İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Varis Dirie — somalili model, aktrisa, yazıçı və insan haqları müdafiəçisidir. O, xüsusilə qadın sünnəti (female genital mutilation — FGM) adlı zərərli ənənəyə qarşı apardığı beynəlxalq mübarizə ilə tanınır.

Yazıçı Varis danışır ki, bir gün bir oxucu mənə zəng edib söylədi ki, sənin təzə kitabını oxumayacam, “Dirie” adlı kitab yazmısan, üstündə də zənci şəkli, özümüzünküləri qoyub, indi də zəncilərə keçdin?

İnsan kitabın üstündə Varis Dirie sözlərini görüb də elə bilib, Varis müəllifin, Diriye isə onun kitabının adlarıdır.

Varis Dirie 21 oktyabr 1965-ci ildə Somalinin səhralıq bölgəsində köçəri ailədə doğulub. Uşaqlıqda qadın sünnətinə məruz qalıb və 13 yaşında onu yaşca böyük bir kişi ilə evləndirmək istədikdə ailəsindən qaçıb. O, sığınacaq taparaq əvvəlcə Londona gedib, burada əvvəlcə xidmətçi kimi çalışıb. 1980-ci illərin sonunda fotoqraf Terence Donovan tərəfindən kəşf olunaraq model karyerasına başlayıb.

Tezliklə “Vogue”, “Elle”, “Marie Claire” kimi məşhur jurnalların üz qabığında yer alıb, Chanel, Revlon, Levi’s kimi brendlərlə çalışıb. 1997-ci ildə “Marie Claire” jurnalına verdiyi müsahibədə uşaq yaşlarında qadın sünnəti keçirdiyini danışdıqdan sonra dünya miqyasında böyük rezonans doğurdu.

 Həmin hadisədən sonra o, BMT-nin Qadın Sünnəti ilə Mübarizə üzrə xüsusi səfiri təyin edildi. O, Desert Flower Foundation (Səhrə Gülü Fondu) adlı təşkilatı yaradaraq Afrika və Asiyada qadın sünnətinə qarşı maarifləndirmə və yardım kampaniyaları aparır.

Əsərləri

Varis Dirie həmçinin bir neçə kitab müəllifidir, ən məşhuru:

- “Desert Flower” (Səhrə çiçəyi) — onun avtobioqrafiyası (1998). Bu kitab əsasında 2009-cu ildə eyni adlı film çəkilib.

- “Desert Dawn”

- “Desert Children”

- “Letter to My Mother”

Mükafatlar və tanınma

1. BMT-nin sülh səfiri kimi fəaliyyətinə görə müxtəlif beynəlxalq mükafatlara layiq görülüb.

2. Onun hekayəsi qadın haqları uğrunda mübarizənin simvoluna çevrilib.

3. İndi də Varis Dirie dünyanı gəzərək qadın və qız uşaqlarının hüquqlarını müdafiə edir, maarifləndirici çıxışlar edir.

Aşağıda Varis Dirienin “Səhra çiçəyi” (“Desert Flower”) kitabının xülasəsi və əsas fikirlərini təqdim edirəm. Somalili bir qızın səhradan dünyaca məşhur model və insan haqları müdafiəçisinə çevrilməsi hekayəsi.

Kitab Varis Dirienin uşaqlıq illərindən başlayır. O, Somalinin səhrasında köçəri ailədə böyüyür. Ailəsi ənənəvi müsəlman adətlərinə sadiq idi. Uşaqlıqda Varis böyük bir ağrı ilə üzləşir — qadın sünnəti adlı ağır və zərərli əməliyyatdan keçir. Bu hadisə onun yaddaşında ömürlük iz buraxır. 13 yaşında atasının onu yaşca çox böyük bir kişi ilə evləndirmək istədiyini eşidəndə o, evdən qaçır. Günlərlə səhrada susuz və aclıq içində yol gedərək paytaxt Mogadişoya çatır.

Buradan qohumlarının köməyi ilə Londona gedir və orada Somalinin səfirinin evində xidmətçi kimi işləməyə başlayır. Səfir ailəsi ölkədən gedəndə o, qaçaq vəziyyətdə Londonda qalır. Küçələrdə tək başına yaşasa da, cəsarəti və iradəsi sayəsində həyatını yenidən qurur. Bir gün məşhur fotoqraf Terence Donovan onun gözəlliyini görür və model kimi karyerası başlayır. Varis çox tez məşhurlaşır — “Vogue”, “Elle”, “Marie Claire” kimi jurnallarda yer alır, Revlonun siması olur.

Lakin o, içindəki yaraları heç vaxt unutmur və qadın sünnəti keçirmiş milyonlarla qız üçün səsini qaldırır. Kitabın son hissələrində o, artıq tanınan model və BMT-nin xüsusi səfiri kimi qadın sünnəti ilə mübarizəyə başlayır. Öz ağrı dolu uşaqlığını danışmaqla, dünyanı bu faciəyə qarşı birləşməyə çağırır.

Əsas fikirlər və mövzular

1. Qadın azadlığı və bərabərlik:

Varis Dirie qadınların həyatına zorla qərar verən patriarxal sistemin ağrılarını göstərir.

2. Qorxuya qarşı cəsarət:

Onun səhradan qaçışı və bütün çətinliklərə baxmayaraq uğura çatması, cəsarətin simvoludur.

3. Təhsil və maarifləndirmə:

Kitab göstərir ki, cəmiyyətin dəyişməsi üçün təhsil və şüur vacibdir.

4. Mədəniyyət və insan haqları toqquşması:

Dirie dini və mədəni adətlərin arxasında gizlənən zərərli ənənələrə qarşı çıxır.

5. Ümid və dirəniş:

“Səhrə çiçəyi” – səhrada böyüyən, amma bütün çətinliklərə baxmayaraq gözəl bir güllə çevrilən qadının simvoludur.

2009-cu ildə “Desert Flower” adlı film çəkilib. Baş rolda Liya Kebede (model və aktrisa) Varis Dirieni canlandırır. Film kitabdakı hadisələrə əsaslanır və çox emosional, təsirli səhnələri ilə yadda qalır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.10.2025)