Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Sevgi insanın içindəki ən incə, ən qırılqan, eyni zamanda ən güclü duyğudur. O, bəzən insanı qanadlandırır, onu zirvələrə qaldırır, dünya ilə barışdırır, ruhuna bir arxayınlıq, bir səssiz səadət gətirir. Sevgi insanı daha mərhəmətli, daha anlayışlı, daha səbirli edir. Sanki qəlbində yeni bir dünya açılır və bu dünyada hər şey daha saf, daha mənalı görünür.

Amma sevgi həmişə bu qədər gözəl, bu qədər ilahi olmur. O, eyni zamanda bir qandala da çevrilə bilər. İnsanın ruhunu əzən, onun içini boşaldan, ona yaşamağı çətinləşdirən bir yükə. Çünki sevgi yalnızca xoşbəxtlik gətirmir, o həm də bir imtahandır. O, insanın zəif nöqtələrini üzə çıxarır, onun içindəki ən dərin arzuları, ən gizli qorxuları, ən kədərli xatirələri səthə qaldırır. Sevgi ruhumuza ya ipəkdən bir libas geyindirir belə, incə, rahat və yumşaq ya da ağır bir zireh, insanın nəfəsini daraldan, amma onu həyatın sərt küləklərindən qoruyan bir qılaf. Və ən çətini budur ki, insan bu iki hal arasında həmişə tərəddüddə qalır. Çünki sevgi həm azadlıqdır, həm də əsarət, həm işıqdır, həm də qaranlıq. İnsan sevginin gətirdiyi ağrını da, onun bəxş etdiyi ləzzəti də eyni ehtirasla qəbul edir. O olmadan yaşaya bilməz, amma onunla da həmişə rahat ola bilməz. Sevgi həm ən gözəl xəyalımızdır, həm də ən ağır reallığımız…

QARŞILIQLI SEVGİ

Qarşılıqlı sevgi isə bəşəriyyətin ən qədim arzusu, ən böyük xoşbəxtliyi, eyni zamanda, ən nadir xoşbəxtliyidir. Çünki sevgi hər zaman qarşılıq tapmır, tapanda da, bəzən, zaman və məkan onun tamlığına imkan vermir. Lakin əgər iki ruh bir-birinə toxuna bilirsə, o toxunuş sadəcə gözlər, əllər və sözlərlə məhdudlaşmır. O, dərin bir axın kimi iki insanın içində axır, birini digərinin varlığında əridir, sərhədləri yox edir. Qarşılıqlı sevgi iki fərdin bir-birində itməsi, eyni zamanda, özlərini tapmasıdır. Sən öz əksini onun gözlərində görürsən və bu əks sanki daha saf, daha gözəldir. Çünki onun baxışları sənə dünyanın gördüyündən fərqli baxır.

 Belə bir sevgi insanı dəyişir. O, adi insanı şair, sakit ruhu çılğın, hətta qaranlıq qəlbi günəş qədər aydın edə bilər. Qarşılıqlı sevginin içində insan nəhəng bir kainat kimi hiss edir özünü. Çünki artıq onun duyğuları təkcə öz ruhunda deyil, başqa bir ruhda da yaşayır. Sən artıq tək deyilsən. Sevdiyin insan sənin dünyanı anlamaq üçün istifadə etdiyin yeni bir dil olur, onun sözləri və səssizliyi sənin üçün kainatın ən dərin mənasını açır. Bir toxunuş, bir gülümsəmə, hətta bir nəfəs. Hər biri bir ümid, bir istilik daşıyır.

Sevgi sükutda da öz dilini yaradır. Qarşılıqlı sevgi o demək deyil ki, hər an danışmalısan, hər şeyi izah etməlisən. Əksinə, o elə bir səviyyəyə çatır ki, susmaq belə danışmaqdan daha güclü olur. İnsan sevgilisinin gözlərinə baxıb heç nə demədən onu anlaya bilir. Əllərin bir-birinə toxunuşunda sözlərdən daha çox ehtiras, ürəklərin ritmində səssiz bir şeir gizlənir. Elə bil, kainat iki insanın arasındakı boşluğu artıq tamamilə doldurub, hər şey aydın, hər şey sadə və eyni zamanda, hər şey qeyri-mümkün qədər sirli və möcüzəvidir.

