İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

 1999-cu ilin noyabrında Banqladeş səfirinin təşəbbüsü ilə UNESCO tərəfindən fevralın 21-i Beynəlxalq Ana Dili Günü elan edilib.

Beynəlxalq Ana Dili Günü 1952-ci il fevralın 21-də Banqladeşin Benqal şəhərində öz ana dilinin rəsmi dil olması uğrunda mübarizə aparan 4 tələbənin öldürülməsi hadisəsini bir daha insanların xatirəsində canlandıracaq.

Vaxtı ilə M.Ə.Rəsulzadə “Milli dirilik” məqaləsində yazırdı: “Milliyyətin  ümdə  rüxnünü təşkil edən şey dildir. Dil hər bir heyətin hansı bəşər dəstəsinə mənsub olduğunu göstərən bir lövhədir. Çünki dil həmən millət deməkdir”.

Ulu öndərimiz H.Əliyev  ana dili haqqında danışarkən, “Dilimiz çox zəngin və ahəngdar dildir, dərin köklərə malikdir. Şəxsən mən ana dilimi çox sevir və bu dildə danışmağımla fəxr edirəm! – deyirdi.

Azərbaycan dili Azərbaycan xalqının yaratdığı ən möhtəşəm əsərdir. Xalqımızın ən müqəddəs və ən qiymətli milli sərvətidir. Hər kəlməsi, hər sözü, adicə intonasiya və vurğuları minillik tarixə malikdir. Hamımızın milli kimliyidir.

Beynəlxalq Ana Dili Günü münasibəti ilə müqəddəs dilimizin türk düşməni olan ermənilərin dili üzərində möhtəşəm təsirindən bəhs edən yazımızı Sizlərə təqdim edirik.

          ERMƏNİLƏRİN MÖHTAC QALDIĞI AZƏRBAYCAN DİLİ

         Tədqiqatçılar göstərirlər ki, hazırda dünyada 7000-dən çox dil vardır. Onların sırasına erməni dili adlı hibrid (melez) bir dil də daxildir. Hansı ki, öz varlığı üçün türk dillərinə, o cümlədən Azərbaycan dilinə borcludur. Çünki dünya dilləri arasında serb-xorvat dillərindən sonra türkmənşəli sözlərin ən çox yer aldığı ikinci dildir. Hələ 1902-ci ildə  H.Açaryan adlı erməni dilçi “Türk dilindən erməni dilinə keçən kəlmələr Konstantipolun, Vanın, Qarabağın və Yeni Naxçıvanın dialektləri ilə müqayisədə” kitabında  öz dilində, yəni erməni dilində 4262 türk sözü müəyyən etmişdi. O, 1926-cı ildə Bakıda keçirilən türkoloji qurultayındakı “Türk dilinin erməni dilinə təsiri” haqqında çıxışında da etiraf   edirdi ki, türk (Azərbaycan) dilinin erməni dilinə təsiri çox böyükdür, bir dildən başqa dilə, adətən, isimlər, az halda sifətlər və çox nadir hallarda feillərin keçdiyi, saylar, bağlayıcı və zərflər isə qətiyyən keçmədiyi halda, nədənsə türk dilindən erməni dilinə bu nitq hissələrinə aid sözlər bərabər səviyyədə və hətta 70-90 faiz səviyyəsində keçmişdir. Görkəmli türk tədqiqatçısı G.Karaağaç özünün tərtib etdiyi “Türk dilindən keçən sözlər lüğəti”ində bu faktı təsdiq edir. Təsadüfi deyildir ki, müasir erməni ədəbiyyatının banisi, yazıçı, pedaqoq X.Abovyan “Ermənistanın yaraları” kitabında (Yerevan-1939, səh: 80-81) yazırdı: “Bizim dil ən azı 50% türk sözlərindən ibarətdir...”. Elə bunlara görə də akademik M.Ağanbekyan məcburiyyət qarşısında qalaraq deyirdi ki, "Erməni dili hibrid (calaq-melez) dildir. O biri yandan erməni qəbiləsi də hibriddir”.     

