Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk tarixinin ən qədim və ən güclü hökmdarlarından biri Mete Xan (e.ə. 209–174) Böyük Hun İmperiyasının qurucusu və türk hərb sənətinin banilərindən biri olmuşdur. O, türklərin ilk böyük dövlətlərindən biri olan Hun İmperiyasını möhkəmləndirmiş və türkləri vahid bayraq altında birləşdirmişdir.
Dahi sərkərdə və güclü dövlət başçısı
Mete Xan güclü hərbi strategiyası və döyüş bacarığı ilə tanınmışdır. O, atası Teoman Şanyunu məğlub edərək Hun taxtına sahib olmuş və qısa müddətdə dövləti qüdrətli bir imperiyaya çevirmişdir. Onun hakimiyyəti dövründə Hun dövləti Çin, Monqol, Sibir və Orta Asiya torpaqlarını əhatə edən böyük bir imperatorluğa çevrildi.
Onluq ordu sistemi və hərbi dəyişikliklər
O, türklərin döyüş taktikalarında inqilabi dəyişikliklər etmiş, onluq ordusistemini yaratmışdır. Bu sistem sayəsində Hun ordusu mükəmməl təşkilatlanmış və sürətli hücum taktikaları ilə düşmənlərinə qalib gəlmişdir. Bu sistem sonradan Göytürk, Səlcuq və Osmanlı dövlətlərində də tətbiq olunmuşdur.
Çin imperiyasına qarşı qələbələr
Mete Xan Çin imperiyasına qarşı çoxsaylı uğurlu yürüşlər təşkil etmiş və Çini Hunlara tabe olmağa məcbur etmişdir. O, Çin səddini aşaraq Çin torpaqlarına böyük hücumlar etmiş və nəticədə Çin imperiyası Hunlara illik vergi ödəməyə məcbur olmuşdur.
Türk birliyinin əsasını qoyan hökmdar
O, sadəcə bir döyüşçü deyil, eyni zamanda birləşdirici və ağıllı dövlət rəhbəri olmuşdur. O, türkləri vahid dövlət halına gətirmiş və onların müstəqil bir xalq kimi tarix səhnəsində qalmasını təmin etmişdir.
Mete Xan türk dövlətçilik ənənələrinin əsasını qoymuş və türk hərb sənətinin banilərindən biri olmuşdur. Onun yaratdığı güclü ordu və idarəçilik sistemi sonrakı türk dövlətlərinə miras qalmışdır. Mete Xanın adı bu gün də türk tarixində qəhrəmanlıq və cəsarətin simvolu kimi xatırlanır.
"Dəmir iradə – Mete Xanın sınağı"
I Hissə: Xəyanət və Sınaq
Böyük Hun hökmdarı Teoman Şanyu taxtını daha çox sevdiyi oğlu üçün qorumaq istəyirdi. Lakin onun varisi olan Mete Xanın gücü və ağıllılığı artıq hamının dilində idi. Teoman Mete Xanı siyasi bir oyunla aradan götürmək üçün onu Dunhu tayfasına girov kimi göndərdi.
Dunhu başçısı: (gülərək) – Teoman oğlunu bizə göndərib. Düşünürsünüz ki, biz onu sağ buraxacağıq?
Mete Xan: (sakit, lakin qətiyyətli) – Mən buradan sağ çıxacağam. Çünki mən Hun xaqanının qanını daşıyıram!
Mete Xan gecə vaxtı fürsət tapıb Dunhuların düşərgəsindən qaçdı və vətəninə qayıtdı.
II Hissə: Sadiqlik Sınağı
Vətənə qayıtdıqdan sonra Mete Xan tez bir zamanda ətrafına güclü döyüşçülər topladı və ordu yaratdı. Lakin ordunun ona tam sadiq olduğunu görmək üçün böyük bir sınaq hazırladı.
Mete Xan: – Əsgərlərim, mənim əmrim müzakirə edilməz! Kimə tərəf ox atsam, hamınız oxlarınızı eyni yerə yönəldəcəksiniz!
Əsgərlər başlarını tərpətmədən razılıq etdilər.
Mete Xan əvvəlcə öz sevimli atına ox atdı. Əsgərləri tərəddüd etmədən onun arxasınca oxlarını atdılar.
Daha sonra öz ən yaxın dostlarından birini nişan aldı. Əsgərləri yenə tərəddüd etmədən oxlarını hədəfə yönəltdilər.
Nəhayət, Mete Xan atası Teoman Şanyunu hədəf aldı…
Teoman: (qorxaraq) – Mete! Bu, nə deməkdir? Mən sənin atanam!
Mete Xan: (soyuqqanlı) – Qanımda xəyanətə yer yoxdur, ata!
Əsgərlər tərəddüd etmədən oxlarını atdılar və Teoman öldürüldü. Bu hadisədən sonra Mete Xan Hun taxtına sahib oldu.
III Hissə: Böyük Xaqan
Mete Xanın dəmir iradəsi və sarsılmaz əzmi onu türklərin ilk böyük imperatoru etdi. Onun qurduğu nizamlı ordu ilə Böyük Hun İmperiyası sürətlə böyüdü və türklər tarix səhnəsində yenilməz bir güc kimi tanındılar.
Mete Xan: – Türk milləti güclü və bir olmalıdır! Bizim yolumuz cəsarət, nizam və sədaqətdir!
Onun adı yüz illər boyunca qəhrəmanlıq və qətiyyətin simvolu olaraq yaddaşlarda qaldı.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(10.02.2025)