Qarşılıqlı sevgi insanın içindəki bütün divarları yıxır. O, səni qorxularından azad edir, amma eyni zamanda, səndə yeni qorxular da yaradır – itirmək qorxusu. Çünki artıq sadəcə öz varlığın üçün yaşamırsan, sənin sevgin artıq başqa bir ürəyə də bağlıdır. Sən onun ağrısını hiss edirsən, onun sevinci sənin sevincin olur. Bu, azadlığın ən gözəl, eyni zamanda, ən qəribə formasıdır. Çünki sevginin içində sən həm özünü tapırsan, həm də özünü itirirsən…

SEVGİNİN LƏNƏTƏ DÖNMƏSİ

Amma sevgi həmişə qarşılıq tapmır. Bəzən insan elə dərin, elə sonsuz sevir ki, bu sevgi təkcə onun qəlbinin içində bir kainata çevrilir, başqa heç bir ruhda izini tapmır. O zaman sevgi lənətə dönür. Bir insanın ruhunu içdən içə yeyən, onu yavaş-yavaş məhv edən, amma ondan qurtulmağa da imkan verməyən bir lənət. Çünki sevginin əsl faciəsi onun yoxluğu deyil, onun var olub da qarşılıq tapmamasıdır. İnsan sevdiyi gözlərdə öz varlığını axtarır, amma tapmır. O gözlərə baxır və orada sadəcə boşluq görür. Sözlər cavabsız qalır, toxunuşlar havada əriyir, sevgisi isə içində ağır bir yük kimi yığılır, yığılır və nəhayət, onu öz ağırlığı ilə əzir.

Belə bir sevgi insanı özü ilə düşmən edir. Çünki sevmək həmişə gözəldir, amma qarşılıq tapmayan sevgi insanın öz varlığını sorğulamasına səbəb olur. “Niyə?” sualı ruhunu içdən içə gəmirir. Niyə mən bu qədər sevirəm, amma o hiss etmir? Niyə mənim sevgim yetərli deyil? Niyə o, gözlərimi görə bilmir? Niyə mənim səsim onun qəlbinə çata bilmir? İnsan get-gedə özünə yadlaşır, çünki sevgisinin ağırlığı onu əvvəlki özündən uzaqlaşdırır. Əvvəllər sadəcə yaşamağı bilən biri indi hər anını sevgi ilə ölçür. Sevgi ilə oyanır, sevgi ilə nəfəs alır, sevgi ilə susur. Amma sevgisi təkcə onun içindədir, sevdiyi insan isə bundan xəbərsiz və ya bəlkə də, xəbərdar, amma laqeyddir. Və bu, ən ağır cəzadır.

HƏM YAŞADIR, HƏM ÖLDÜRÜR

Bəzən isə daha böyük bir dərd var. Qarşılıqlı sevgi var, amma həyat, zaman, insanlar, hətta bəzən insanın öz qorxuları bu sevgini bütöv yaşamağa imkan vermir. O sevgi ki, hər iki qəlb eyni istəklə yanır, amma bir-birinə çata bilmir. İki insan bir-birini gözləyir, eyni hissləri yaşayır, amma taleyin sərt qanunları onları birləşməyə qoymur. Onlar susaraq sevirlər, susaraq gözləyirlər, bəzən də susaraq ayrılırlar. Amma bu ayrılıq nə son, nə də qurtuluşdur. Çünki əsl sevgi heç vaxt tam ölmür, o, insanın içində bir kölgə kimi yaşayır, həyatına öz izini həkk edir. O sevgi ki, insanın ruhunun dərinliklərində gizlənir, amma heç vaxt tamamilə itmir.

Belə sevgilər insanı həm yaşadır, həm də öldürür. Çünki sevgi təkcə qovuşmaq deyil, bəzən ayrılıqda da var olmaqdır. İnsan sevdiyi adamdan uzaqda olsa da, onun varlığını hiss edərək yaşayır. Hər yerdə, hər səsdə, hər baxışda onu axtarır. Bir yerdə çalınan musiqidə, küçədən keçən bir qoxuda, səhər açılan gün işığında… Çünki sevgi var olduqca, insan sevdiyindən ayrı qala bilər, amma heç vaxt onu unuda bilməz. O, ruhuna işləyib, nəfəsinə qarışıb, həyatına öz möhürünü vurub. Bu sevgi sənin içində ölməzdir, çünki o artıq səndən ayrı deyil. Sən o sevginin özünə çevrilmisən…

Dediyimiz kimi, sevgi insan ruhuna geydirilmiş bir libasdır – bəzən ipək kimi zərif, bəzən paslı zireh kimi ağır. O, insanın daxilində elə bir varlıq yaradır ki, sevən adam artıq özü deyil, başqa birinə çevrilir. Amma bu çevrilmə azadlığa aparırmı? Yoxsa insanı daha dərin bir zindana salır? Sevgi, əslində, insanın öz “mən”indən imtinasıdır. Çünki sevəndə artıq sən yoxsan. Sən sevdiyinin gözlərində əks olunan varlığa çevrilirsən. Sən öz hisslərini onun varlığı ilə ölçürsən, xoşbəxtliyini onun gülüşündə, kədərini onun susqunluğunda tapırsan. Bu, insanın özündən qaçışı, yoxsa özünü tapmasıdır?