 Türk dillərinin  erməni dilinə təsirinin tarixi çox qədimlərə gedib çıxır. Bu barədə ilk tədqiqatın müəllifi, XIX əsrdə yaşamış alman alimi, doktor Mordman yazırdı: “Məlumdur ki, ermənilər hind-Avropa mənşəli xalqdır. Lakin onların dili Turan dillərinin güclü təsirinə məruz qalmışdır. Bu ifadə ilə mən heç də çoxəsrlik əlaqə nəticəsində alınmış sözləri yox, eramızın IV, V, VI və VII əsrlərində erməni dilində işlənən Turan sözlərini nəzərdə tuturam”. Sonra Mordman V-VI əsr erməni yazılı mənbələrindən topladığı 28 türk sözünü misal gətirir.  (M.Məmmədov: “Dillərin qarşılıqlı əlaqəsi”. İrəvan-1986, səh: 5)

Sonrakı əsrlərdə də “qədim erməni dili” həmişə Azərbaycan və digər türk dillərinə möhtac olmuşdur.Akademik T.Hacıyev erməni tarixçisi Girokos Qanzaketsiyə istinadən XIII əsrdə də erməni dilində türk sözlərinin fəal işləndiyini söyləyir,  tanqrı, ərə (ər), ağa, saxal (saqqal), yüz (üz), otmaq (ətmək – çörək), oxar (öküz), qoyna (qoyun), aydku (ayı) kimi sözləri nümunə göstərir.

XIV əsrin sonunda Quzey Qafqazda olan xalqları (yunan, erməni, zik, qot, tat, volyak, rus, çərkəz, lək, as, alan, avar, qazıkumux) sadalayan bir xristian yepiskop qeyd edir ki, bunların hamısı tatarca (azərcə) danışırdı. (F.Ağasıoğlu: “Doqquz bitik. Azərbaycan türklərinin islamaqədər tarixi”, I bitik, Bakı-2014, “Ağrıdağ”, səh:11)

H.Açaryanın müəyyən etdiyi 4262 söz isə XV-XIX əsrlərdəki erməni yazılı mənbələrindən aşkarlanmışdır. Bayatı, başlug (başlık), bek (bey), biz, bostan, bostancı, debağ, talan, gacag (kaçak), nal, nalbənd, çıban, tolma (dolma), bozbaş, oba, ana, ata, eziz (aziz), gapı, gesd (qəsd), gız (kız), yeası (yiyesi), helal, haram, ağ, ağa, el, ilan, damga, donguz (domuz) və s. kimi sözləri onlara nümunə göstərmək olar.

 Siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, Türkiyənin Erciyes Universitetində ermənişünaslıq  bölümü başqanı, Azərbaycan-erməni Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri Q.Çaxmaqlı (Mehdiyev) isə özünün “Erməni-Türk dil ilişkiləri” məqaləsinin 102-ci səhifəsində göstərir ki, XIX-XX əsrlər erməni yazılarının dilində  türk dilinin işlənmə nisbəti 40%-dən yuxarı olmuşdur.

