Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk soyları tarixin qədim dövrlərindən etibarən Avrasiya coğrafiyasında geniş ərazilərə yayılan və mədəniyyətləri, dilləri, ənənələri ilə zəngin bir miras buraxan xalqlardır. Türk xalqları kökləri Orta Asiyaya gedib çıxan və zamanla müxtəlif istiqamətlərdə köç edərək fərqli bölgələrdə məskunlaşan tayfaların nəslindəndir.

Türk xalqlarının ilk izləri Altay dağları və Orta Asiya çöllərində meydana çıxmışdır. Hunlar, Göytürklər və Uyğurlar ən qədim türk dövlətlərini quraraq mərkəzləşdirilmiş idarəetmə sistemlərini inkişaf etdirmişlər. Xüsusilə Göytürklər, ilk dəfə “Türk” adını dövlət adı kimi istifadə etmiş və Orxon-Yenisey yazıları ilə yazılı ədəbiyyatın təməlini qoymuşlar.

 Əməvilər və Abbasilər dövründə İslamla tanış olan türklər İslamı qəbul etdikdən sonra geniş ərazilərdə siyasi güc qazandılar. Qəznəvilər, Səlcuqlular və sonradan Osmanlılar kimi böyük imperiyalar qurdular. Xüsusilə Səlcuqlular Anadolunun qapılarını İslam dünyasına açaraq, burada yeni bir mədəniyyətin təməlini atdılar.

 Bu gün Türk soyları əsasən Mərkəzi Asiya, Qafqaz, Anadolu və Şərqi Avropada məskunlaşmışdır.

Əsas türk xalqlarına aşağıdakılar daxildir:

• Türklər (Türkiyə və Kipr)

• Azərbaycanlılar (Azərbaycan və İranın şimalı)

• Qazaxlar (Qazaxıstan)

• Özbəklər (Özbəkistan)

• Türkmənlər (Türkmənistan)

• Qırğızlar (Qırğızıstan)

• Uyğurlar (Çinin Şərqi Türküstan bölgəsi)

• Tatarlar (Rusiya Federasiyasının Tatarıstan bölgəsi və Krım)

Türk xalqları arasında dil və mədəniyyət baxımından böyük bir yaxınlıq mövcuddur. Türk dilləri Altay dil ailəsinə mənsubdur və ümumi söz ehtiyatı ilə yanaşı, ortaq folklor, dastan və musiqi ənənələri də mövcuddur. Dədə Qorqud dastanları, Manas dastanı və Koroğlu dastanı bütün türk xalqları arasında məşhurdur.

Türk dövlətləri arasında siyasi və iqtisadi əməkdaşlığı gücləndirmək məqsədi ilə Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurası (Türk Dövlətləri Təşkilatı) qurulmuşdur. Bu təşkilat mədəniyyət, təhsil və iqtisadi sahələrdə birgə layihələr həyata keçirir və türk dünyası arasında əlaqələri gücləndirir.

Türk soyları tarixin hər dövründə güclü dövlətlər quraraq mədəniyyət və siyasətdə iz qoymuşlar. Bu gün də türk xalqları öz zəngin irsini qoruyaraq müasir dünyada mühüm rol oynamaqdadırlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.02.2025)