Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında yayımlanan Türk dünyası məşhurları haqqında olan layihəsində bügünkü söhbətimiz Qaraqoyunlu hökmdarı Qara Yusif barədədir.
Qaraqoyunlu hökmdarı Qara Yusif orta əsr türk siyasi tarixində mühüm rol oynamış, xüsusilə Qafqaz və İran ərazilərində güc balansının formalaşmasına təsir göstərmişdir. Qara Yusifin hakimiyyəti dövrü (XIV əsrin sonu – XV əsrin əvvəlləri) Qaraqoyunlu konfederasiyasının siyasi birləşməsini, mərkəzləşmiş idarəetmə sisteminin formalaşmasını və regionda Türk dövlətçilik ənənələrinin möhkəmlənməsini təmin etmişdir.
Qara Yusifin dövlət idarəçiliyi siyasəti siyasi birlikləri birləşdirmək və bölgədə sabitliyi təmin etmək ətrafında qurulmuşdur. O, Qaraqoyunlu tayfa konfederasiyasının müxtəlif tayfa liderləri və bölgə hökmdarları ilə əlaqələrini gücləndirmiş, həm mərkəzi, həm də əyalət idarəçiliyini normativ prinsiplər əsasında təşkil etmişdir. Vergi sistemi, hərbi öhdəliklərin müəyyən edilməsi və inzibati quruluşun təkmilləşdirilməsi Qara Yusifin hakimiyyətinin əsas elementlərini təşkil etmişdir. Bu idarəetmə modeli yalnız Qaraqoyunlu dövlətinin daxili sabitliyini təmin etməmiş, həm də regionda digər türk və ərəb sülalələri ilə qarşılıqlı təsirin sistemləşməsinə şərait yaratmışdır.
Qara Yusifin dövründə diplomatiya və hərbi strategiya xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. O, Teymuri və Ağqoyunlu qüvvələri ilə region üçün əhəmiyyətli qarşıdurmalarda iştirak etmiş, həmçinin Qafqaz və İranın şimal-qərb ərazilərində siyasi təsirini gücləndirmişdir. Qaraqoyunlu–Teymuri qarşıdurmaları zamanı Qara Yusifin hərbi və diplomatik fəaliyyəti dövlətin ərazi bütövlüyünü qorumaqla yanaşı, regionda türk siyasi nüfuzunun artmasına imkan yaratmışdır. Bu mübarizələr həm də Qaraqoyunlu dövlətinin mərkəzləşdirilmiş idarəetmə ənənələrini gücləndirmiş, gələcək Səfəvi və Ağqoyunlu dövlətlərinə model təqdim etmişdir.
Mədəni və iqtisadi sahələr də Qara Yusifin dövründə inkişaf etmişdir. Ticarət yollarının qorunması və şəhər mərkəzlərinin inkişafı iqtisadi rifahı artırmış, sənət və memarlıq layihələri ilə mədəni həyat zənginləşmişdir. Qaraqoyunlu saray mədəniyyəti və idarəçilik strukturu, həmçinin dövlətin ideoloji simvolları bu dövrdə formalaşmış və sonrakı türk dövlətlərinin mədəni mirasına təsir göstərmişdir. Qara Yusif həm dövlət qurucusu, həm də bölgədə siyasi-mədəni inteqrasiyanı təmin edən lider kimi tarixdə əhəmiyyətli rol oynamışdır.
Beləliklə, Qaraqoyunlu hökmdarı Qara Yusifin hakimiyyəti dövrü Qafqaz–İran coğrafiyasında güc balansının dəyişdirilməsi, türk siyasi və mədəni təsirinin genişləndirilməsi baxımından tarixi əhəmiyyət kəsb edir. Onun idarəçilik prinsipləri, diplomatik fəaliyyəti və mədəni təşəbbüsləri Qaraqoyunlu dövlətini gücləndirmiş, regionda sabitlik və siyasi nüfuz yaratmaqla sonrakı türk dövlətlərinin inkişafına zəmin hazırlamışdır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(04.12.2025)