Tədqiqatçılar göstərirlər ki, Azərbaycan dilindən erməni dilinə keçmiş sözlərin çoxunu etnoqrafik və onomastik vahidlər təşkil edir. Etnoqrafik sözlərə yemək adlarından   arişta (əriştə), xingal (xəngəl), lavaş, xaşıl (xəşil), piti,  hadik (hədik), tolma (dolma),  toşab (doşab) və s.; bitki və meyvə adlarından xantipar (qantəpər),  tut, pazi (çuğundur), baber (bibər), pasdıq (fısdıq), avelik (əvəlik), qax, hayva (heyva), nar, badırcan (badımcan) və s.; əlamət və keyfiyyət anlayışları bildirən sözlərdən  haram, halal, kur (kor), laq (lax), çal, şimşad (şümşad), xarib (qərib), hınayı (xınayı rəng), xart (qart), amlik (əmlik), allam – qallam (həlləm-qəlləm), dmağ (dümağ), baxtavor (bəxtəvər) və s.; musiqi alətləri və oyun havalarının adlarından: zırna (zurna), tutak (tütək), tumbuq (dümbək), saz; “Qaytaqi”, “Qazağı”, “Bahari”, “Ceyrani”, “Koçari”, “Karami”, “Bayati” və s.; peşə-sənət, qohumluq anlayışı bildirən sözlərdən: basdırmaci (kolbasa hazırlayan), daraxçi, dudukçi, zurnaci, qapıçı, nalbənd, qotanci (kotançı), qorukçi (körükçü), kapançi (qapancı), tamurçi (dəmirçi), komurçi (kömürçü), xanum (xanım), xadjı (hacı), baci (bacı), dada (dədə), nana (nənə) və s.; heyvan, quş, balıq adlarından: ceyran, porsiq (porsuq), tavar (davar), yabu (yabı), koç (qoç), sıqır, qunduz, xoroz (xoruz), dzazan (sazan), pisik (pişik), kopak (köpək), ğaz (qaz), bayquş və s.; əşya adlarından qaranti (kərənti), çalma, dopraq (torba), kafkir (kəfkir), tas (ləyən), mom (mum), toxr (toxa), kapkac (tutqac), kyarki (kərki), çval (çuval), sabon (sabun), ketmen (kətmən), basmaq (başmaq) və s. sözləri nümunə göstərmək mümkündür.

Erməni dilində olan onomastik sözlərin də böyük bir qismini türk soyadları təşkil edir. Erməni tədqiqatçısı T.M.Avetisyanın iddiasına görə, «Erməni soyadlarının yalnız 26,3 faizi orijinal erməni dilində yaranmış, digərləri isə başqa dillərdən, o cümlədən türk (Azərbaycan)  dillərindən keçmişdir. (T.M.Аvetisyan: “Erməni soyadları”,Yerevan-1986, səh: 112-114, rusca) Əlbəttə, düz demir, bunların sayı daha çoxdur. Elə təkcə Ə.Ələkbərli və E.Qaraqoyunlunun “Türkmənşəli erməni soyadları” əsərində  türk (Azərbaycan) mənşəli 1001 erməni soyadının elmi şərhi verilmişdir. Professor A.Bayramov da özünün “Azərbaycan dilindən erməni dilinə keçmiş  etnoqrafik və onomastik leksik vahidlər” adlı məqaləsində göstərir ki, “Azərbaycan antroponomikasında olduğu kimi, erməni onomastikasında işlənən şəxs adları və soyadların əksəriyyəti türkmənşəlidir”. Alim erməni dilinə keçmiş türk mənşəli onomastik vahidləri belə qruplaşdırır: qədim türk-Azərbaycan tayfa adları əsasında formalaşan və erməni dilində işlənən soyadlar-(məsələn: Xalacyan, Avdalyan, Dulqadiryan, Afşaryan, Tataryan və s);  peşə, sənət bildirən tayfa adları əsasında formalaşan və erməni dilində işlənən soyadlar- (məsələn: Daraxçiyan, Dolmaçıyan, Dulgəryan, Xarratyan, Dəlləkyan; şəxs adları əsasında formalaşan və erməni dilində işlənən soyadlar- (məsələn: Abasyan, Adilyan, Qanbaryan, Şaxmuradyan, Allaxverdiyan və s.)  titul bildirən sözlər əsasında formalaşan və erməni dilində işlənən soyadlar- (məsələn: Ağayan, Paşayan, Atabekyan, Amiryan, Xanoyan, Bekzadyan və s.)  ümumi apelyativlər əsasında işlənən familiyalar-(məsələn: Altunyan, Cavanyan, Gozalyan, İgityan, Çobanyan və s.);  tərkibində baba, ata, dədə, ana və s. qohumluq bildirən sözlər əsasında formalaşan və erməni dilində işlənən soyadlar- (məsələn: Ulubabyan, Atayan, Ananyan, Babacanyan, Dadayan və s.).

