Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası məşhurları haqqında olan layihəsində bügünkü söhbətimiz Osman Hamdi Bey barədədir.
Osman Hamdi Bey (30 dekabr 1842 — 23 fevral 1910) Osmanlı İmperiyasının son dövrünün ən vacib intellektual və mədəni fiqurlarındandır: rəssam, arxeoloq, muzeyçi və inzibati xadim kimi fəaliyyət göstərmişdir. Onun fəaliyyəti Osmanlıda müasir muzeyçilik və arxeologiyanın qurulmasına, həmçinin milli mədəni sərvətlərin qorunması qanunvericiliyinin formalaşmasına böyük təsir göstərmişdir.
Osman Hamdi Konstantinopolda (indiki İstanbul) anadan olmuş, hüquq və idarəetmə təhsili almışdır. Daha sonra Parisdə École des Beaux-Arts və müasir sənət mühiti ilə tanış olmuş, orada Avropa akademik rəssamlıq ənənəsini öyrənmişdir. Paris təhsili və Avropadakı sənət mühiti onun həm rəngkarlıq dilinə, həm də muzey və arxivçilik ideyalarına ciddi təsir göstərmişdir.
Osman Hamdinin əsərləri realist, detallı kompozisiyalar və Osmanlı mədəniyyətindən, gündəlik həyatdan götürülmüş motivlərlə zəngindir. O, həm portret, həm də janr səhnələri yaradırdı. Məsələn, məşhur “Kaplumbağa Terbiyecisi” (The Tortoise Trainer, 1906) əsəri milli identiklik, modernləşmə və tənqidçi simvolika kimi mövzuları əks etdirən simvolik və ironik məna daşıyır. Bu əsər və digər tabloları ilə Osman Hamdi həm Avropa akademik üslubunu mənimsəmiş, həm də yerli mövzuları yüksək sənət səviyyəsinə qaldırmışdır.
1891–1910-cu illər arasında Osman Hamdi İmperiyanın İmperator Muzeyinin (Imperial Museum / İstanbul Arkeoloji Muzeyi) idarəçiliyini həyata keçirmiş, muzeyi elmi tədqiqat və konservasiya yönümlü müəssisəyə çevirmişdir. O, qazıntıların və tapıntıların xaricə çıxarılmasının qarşısını almaq məqsədi ilə antikvar əşyaların qorunması və qeydiyyatı barədə qanunvericilik təşəbbüsləri etmiş, arxeoloji expedisiyaların standartlarını formalaşdırmağa çalışmışdır. Bu istiqamətdə onun fəaliyyəti Osmanlı mədəni sərvətlərinin qorunmasında dönüş yaradan addımlardan hesab olunur.
Osman Hamdi həm özünün rəhbərliyi ilə aparılan qazıntılarda, həm də xarici alimlərlə əməkdaşlıqda fəal olmuşdur. O, Osmanlı torpaqlarında elmi qazıntıların aparılmasını və tapıntıların düzgün inventarlaşdırılmasını təşviq etmiş, xarici ekspedisiyaların fəaliyyətini nəzarət altında saxlamağa çalışmışdır. Onun məktubu, fotoşəkil, qazıntı hesabatları və kolleksiyalarla bağlı arxiv materialları XX əsrin əvvəllərində arxeologiyanın professionallaşmasına töhfə vermişdir.
Osman Hamdinin tabloları təkcə estetik obyektlər deyil, həm də dövrün sosial və siyasi şərtlərinə – modernləşmə, millətçilik, Avrasiya fərqliyinə dair düşüncələrə şərh verir. Məsələn, Kaplumbağa Terbiyecisi əsərində “yavaş dəyişmə” və ya “reformist səylərin nəticəsizliyi” kimi oxumalar təqdim olunur; bənzər şəkildə digər əsərlərində qadın fiqurlar, kitab və məscid səhnələri vasitəsilə mədəniyyət və biliyin rolu vurğulanır. Bu aspeklər onun əsərlərini həm Osmanlı, həm də müasir Türkiyə mədəni tarixinin açar sənədləri halına gətirir.
Osman Hamdi 20-ci əsrdə və müasir dövrdə həm Türkiyədə, həm də beynəlxalq səviyyədə qiymətləndirilmişdir. Onun muzeyçilik prinsipləri və qanunvericiliyi yerli mədəni resursların qorunmasında dayanıqlı təsir yaradıb, rəssam kimi əsərləri isə son illərdə beynəlxalq hərraclarda yüksək qiymətlərə satılmışdır. Pera Muzeyi və digər institutlar onun əsərlərini nümayiş etdirərək və sənədlərini tədqiq edərək irsini qoruyurlar.
Osman Hamdi Bey çoxşaxəli fiqur idi — rəssamlıq, arxeologiya və muzeyçilik sahələrində aparıcı rol oynamış, Osmanlı mədəniyyətinin modernləşməsində həm praktik islahatçı, həm də intellektual simvol olmuşdur. Onun həyat və fəaliyyəti mədəni sərvətlərin qorunması, elmi tədqiqatın təşkili və milli estetik identliyin formalaşmasında vacib mənbə olaraq qalır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(16.12.2025)
