“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Naxçıvan Dövlət Universitetinin II kurs tələbəsi Fərasət Babazadənin yazdığı “Səssiz” hekayəsini təqdim edir.
Külək şəhərin dar küçələrində uğuldayırdı. Binaların rütubət hopmuş divarlarından soyuq bir nəfəslə sıyrılıb, yoldan keçən kişinin paltarının ətəklərini titrədirdi. O, uzun və köhnə bir palto geyinmişdi, yaxasını qaldırmışdı, sanki üzünü küləkdən deyil, insan baxışlarından gizlətmək istəyirdi. Ayaqları ehtiyatla daş döşəməyə toxunurdu, addımları ağır idi, lakin içində bir narahatlıq var idi. Üzünü aşağı salsa da gözləri hər an kənarı süzürdü. Küçə daralır, kölgələr uzanırdı. Qaranlıq keçidlərdə, qapıların kənarında çöküb qalmış kimsəsiz adamların boğuq nəfəsi duyuludur.
Birdən ayağı sürüşdü, balaca bir daş ayaqqabısının altından çıxdı, bədəni azca irəli əyildi, amma özünü toparladı. Onun bu ani sarsıntısı heç kimin diqqətini çəkmədi, çünki burada heç kim bir-birini görmürdü, heç kim bir-birinin taleyinə maraq göstərmirdi. O isə dayandı, dodaqlarını büzdü və yenidən addımladı. Bilirdi ki, küçə heç vaxt qurtarmır, yol heç vaxt sona çatmır, insan heç vaxt həqiqətə çatmır.
Küçənin dərinliklərinə yayılan qaranlıq içində balaca bir döngədə iki nəfər bir-birinə dəyirdi. Saralmış fanar işığı onların kölgələrini divara uzun-uzun çəkirdi. Kəskin addım səsləri, qəfil sıxılmış yumruqların havada uğultusu və nəfəs-nəfəsə qalmış adamların yorğun səsi boş küçədə əks-səda verirdi. Üstünlük birinin tərəfində idi. O, iriyarı, əzələli, sifətində qəzəbdən başqa heç nəyi ifadə etməyən biri idi. Zərbələri amansız idi, qarşısındakının dizlərini əyməyə, onu yerə çökdürməyə çalışırdı. Digəri isə xeyli zəif idi. Üzündə qan izləri vardı, dodaqları partlamış, yanağı gömgöy olmuşdu. Ancaq o, səndələsə də, geri çəkilmirdi. Yorğun nəfəs alır, ayaqda dayanırdı. Hər zərbə ilə titrəyən vücudu inadkarlıqla dik qalırdı. Əlini sıxıb özünə çəkmək istədikdə, gözlərində elə bir parıltı vardı ki, döyən adam bir anlıq duruxdu.
Ayaqları daşlı yolda yavaş-yavaş irəliləyirdi. Küçə səssiz idi, yalnız uzaqdan, hansısa köhnə pəncərədən gələn zəif radio səsi eşidilirdi. Qəfil, balaca bir döngədən boğuq səslər gəldi. Fikir verməməyə çalışdı, amma gözü qeyri-ixtiyari ora yönəldi. İki nəfər dalaşırdı. Yox, bu, dalaşmaq deyildi, biri o birini əməlli-başlı döyürdü. Zərbələrin səsi aydın eşidilirdi. Döyülən adamın ayaqda qalmaq üçün göstərdiyi inad açıq-aşkar hiss olunurdu. Bir anlığa gözləri onun qana bulaşmış üzünə sataşdı. Ayaq saxladı, amma yalnız bir saniyəlik. İçində qısa bir tərəddüd oldu. Yaxınlaşıb ayırmaq? Polis çağırmaq? Yox, bu işə qarışmaq olmaz. Burda hamı belə edir. O kimdir ki? Yoluma davam elədi. Bir anlıq külək arxadan itələdi, sanki vicdanının zəif səsi onu geri döndərmək istəyirdi. Amma addımlarını dayandırmadı. Ona nə? Hər kəsin öz savaşı var. Küçədə, həyatda, taledə... Başını aşağı salıb irəlilədi, sanki heç nə görməmişdi.