Erməni dillərinə keçmiş sözlərin bir hissəsi də şəxs adlarıdır. Bunlar əsasən mülki və hərbi titul (məsələn:  Sardar, Srıbek (Ağabəy), Beqlar, Ağa, Yuzbaşı Orduxan və s.); zoonim və fitonimlər (Ceyran, Sona, Şahbaz, Güli, Qulnaz, Gulnar, Qonça, Maral və s.); qiymətli daş-qaş adları (məsələn: qohar (gövhər), zumrud, almas, sadaf (sədəf), qumuş (gümüş) və s.) və qohumluq münasibətləri, arzu və istək mənalı sözlər (məsələn: ata, arzu, Azad, Ayvaz, Arzuman, Badal, Murad və s.) əsasında yaranıb erməni dilinə keçən şəxs adlarıdır. (Nümunələr A.Bayramovun “Azərbaycan dilindən erməni dilinə keçmiş  etnoqrafik və onomastik leksik vahidlər” adlı məqaləsindən götürülmüşdür.)

Ermənilər nəinki sözlərimizi, eləcə də atalar sözü və zərb-məsəllərimizi, yaxud idiomatik ifadələrimizi də tərcümə etmədən işlədirlər. Onlar bunu bilə-bilə edir, bu yolla Azərbaycan türkcəsindən aldıqları sözlərlə erməni dilini zənginləşdirir, onun poetik imkanlarını artırır, yaradıcılıq işi zamanı rastlaşdıqları boşluqları doldururdular. Pedaqoji elmlər namizədi Y.Arustamyan yazırdı: “Bir çox Azərbaycan atalar sözü və məsəllərini ermənilər tərcümə etmir və olduğu kimi işlədirlər. Ancaq onların bütün təravət və məziyyətini, dərin fəlsəfi məzmununu saxlamaqla tərcümə etmək mümkün deyil”.

Onu da qeyd edək ki, təxmini hesablamalara görə, Ermənistanın toponomik

Fondunun da 30-35 faizi türk mənşəlidir. (A.Qurbanov: “Azərbaycan onomalogiyasının əsasları”, II cild, Türkiyə, İstanbul-2019, “İmak”, səh:209)

Azərbaycan və türk dillərinin erməni dilinə təsiri təkcə leksik alınmalardan ibarət deyil, erməni dilinin fonetikası da bu dillərin güclü təsirinə məruz qalmışdır. Türk, o cümlədən Azərbaycan dilinin təsiri ilə  erməni dili morfoloji və sintaksis quruluşunu belə dəyişdirmişdir. Akademik Qraça Açaryan, deyirdi: “...türk (Azərbaycan) dilinin təsiri altında erməni dilinin hətta qrammatik qanunauyğunluğu və qaydaları da dəyişib”. (“Yeni erməni ədəbiyyatı tarixi”, Vağarşabat, 1906, ermənicə).   Dilçi və ədəbiyyatşünas M.X.Abeğyan da bunları etiraf edirdi.

