İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Mədəniyyət barədə, məxsusi, incəsənət sahələri barədə biliklərimizi artırmağın zamanı gəlibdir. İncəsənət sahəsində bir neçə maraqlı məqamı sizə təqdim edirəm:
1. Renessans dövrü və insanın bədii ifadəsi:
Renessans dövrü (14-17-ci əsrlər) incəsənətin ən böyük inkişaf mərhələlərindən biri hesab olunur. Bu dövrün sənətkarları, məsələn, Leonardo da Vinci, Michelangelo, və Raphael, insan bədəninin mükəmməl şəkildə təsvirinə xüsusi diqqət yetirmişdilər və öz əsərlərində insanı mərkəzə almışdılar.
2. İzpressionizm və rəngin yeni təhlili:
19-cu əsrin sonlarına doğru Fransada yaranan İzpressionizm hərəkatı rəng və işığın yeni təhlilini təklif edirdi. Claude Monet, Edgar Degas və Pierre-Auguste Renoir kimi rəssamlar, ənənəvi texnikaları qıraraq, təbiəti və gündəlik həyatı işığın dəyişən təsiri ilə çəkdilər.
3. Kubizm:
Pablo Picasso və Georges Braque tərəfindən 20-ci əsrin əvvəllərində inkişaf etdirilən kubizm, formaların sadələşdirilməsi və çoxsaylı perspektivlərin birləşdirilməsi ilə tanınır. Bu, bədii təsvirin ənənəvi qaydalarına qarşı bir üsyan idi.
4. Dadaizm və absurd:
Birinci Dünya Müharibəsindən sonra yaranan dadaizm hərəkatı, ənənəvi incəsənət dəyərlərini rədd edir və absurd, gülünc, və qeyri-adi üsullarla incəsənəti tərənnüm edir. Marcel Duchampın "Fontan" adlı əsəri, bir urinalın sənət əsərinə çevrilməsi ilə məşhurdur.
5. Sürrealizm:
Sürrealizm, əsrarəngiz və yuxu kimi təsvirləri incəsənətə gətirən bir hərəkatdır. Salvador Dalí və René Magritte kimi sənətçilər, gözlənilməz obrazlarla və çarx edən məna strukturları ilə insan düşüncəsini aşmağa çalışmışlar.
6. Pop-art:
1950-1960-cı illərdə yaranan pop-art hərəkatı, gündəlik həyatın obyektlərini və populyar mədəniyyəti incəsənətə daxil etmişdir. Andy Warhol, Campbell şorbası kimi gündəlik məhsulları sənət əsərinə çevirməklə, sənətin anlayışını dəyişdi.
İncəsənətin bu inkişaf mərhələləri, həm insan təxəyyülünün sərhədsizliyini, həm də cəmiyyətin dəyişən dəyərlərini əks etdirir.
7. Minimalizm:
1960-cı illərin sonlarında yaranan minimalizm hərəkatı, sadəlik və forma üzərində fokuslanaraq, incəsənətə daha az, daha çox ideyasını gətirdi. Minimalist sənətçilər, rənglər və formalarla məhdudlaşaraq, material və obyektlərin öz təbii quruluşunu ön plana çıxardılar. Donald Judd və Dan Flavin kimi sənətçilər, bu hərəkatın ən mühüm nümayəndələridirlər.
8. Street Art və Graffiti:
1980-ci illərdən sonra populyarlaşan street art, şəhər məkanlarında edilən sənət əsərləri ilə cəmiyyətin diqqətini çəkdi. Banksy kimi anonim sənətçilər, sosial və siyasi mesajlarla dolu, bəzən provokativ və satirik əsərlər ortaya qoymuşdurlar. Graffiti, küçə mədəniyyətinin və gənclərin özünü ifadə etməsinin vasitəsinə çevrildi.
9. Rəqəmsal İncəsənət və Yeni Texnologiyalar:
21-ci əsrdə rəqəmsal texnologiyaların inkişafı ilə incəsənətə yeni yollar açıldı. Kompüter qrafikası, video sənəti və interaktiv incəsənət formaları sənət aləmini dəyişdi. Rəqəmsal sənətçilər, animasiya və vizual effektlər vasitəsilə tamaşaçılara fərqli təcrübələr təqdim edir. Artur Ganson, Rafael Lozano-Hemmer və ya Casey Reas kimi sənətçilər, yeni texnologiyalarla işləyərək sənətə yeni bir ölçü qatdılar.
10.Ekspressionizm və Emosional Düşüncə:
20-ci əsrin əvvəllərində ortaya çıxan ekspressionizm, rəssamların daxili emosiyalarını və hisslərini kəskin və qeyri-müəyyən formalarda ifadə etməsinə əsaslanır. Edvard Munchun "Scream" əsəri bu hərəkatın simvolu halına gəldi. Ekspressionizm, həm də sənətin insan psixikasını, qorxuları və zehni vəziyyətləri tədqiq etməsinə imkan yaratdı.
11.Feminist İncəsənət:
1970-ci illərdən sonra feminist incəsənət hərəkatı, qadın sənətçilərinin özlərini bədii dünyada daha çox ifadə etməsini və gender məsələləri üzərində düşünməsini təşviq etdi. Judy Chicago, Cindy Sherman və Barbara Kruger kimi sənətçilər, qadın təcrübələrini və gender ədalətini sənətə daxil edərək yeni bir perspektiv təqdim etdilər.
12.Postmodernizm və Dekonstruksiya:
20-ci əsrin sonlarında inkişaf edən postmodernizm hərəkatı, modernizmin və ənənəvi sənət anlayışlarının tənqidinə dayanır. Bu dövrdə sənət əsərləri, müxtəlif üslubların, tarixi və mədəniyyətin qarışımına və bir-birinə qarşı olan fikirlərin mübarizəsinə əsaslanır. Postmodernizmin təmsilçilərindən biri olan Jean Baudrillard, real və virtualın sərhədlərini müzakirə etmişdir.
İncəsənətin müxtəlif dövrləri və hərəkatları cəmiyyətin və insanın təfəkkürünün necə dəyişdiyini, bədii ifadənin necə inkişaf etdiyini göstərir. Hər bir dövr özünəməxsus bir yanaşma, texnika və ideologiya təqdim edir, bu da incəsənətin həyatımıza təsirini dərinləşdirir.
Şəkildə: Fransız impressionisti Claude Monet (Klod Mone), avtoportret
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(27.07.2025)
