Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər bir insanın daxilində iki səs var: biri işıqdan, digəri qaranlıqdan danışır. Biri sevgi, mərhəmət, anlayış, digəri isə nifrət, eqoizm və güc arzusu ilə danışır. Ədəbiyyat, fəlsəfə və psixologiya bu daxili qarşıdurmanı əsrlərlə analiz edib. Amma sual budur: əgər içimizdəki şeytan danışsa, bizə nə deyərdi? Və daha vacibi – bu səs bizi necə öz oyununa alıb cəmiyyəti məhv edə bilərdi?

Hər bir insanın içində bir nur və bir zülmət daşıdığı çoxdan bəlli bir həqiqətdir. Həmin zülmət – içimizdəki şeytan – çox vaxt sükutda gizlənir, amma fürsət tapanda boy göstərir.

Lakin şeytan bəzən qırmızı boynuzlu, quyruqlu mistik bir varlıqdan çox, sadəcə içimizdə böyütdüyümüz eqo, həsəd, nifrət və səssiz qaranlıqlardır. Bu esse içimizdəki bu qaranlığın — şeytanın cəmiyyətləri necə içəridən çökdürdüyünü, məhz o şeytani tərəfin necə cəmiyyətləri məhv edə biləcəyini, bəzən isə artıq etməkdə olduğunu analiz edir. 

1. Mənəviyyatın aşınması

Əgər bir şeytan cəmiyyəti məhv etmək istəsə, ilk olaraq mənəviyyatı hədəf alardı. Dəyərlərin sual altına alındığı, doğrularla yanlışların yer dəyişdiyi bir atmosfer yaratmaqla insanların vicdanlarını zəiflədərdi. Bu prosesi çox uzaqda axtarmağa ehtiyac yoxdur. Məsələn, sosial şəbəkələrdə “nə qədər qazanırsansa, o qədər dəyərlisən” mesajı durmadan təbliğ olunur. Bu isə mərhəmət, təvazökarlıq, fədakarlıq kimi dəyərlərin dəyərsizləşməsinə gətirib çıxarır.

2. İnsanlar arasında güvənsizliyin yayılması

İçimizdəki şeytan insanları bir-birinə qarşı qoymaqla, parçala və hökm sür prinsipi ilə hərəkət edər. Qonşunun qonşuya, dostun dosta inamsızlığı artırılarsa, cəmiyyətin təməli olan sosial bağlar qopar. Bugünkü dünyada artan yalan xəbərlər (fake news), dezinformasiya və nifrət nitqləri bunun açıq göstəricisidir.

3. Ailənin və təhsilin zəiflədilməsi

Əgər bir şeytan sistemli şəkildə cəmiyyətə zərbə vurmaq istəsə, ailə institutunu və təhsili sarsıdardı. Ailənin gücsüzləşdiyi, valideynin övlad üzərində nüfuzunun qalmadığı və təhsil müəssisələrinin kommersiyalaşdığı bir mühitdə yetişən nəsil, istər-istəməz mənəvi boşluqda böyüyər. Məsələn, bir çox gəncin sosial mediadan gördüyü görüntülü “dəyərlər” ailə və müəllimin söylədiklərindən daha təsirli olur.

4. İstehlakçılığın artırılması

Cəmiyyətlərə yeridilən “daha çox al, daha çox istehlak et, özünü mallarla ifadə et” psixologiyası da şeytani bir təlqindir. Bu yanaşma insanı öz mahiyyətindən uzaqlaşdırır, maddiyyatın əsirinə çevirir. Məsələn, yeni nəsil artıq insanın xarakterinə deyil, geyiminin markasına görə onu dəyərləndirir.

5. Xüsusi bir şeytan: Laqeydlik

Ən təhlükəli şeytan, bəlkə də, insanların baş verənlərə laqeyd qalmasını təmin edəndir. Zülmə qarşı susmaq, haqsızlığa göz yummaq – içimizdəki şeytanın qələbəsidir. Ətrafda nə baş verməsindən asılı olmayaraq “mənə nə” deyə yaşamaq, cəmiyyətin çürüməsini sürətləndirir.

Cəmiyyətlərin məhvi üçün atom bombasına, qılınc-qalxana ehtiyac yoxdur. Yetər ki, insan öz içindəki şeytanla barışsın, onu qəbul etsin, hətta bəsləsin. Və biz artıq bunu görürük — sürətli, parlaq, amma içi boş bir həyat tərzi.

Bu esse bir çağırışdır: içimizdəki şeytanı tanıyaq, onu idarə etməyi öyrənək, yoxsa bir gün o bizi idarə edəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(14.04.2025)