Dillər arasında qarşılıqlı əlaqə ta qədim zamanlardan bu günə qədər olmuş, olmaqdadır, yəqin ki, gələcəkdə də olacaq. Əlbəttə, qohum olmayan dillərdə türkmənşəli dil vahidlərinin yer almasında coğrafi areal və qonşuluq prinsipləri mühüm rol oynayır. Lakin qohum olmayan dillərin birindən digərinə keçmiş sözlərin həddindən artıq çox olmasını nə qonşuluq, nə iqtisadi, nə də digər səbəblərlə əlaqəndirmək mümkün deyil. F.Ağasıoğlunun da qeyd etdiyi kimi,  iki dilin birləşib qarışıq dilə çevrilməsi mümkün deyil, ona görə də, burada ancaq həmin dillərdən birinin üstünlüyü ilə yeniləşmiş dildən söhbət gedə bilər. E.Əhmədova özünün “Türk kökənli sözlərin dünya dillərində təzahürü” adlı məqaləsində məsələnin mahiyyətini belə izah edir: “Erməni dilində türk sözlərinin kəmiyyət çoxluğu onunla əlaqədardır ki, bu gün erməni kimi tanıdığımız xalqın etnik tərkibinin əsasını qıpçaq türklərindən olan ərmənlər təşkil edir…və eramızın XIII-XVII yüzilliklərində Qara dənizin şimal ərazilərində yaşayan qıpçaq ərmənlərin dili məhz türk dili idi”. (SDU-nun   “Elmi xəbərləri”-2020, №2, səh: 14-15) Tarixi faktlar göstərir ki, XI yüzilliyin ortalarında erməni Boqratlılar dövlətinin məhvindən sonra köç edərək Krıma yerləşən ermənilər, daha sonrakı yüzillikdə Qıpçaq türkçəsinin mənimsəyərək rəsmi yazışmalarda və kilsədə istifadə etmişlər. (K.Səmədova: “Ortaq türk leksikasında qıpçaq mənşəli sözlər və Azərbaycan dilində arealları”, Türkiyə, Ankara-2019, səh:43)

Araşdırmaşı İ.Sadıq isə bu barədə deyir ki, “...”erməni dili» anlayışı XIX əsrdən sonra yaranıb. Ona qədər bugünkü ermənilər qrabar və aşxarabar  adlanan dillərdə danışıblar. Bunun özü də  düşündürücü bir sual doğurur: bir millətin iki dili olarmı? Millətin adının və dilinin bir-birilə bağlılığı olmayan müxtəlif sözlərlə adlandırılması nədən irəli gəlir? Bir millətin iki dili ola bilməz, bu aksiomadır. Qrabar, aşxarabar və erməni sözlərinin bir-birinə uyğunsuzluğu isə ondan ondan irəli gəlir ki, sonuncu bu gün özünü erməni adlandıranların yox, qədim türk tayfası olan ərmənlərin adıdır”. (“Xalq cəbhəsi” qəzeti, 14 aprel 2012-ci il, səh:14) 

         Türk düşməni olan bu məxluqlar başa düşmək istəmirlər ki, onların əsl adı hay (Hayasa şəhər-vilayətinin adı ilə hay, yəni Hayasa qulu) olub. HaylarınCənubi Qafqaza kütləvi axını isə 1431-ci ildən – erməni kilsəsi üçün indiki Eçmiədzin ərazisinin pulla satın alımasından və 1441-ci ildə erməni dini kafedrasının Kilikiyanın Sis şəhərindən bura köçürülməsindən başlayır. Yerli, türk əsilli xalqların (alban-oğuz, xüsusən türk əsilli və türk dilli xristan qıpçaqları-ərmənlərin) haylaşdırilması da elə bu vaxtlardan başlamışdır. Bu proses XIX əsrin sonlarında başa çatmışdır. 

         Onlar bir sıra xristianlaşmış və türk əsilli xalqları, həmçinin ərmənləri, yəni bizim “din ayrı qardaşlarımızı” - qıpçaqları haylaşdıra bildilər, onlara qarışdılar. Q. Kapansyan deyirdi ki, ”...haylaşması prosesi başa çatdığı üçün biz artıq yunanca formalaşmış yeni armen-oi, Armen-ia, həm də mümkün qədər hay dili dominantı ilə armen adı altında yeni etnik keyfiyət düşünməliyik”. Beləliklə, özləri erməni (ərmən), dilləri erməni (ərmən) dili  oldu. Hazırda iki etnik toplumdan ibarətdirlər: haylardan və haylaşmış ermənilərdən – xristianlaşmış və türk əsilli xalqlardan. (Ə.Ələkbərli və E.Qaraqoyunlu: “Türkmənşəli erməni soyadları”, Bakı-2016, “Qaya”, səh: 5,10,12).

