Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”
1895-ci ilin sərt fevral günlərindən biri idi. Bakı küləkləri Xəzərin üzərində vurnuxur, qədim İçərişəhərin daş divarları arasında bir körpə dünyaya göz açırdı. O, adi bir uşaq deyildi. Zaman göstərəcəkdi ki, bu körpə gələcəkdə Azərbaycan poeziyasının sonuncu qəzəlxanı, böyük sənətkar Əliağa Vahid olacaq.
Əliağa Məmmədqulu oğlu İsgəndərov 17 fevral 1895-ci ildə Bakı şəhərində dünyaya gəldi. O, hələ uşaqlıq illərində ədəbiyyata maraq göstərir, klassik şeirləri sevə-sevə oxuyurdu. Atası onu əvvəlcə mollaxanaya qoydu, sonra isə o, dövrün tanınmış müəllimlərindən Mirzə Əbdülqasimin məktəbində təhsil almağa başladı. Lakin ailənin maddi durumu çətin olduğundan Vahid erkən yaşlarında işləməyə məcbur oldu. O, bir müddət dəmirçi və daşyonan kimi çalışdı, lakin ruhu sözə bağlı olduğundan ədəbiyyatdan ayrılmadı.
Sözün Sehrinə Qapılan Gənc
Gənc yaşlarında "Məcməüş-şüəra" ədəbi məclisində iştirak edən Vahid burada öz qəzəllərini oxumağa başladı. Ədəbi mühit onu sürətlə qəbul etdi. O, ilk şeirini "Cüvəllağı" təxəllüsü ilə "Molla Nəsrəddin" jurnalında dərc etdirdi. Lakin sonradan şair Əbdül Xaliqin tövsiyəsi ilə "Vahid" təxəllüsünü seçdi.
Əliağa Vahid qəzəl janrına yeni ruh gətirdi. O, bu janrı sadəcə klassik ənənənin davamı kimi yox, həm də müasir dövrün ruhuna uyğun şəkildə inkişaf etdirdi. Onun poeziyasında xalqın dili, hissləri, həyatı yer alırdı. Vahid qəzəllərində sevgi, hicran, vətən sevgisi və həyatın acı reallıqları bir-birinə qarışırdı.
Əliağa Vahid qəzəllərində yalnız klassik eşq motivlərini deyil, həm də dövrün sosial problemlərini əks etdirirdi. Onun əsərlərində xalqın dərdləri, kasıbların iztirabları, həyatın çətinlikləri öz əksini tapırdı. Bu, onu sadəcə bir şair deyil, həm də xalqın nümayəndəsinə çevirdi.
1920-ci illərdə sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Azərbaycan ədəbiyyatında ciddi dəyişikliklər baş verdi. Ənənəvi klassik poeziyaya qarşı basqılar artdı. Əruz vəznində yazan şairlər təzyiqlərə məruz qaldılar. Vahid də bu təzyiqlərdən yan keçmədi. Ona sərbəst vəzndə yazmaq tövsiyə olunsa da, o, qəzəldən imtina etmədi. Lakin rejimin sərt münasibətini hiss etdiyindən, qəzəllərində bəzən yumoristik çalarlar əlavə edərək, satirik üsluba daha çox yer verdi.
Onun satirik qəzəlləri xalq arasında məşhur idi. O, gündəlik həyatdakı absurdları, yaltaqlığı, riyakarlığı ustalıqla tənqid edirdi. Vahidin şeirləri yalnız poeziya deyil, həm də həyatın güzgüsü idi.
Muğamla Bütünləşən Poeziya
Əliağa Vahidin qəzəlləri yalnız kağız üzərində qalmadı. Onun sözləri muğamla qoşalaşdı, böyük xanəndələrin dilində ölümsüzləşdi. Məşhur muğam ustaları, xüsusən də Xan Şuşinski, Rübabə Muradova, Yaqub Məmmədov, Arif Babayev və digər sənətkarlar onun qəzəllərini ifa etdilər.
"Şükufələr açıldı, bağ oldu cənnət,
Gülzarə gəldi bir mələk surət"
Bu kimi misralar muğam sədaları altında səslənəndə, sanki poeziya ilə musiqinin müqəddəs vəhdəti yaranırdı.
Zamanın Sınaqları və Əbədi İzlər
Sovet hakimiyyəti dövründə Əliağa Vahid yaradıcılığına maneələr olsa da, o, yazmaqdan və xalqın sevgisini qazanmaqdan əl çəkmədi. 1950-ci illərin əvvəllərində ona qarşı təzyiqlər daha da artdı. Onu "köhnə poeziyanın daşıyıcısı" adlandıraraq tənqid edirdilər. Lakin Vahid öz yolundan dönmədi.
O, ömrünün son illərində ciddi xəstəliklərlə mübarizə aparırdı. 1965-ci ilin sentyabr ayında Əliağa Vahid dünyasını dəyişdi. Şair Bakıda Fəxri Xiyabanda dəfn edildi.
Lakin ölüm onun misralarını susdura bilmədi. Bugün də Vahidin qəzəlləri dillər əzbəridir, muğamın sədaları altında səslənir, sevən ürəklərdə yaşayır.
Yubileyin Çağırışı
2025-ci il Əliağa Vahidin 130 illik yubileyi ilidir. Bu əlamətdar il çərçivəsində şairin irsinin öyrənilməsi, onun qəzəllərinin yenidən nəşr olunması, sənədli filmlərin çəkilməsi və müxtəlif ədəbi-bədii gecələrin keçirilməsi planlaşdırılır.
Azərbaycan ədəbiyyatında Əliağa Vahid fenomeni yalnız qəzəllə məhdudlaşmır. O, həm də sözün gücünü qoruyub saxlamaq üçün göstərilən mübarizənin simvoludur. Bu yubiley təkcə Vahidin deyil, Azərbaycan poeziyasının təntənəsidir. Çünki söz ölməzdir, və əgər o söz Vahidə məxsusdursa, əbədi olaraq səslənəcək...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(17.02.2025)