Evin qapısını açıb içəri girdi. Qapı arxasından astaca bağlandı, amma otağın dərin sükutunda bu səs bərk əks-səda verdi. Hava ağır idi, rütubətli divarlardan soyuq bir qoxu yayılırdı. Tavandan asılmış zəif lampanın işığında hər şey bir az bulanıq, bir az solğun görünürdü. Dar otaqda yalnız bir masa, bir stul və divarın küncündə toz basmış çarpayı vardı. Çarpayının üstünə bir neçə kitab səpələnmişdi. Otaq sanki çoxdan insan nəfəsi görməmiş kimi soyuq idi. Kişi ac idi. Bunu çoxdan hiss edirdi, amma indi bunun heç bir əhəmiyyəti yox idi. Sanki aclıq da, yorğunluq da, hətta bayaq küçədə gördükləri də arxa plana keçmişdi. Çünki tək bir şey düşünürdü: dəftər. Stolun üzərində açıq qalmış dəftəri görən kimi ona tərəf addımladı. Barmaqları titrəyərək vərəqləri çevirdi, qələm götürdü. Bir anlıq duruxdu. Gözlərini bir nöqtəyə zillədi. Sonra başını aşağı saldı, dəftərin təmiz səhifəsinə tərəddüdlə əyildi. Sanki yazacaqları sadəcə sözlər deyildi, sanki içindəki bir yükü, bir peşmanlığı, bir sirləri kağıza tökmək istəyirdi. Və nəhayət, qələmin ucu kağıza toxundu...
“Həyatda elə anlar var ki, onlara toxunmasan belə, onlar sənə toxunur. Amma dünya belə susqunluqlarla doludur. İnsanlar elə bilir ki, qarışmadıqca günahsızdırlar. Amma bəlkə də ən böyük günah elə baxıb heç nə etməməkdir. Və bəlkə də, bəşəriyyətin ən soyuq yeri küçələr deyil, insanların laqeyd ürəkləridir.”
Adam stolun üstündəki dağınıq kağızların arasında saralmış zərfi gördü. Barmaqlarını zərfin üzərində gəzdirib, dodaqlarını sıxdı. Açmaq istəmədi. Yox, daha doğrusu, açmağa cəsarət etmədi. Çünki bəzi məktublar təkcə sözlərdən ibarət olmur, onlar içində insanı dəyişdirən, silkələyən, köhnə yaraları oyadan bir şey daşıyır. Bir neçə saniyə, bəlkə də bir neçə dəqiqə keçdi. Otağın qaranlıq sükutu bu tərəddüdü daha da dərinləşdirirdi. Nəhayət, astaca zərfin küncünü yırtdı. Ürəyi döyünürdü. Vərəqi titrək barmaqları ilə açdı. Sətirləri oxumağa başlamazdan əvvəl bir anlıq gözlərini yumdu. Adam məktubu açdı. Gözləri ilk sətirlərə düşən kimi nəfəsi dərinləşdi. Bu məktub ona ən dəyər verdiyi insan tərəfindən yazılmışdı. Çoxdan oxumalı idi, amma nədənsə, günlərdir gözardı edirdi. Bəlkə də, bilmədiyi həqiqətlərdən, bəlkə də, artıq gec olduğundan qorxurdu. Bu məktub fərqli idi. Çünki bu, cavab idi. Çünki bu, uzun susqunluqdan sonra gələn ilk sətirlər idi. O, neçə dəfə yazmışdı? Neçə dəfə qələm götürüb hisslərini kağıza tökmüşdü? Neçə dəfə cavab gözləmişdi? Və indi, nəhayət, o cavab stolunun üstündə idi. Bu, uzun yol gedib çatmış bir adamın qapının qarşısında hiss etdiyi boşluğa bənzəyirdi. Bu məktub uzun müddət yazılmamış sözlərin, gecikmiş etirafların, bəlkə də, artıq mənasını itirmiş duyğuların bir yığını idi.
(Dekabr 1866)
Saint Petersburg
Leningradskiy Pochtal'on
Burda hər şey qaydasındadır, heç narahat olma. Hava artıq soyuyub, səhərlər külək bir az daha sərt olur. Ümid edirəm, sən də yaxşısan...