Lakin “mümkün qədər hay dili dominantı ilə” dil yarada bilmədilər.  Çünki Qafqazda daha qədim, zəngin, gözəlliyi, emosional-poetik xüsusiyyətləri, axıcılığı, söz sırasının poetik durumu ilə könüllər oxşayan və  əsas işlək dil (linqva franka) olan Azərbaycan dili vardı. “Erməni dili” adı ilə meydana çıxan bu dilə ona möhtac idi.

Bəzi erməni alimləri hələ abırsızcasına soruşurlar ki, “Erməni dilinin quruluşundakı dəyişiklik nədən törəyib? Niyə erməni dili quruluşuna görə öz əhatəsində olan  və onu işğal edən – latıncaya, yunancaya, fransızcaya, ərəbcəyə, aysoricəyə və hətta kürdcənin quruluşuna uyğun ola-ola birdən-birə bunlardan uzaqlaşır, türk dilinin strukturuna uyğunlaşır? Bu oxşayış nədən irəli gəlir? Bu bir təsadüfdürmi? Erməni dilinin quruluşunun  dəyişməsinə səbəb nədir?” Bu gün onlar həm də təəccüb edirlər ki, nə üçün qədim erməni-hay dili olan qrabardan fərqli olaraq çağdaş – XIX yüzil erməni-hay dili olan aşxarabar bu qədər Azərbaycan-türk dilinə yaxındır. Erməni ədəbi dilinin (aşxarabar) banisi Xaçatur Abovyan da təəccübünü gizlətməyərək yazırdı ki, “dünyada iki elə dil tapmaq mümkün deyildir ki, onlar arasında qədim erməni (kilsə) dili (qrabar) ilə yeni erməni (xalq) dili (aşxarabar) arasındakı fərq qədər fərq olsun”. Təəccüblənməyə heç bir əsas yoxdur. Səbəb çox sadədir. Səbəb odur ki, erməni dilinin formalaşmasında türk dilləri (xüsusən qıpçaq-ərmən dili) xüsusi və müstəsna rol oynayıb. Ən çox da ermənilərin xalq dili sayılan aşxarabarın formalaşmasında. Yerli xaçpərəst ərmən türklərinin (türk ermənilərin), həm də müsəlman türklərin dili yeni erməni dilinin formalaşmasında da mühüm rol oynadı. Türkoloq, professor F.Ağasıoğlu da bunu təsdiq edərək yazır ki, digər dillərə nisbətən türk dillərinin hay dilinə təsiri daha qüvvətli olmuş, bu təsirin altında hayların dili hətta hindavropa dilləri üçün xarakterik olan bir sıra əlaməti itirmişdir.

Q. A. Melikişvili bu münasibətlə yazırdı ki, “Qədim yerli əhalinin dili ilə qarışan hay (erməni) dili qalib çıxdı, lakin qalib dilin tərkibində, əsasən leksikasında, assimilyasiya etdiyi məğlub dil qalib dili zənginləşdirdi”.

Yeni erməni dili türk dil sistemi və türk dili leksikası əsasında formalaşdı. Yazıçı X.Abovyanın da etiraf etdiyi kimi, aşxarabarın leksik tərkibinin az qala yarısı türk mənşəli sözlərdir. O, davam edərək yazırdı: “Yeni və qədim erməni dillərinin əsas fərqi danışıq tərzində və sintaktik quruluşundadır. Bu nöqteyi-nəzərdən qədim erməni dili (“qrabar”) Avropa dillərinə oxşayır, yeni erməni dili (“aşxarabar”) isə türk (Azərbaycan) dilinə oxşayır”. (Х.Аbovyan, Naxaşaviq, İrəvan, 1940, ermənicə). Görünür, buna görə fransız tarixçisi J.Ş.Deserbye qeyd edib ki, “Erməni danışıq dili türk, tatar dilinin bir dialektidir”.   

