxtəlif qol və ləhcələrində danışan, az sayda olan və özünəməxsus mədəniyyətlərə malik olan xalqlardır. Bu xalqlar bir çox bölgələrdə, xüsusən Mərkəzi Asiya, Şimali Qafqaz, Yaxın Şərq və digər ərazilərdə yaşayır.
Azsaylı türk xalqları arasında ən tanınmışları bunlardır:
1.Xakaslar
Mərkəzi Asiyanın qərbində, Sibir ərazisində yaşayan türk xalqıdır. Onların əsas yaşayış yeri Rusiyanın Xakas Respublikasındadır. Xakaslar qədim Altay türk xalqlarına mənsub olub, özlərinə məxsus dil və mədəniyyətə sahibdirlər.
2. Tuvalılar
Rusiyanın Tuva Respublikasında yaşayan bir türk xalqıdır. Tuva dili Altay dili ailəsinə aiddir və bu xalqın ən əsas məşğuliyyətləri maldarlıq və ovçuluqdur. Tuvalılar mədəniyyəti, musiqi və ənənələri ilə tanınır, xüsusən də "oğuzaq" adlı təsirli səsli mahnılar ilə məşhurdurlar.
3. Başqırlar
Rusiyanın Ural bölgəsində yaşayan bir türk xalqıdır. Onlar da öz dil və mədəniyyətlərini qoruyub saxlamışlar. Bashqır mətbəxi, musiqisi və folkloru çox zəngindir, həmçinin qədim tarixə malikdirlər.
4. Karakalpaqlar
Qərbi Asiyada, əsasən Özbəkistanın qərb hissəsində yaşayan bir türk xalqıdır. Karakalpaq dili Türk dilləri ailəsinin Qıpçaq qrupuna aiddir. Onlar da özlərinə məxsus mədəniyyətə və ənənələrə malikdirlər.
5. Nogaylar
Əsasən Rusiya Federasiyasının Şimali Qafqaz bölgəsində yaşayan türk xalqıdır. Nogaylar qədimdən bəri nomad – köçəri həyat tərzi sürmüşlər, lakin zamanla kənd təsərrüfatı və ticarətlə məşğul olmağa başlayıblar. Nogay dili, türk dillərinin Qıpçaq qoluna aiddir.
6. Çuvaşlar
Rusiyanın Volqa bölgəsində yerləşən Çuvaşistan Respublikasında yaşayan türk xalqıdır. Çuvaş dili Türk dilləri ailəsinin ən fərqli qoluna, yəni Çuvaş qoluna aiddir. Çuvaşlar öz dilləri, mədəniyyətləri və inanc sistemləri ilə digər türk xalqlarından fərqlənirlər.
7. Yakutlar (Saxalılar)
Sibir ərazisində, xüsusən Yakutiya (Saxa Respublikası) bölgəsində yaşayan türk xalqıdır. Yakut dili Altay dilləri qrupuna aiddir. Bu xalq sərt iqlim şəraitində yaşadığı üçün özəl həyat tərzi, yeməkləri və ənənələri ilə fərqlənir.
8. Qaraçaylar və Balkarlar
Şimali Qafqazın dağlıq ərazilərində yaşayan türk xalqlarıdır. Hər iki xalqın dilində və mədəniyyətində ortaq cəhətlər mövcuddur, lakin hər biri fərqli tarixə və ənənələrə malikdir. Qaraçaylar və Balkarlar əsasən islami inanca sahibdirlər və onların mədəniyyətində musiqi və rəqs mühüm rol oynayır.
9.Qaqauzlar
Moldovada yaşayan qaqauz türkləri xristiandırlar, ağır assimilyasiya şəraitində yaşasalar belə öz dillərini, adət-ənənələrini, mədəniyyətlərini qoruyub saxlamaq uğrunda mücadilə edirlər.
Çox təəssüf ki, hazırda uyğur və karaim xalqları da sürətlə azalırlar və azsaylı xalqlar sırasında düşməkdədirlər.
Azsaylı türk xalqları təkcə dilləri ilə deyil, həm də zəngin mədəni irsi, sənəti, folkloru və ənənələri ilə də diqqət çəkir. Onlar müxtəlif coğrafi regionlarda yaşadıqları üçün hər biri özünəməxsus həyat tərzi və mədəniyyətini qoruyub saxlamağı bacarıblar.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(03.03.2025)