Adam məktubu sona qədər oxumadı. Sanki davam etsə, özünü daha böyük bir boşluğa salacaqdı. Kağızı stolun üstünə atdı, ağır bir nəfəs aldı və pencəyini götürüb çölə çıxdı. Küçənin havası soyuq idi, rütubət sümüklərinə işləyirdi. Ayaqları onu hardasa düşünmədən aparırdı, ta ki, sönük işıqlı, köhnə bir barın qabağında dayanana qədər. İçəri girəndə onu qatı tütün qoxusu və ağır, qırıq səslərlə çalınan köhnə bir musiqi qarşıladı. O, bir küncdə boş stul tapıb oturdu. Sifarişini gözləyərkən diqqəti barın digər ucundakı qocaya yönəldi. Adam yaşlı idi, üzündə illərin izləri vardı. Geyimi səliqəli olsa da, çoxdan köhnəlmişdi. O, qədəhini ehmalca əlində tutub boşluğa baxırdı. Gözlərində bir zamanlar güclü olmuş, amma indi yorğun düşmüş bir insanın ifadəsi vardı. Bir müddət heç nə demədən oturdular. Sonra qoca qəfil ona tərəf baxıb sanki çoxdan tanış olduqları bir adam kimi soruşdu:
— Görünür, bu axşamın sənə də asan keçmir.
Kişi bir anlıq susdu, sonra başını tərpədib astadan gülümsədi. Qoca bu cavabı gözləyirmiş kimi qədəhini masaya qoydu. Qoca bir müddət sakit qaldı, sonra dərin bir nəfəs aldı və barmaqları titrəyən qədəhini yenidən qaldırdı. İçkisindən bir qurtum aldı, gözlərini uzaqlara zillədi və astadan dilləndi:
— Mən bir vaxtlar böyük bir adam idim, gücüm, hörmətim var idi. İnsanlar məni dinləyirdi. Amma sonra… sonra həyat məndən ən qiymətli olanı aldı. Onun yoxluğu elə bir boşluq buraxdı ki, indi bütün bu barlar, bu küçələr, bu soyuq gecələr o boşluğu doldura bilmir.
Kişi başını aşağı saldı. Onun da içində bir şeylər qırılmışdı. Məktubun sətirləri beynində dolaşırdı: "Burda hər şey qaydasındadır, heç narahat olma." Amma hər şey həqiqətən də qaydasındaydımı? Barın zəif işıqları içkili adamların üzündə parlayır, siqaret tüstüsü havada süzülürdü. Amma onun fikri başqa yerdə idi. O məktubda. O xəttdə. “Burda hər şey qaydasındadır.” Bu sözlərin arxasında susqun bir yalan dayanmışdı. Kimsə bunu onun üçün yazmışdı. Kimsə gerçəyi ondan uzaq tutmaq üçün bu sətirləri seçmişdi. Amma niyə? Onun üçün həqiqəti bilməməkdən daha qorxulu nə ola bilərdi? Barmaqlarını stola sıxdı. İndi məktubun hərflərini bir-bir beynində canlandırırdı. O, o xətti tanımırdı. Bəzən həqiqət heç bir iz qoymur. Bəzən o, elə bir şəkildə gizlədilir ki, sən onu axtarmağa belə cəsarət etmirsən. Heç nəyə bağlı olmayan, heç bir duyğu daşımayan, sadəcə var olmaq üçün yazılmış sətirlər...
Stolun üstü sükuta qərq olmuşdu. Sanki illərdir unudulmuş kağızlar, zamanın tozu ilə örtülmüş, özlərinin belə unudulduğunu dərk edirmiş kimi bir-birinə qarışmışdı. O kağızların arasında bir dəftər vardı – köhnə, saralmış, guya sahibinin son dəfə toxunduğu anın izlərini daşıyırmış kimi. Tərk edilmiş bir əşyanın soyuqluğu ilə, orada dayanmışdı. Hərflərin titrək xətləri, elə bil, onları yazan əl son gücünü sərf edirmiş:
"Günəş doğmayacaq bəziləri üçün bir daha. Yaxınları onları bir daha görməyəcək. Acısı qalacaq. Xatirəsi qalacaq. Özü olmayacaq..."
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.02.2025)