Buna görə də başqa bir erməni yazıçısı Qazaros Ağayan deyirdi: “Erməni dilinin qrammatikası türk (Azərbaycan) dili ilə çox oxşardır. Erməni xalqı, aşıqlar onu öyrənəndə, sonra hətta türk (Azərbaycan) dilində danışanda çətinlik çəkmədilər. Hətta indinin özündə bir çox yazıçılar vardır ki, uzaqda olmalarına baxmayaraq türk (Azərbaycan) dilində əla danışırlar....bu dil (Azərbaycan dili) ermənilər üçün doğma kimidir... Məhz buna görə də biz azərbaycanca oxuyuruq”. (Q. Ağayan. “Əsərləri”, III cild, İrəvan-1940, səh. 331, ermənicə). X.Abovyan yazırdı: “Türk dili lənətə gəlsin, ancaq bu dil Allahın xeyir-duasını alıb... bütün şadlıqlarda və toy mərasimlərində biz türkcə oxuyuruq”.Tədqiqatların nəticəsində XVII əsrdən XX əsrin ortalarınadək Anadoluda və Cənubi Qafqazda türk dilinin Anadolu və Azərbaycan ağzı ilə yazıb-oxuyan 400 (G.Tarverdiyana görə, 1300) nəfərə yaxın erməni aşağı müəyyən edilmişdir. N.Nalbandyan isə deyirdi ki, “Ermənilər sağlıq deyərkən də azərbaycanca “yaxşı yol” deyirlər”.

Bir sözlə, Azərbaycan dilinin erməni dilinə təsiri gün kimi aydınıdır. “Qədim erməni dili” öz varlığı üçün türk dillərinin, xüsusən Azərbaycan dilinin qarçısında baş əyməlidir. XX əsrin tanınmış ermənişünası Q.A.Kapansyanın da yazdığı kimi, əgər “Erməni dilindəki...başqa dillərdən alınma sözləri...çıxsaq, erməni dilinin əsasını, özəyini təşkil edən 5 minə qədər söz, 30-a qədər sözdüzəldici və sözdəyişdirici şəkilçi qalır”dı. 

Professor A.Bayramov yuxarıda adı çəkilən məqaləsində tamamilə haqlı olaraq yazır ki, “…dilimizin gözəlliyi, emosional-poetik xüsusiyyətləri, axıcılığı, söz sırasının poetik durumu bütün dövrlərdə erməniləri, erməni sair və yazıçılarını məftun etmiş, hazır söz qəliblərindən və deyimlərdən yetərincə faydalanmışlar. Azərbaycan türkcəsinə aid olan sözlərin başqa dillərdə işlədilməsi yaxşıdır, amma sözləri və sözlərin ifadə etdiyi əşya və məfhumları özlərinə çıxmaları elmi saxtakarlıqdır”.

Belə saxtakarlıqlar, xalqımızın mədəni dəyərlərinə sahib çıxmaq cəhdi isə öz yazıçıları V.Papazyanın qeyd etdiyi kimi, “cahil, savadsız, vəhşi və ilk öncə şüursuz və əsasən soyğunçuluq və quldurluqla məşqul olan” ermənilərin xislətinin bariz nümunəsidir.

Eşq olsun ana dilimizə!

Bu dil bizim ruhumuz, eşqimiz, canımızdır,
Bu dil bir-birimizlə əhdi-peymanımızdır.
Bu dil tanıtmış bizə bu dünyada hər şeyi,

Bu dil əcdadımızın bizə miras verdiyi
Qiymətli xəzinədir…onu gözlərimiz tək
Qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.02.2025)