HƏR ŞEYDƏN QORXULU

Ölü yazarlardan biri deyir ki, sevgi hər şeyə qalib gəlir, amma hər şeydən də qorxuludur. Çünki sevgi insanın ruhunu aça bilər, eyni zamanda, onu məhv edə bilər. İnsan sevəndə həyatın mənasını tapdığını düşünür, amma bəlkə də, o sadəcə həyatın yeni bir ilğımına düşür. Bütün hisslərimizin, düşüncələrimizin, hətta varlığımızın belə, bir başqasının qəlbində yaşaması. Bu, azadlığın zirvəsidirmi, yoxsa ən dərin əsarət? Sevgi bir insanın ruhunu yüksəldir, ona Tanrının özü kimi sonsuz bir varlıq hissi bəxş edir. Amma eyni sevgi insanı yerlə bir edib, onu ruhsuz, yarımçıq bir varlığa da çevirə bilər. Çünki sevgi təkcə verən deyil, həm də alan bir qüvvədir. O, insanın qəlbindəki hər şeyi özünə çəkir, onun içində bir boşluq buraxır və bəzən bu boşluğu heç nə doldura bilmir.

VARLIĞIN MƏNASI?

Bəs, sevgi həqiqətən varlığımızın mənasımı? Yoxsa o, sadəcə insanın öz qaranlıq ruhuna tapdığı ən gözəl yalandır? İnsan sevməsəydi, bəlkə də, daha az əzab çəkərdi. Amma o zaman yaşamağın da bir mənası qalmazdı. Çünki sevgi insanı yaradır və onu dağıdır, ona kainat qədər genişlik bəxş edir və sonra da həmin kainatı əlindən alır. İnsan sevdikcə özünü hiss edir, amma eyni zamanda, özündən uzaqlaşır. Bu, varlığın ən böyük paradoksudur. İnsan sevərək bütövləşir, amma sevgi ilə də parçalanır. Sevgi həm insanı ilahi bir varlığa çevirir, həm də ona dünyanın ən zəif məxluqu olduğunu xatırladır. O, hər şeydir və eyni zamanda, heç nə…

ONUN SONU VARMI?

Bəs sevginin sonu varmı? Yoxsa sevgi insanın ruhuna işləmiş, heç vaxt silinməyəcək bir yara kimi qalır? İnsan sevdiyi zaman yeni bir dünyaya doğulur, amma o sevgi bitəndə, o dünya da ölür. Amma o ölü dünya heç vaxt tam yox olmur. O, insanın içində kölgə kimi yaşayır, hər nəfəsində, hər xatirəsində, hər gecənin dərin sükutunda. Çünki sevgi bitmir, sadəcə başqa bir hala keçir. Bəzən hüzünlü bir nostalji olur, bəzən qəlbinin dərinliklərində sönməyən bir ağrı.

Sevgi ilə yaşamaq çətindir, amma onsuz yaşamaq daha da çətindir. İnsan bir dəfə gerçəkdən sevdikdə, o sevgi onun ruhuna işləyir, onu əvvəlki halına qaytarmayacaq bir şəkildə dəyişdirir. O, itirsə belə, sevdiyini unuda bilməz, çünki sevgi unudulmaq üçün yaranmayıb. O, insanın qanına qarışır, səsini, baxışlarını, nəfəsini özünə yapışdırır. Bir gün sevdiyinin qoxusunu xatırladan bir külək əsəcək, bir mahnı səslənəcək, bir cümlə deyəcəklər və sən anlayacaqsan ki, sevgi hələ də sənin içindədir, hələ də nəfəs alır, hələ də səni bir zamanlar olduğun insandan fərqli bir varlığa çevirir.

RUHDAN BAŞLAYAN SONSUZ SƏFƏR

Bəlkə də, sevgi əslində adi bir hissdir.  Ya da, nə bilim, sevgi adi bir hiss deyil, əksinə, o, insanın varlığında məna tapır, sevdiyin şəxsdə bədən tapır, gerçək olur.  Heç kimə aid olmayan, sadəcə var olan, insanın içində, ruhunun ən dərin qatlarında yaşayan bir hiss. O hiss ki, səni məhv edir, amma eyni zamanda səni yaşadır. O hiss ki, sənə bütün dünyanı verir, amma sonra səni həmin dünyanın xarabalıqlarında tək qoyur. Bəlkə də, sevgi elə budur. Bir insanın ruhunun içində başlayan və heç vaxt tam olaraq bitməyən sonsuz bir səfər…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.04.2025)