Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində bu gün sizlərlə qədim türk diplomatiyasında qadınların vasitəçi rolu mövzusunda danışacağıq.
Qədim türk siyasi mədəniyyəti yalnız hərbi gücə deyil, həm də incə diplomatik ənənələrə söykənirdi. Bu ənənələrin mühüm tərəflərindən biri qadınların – xüsusən də xaqan və bəylərin həyat yoldaşlarının, qızlarının və analarının diplomatiyada vasitəçi kimi çıxış etməsi idi. Türk dövlətçilik düşüncəsində qadın yalnız ailə çərçivəsində deyil, eyni zamanda ictimai-siyasi münasibətlərin formalaşmasında da təsirli bir fiqur sayılırdı.
Ənənəvi olaraq sülh bağlama, müharibənin qarşısını alma və ya ittifaqların möhkəmləndirilməsi üçün evlilik ittifaqları geniş şəkildə tətbiq edilirdi. Xaqan qızlarının başqa tayfa və ya dövlət hökmdarlarına ərə verilməsi sadəcə ailə bağları deyil, həm də iki siyasi güc arasında diplomatik müqavilənin simvolu idi. Bu mənada qadınlar canlı “sülh müqaviləsi” rolunu oynayırdılar. Məsələn, Çin qaynaqları Hun imperiyası dövründə şimal tayfaları ilə sülhün qorunması məqsədilə xaqan qızlarının imperator ailəsinə ərə verilməsini təsvir edir. Eyni qayda ilə Göytürklər dövründə də Çin sarayı ilə türk xaqanları arasında evliliklər diplomatik əlaqələrin əsas vasitələrindən biri olmuşdur.
Qadınların diplomatiyadakı vasitəçilik rolu yalnız evliliklə məhdudlaşmırdı. Onlar elçi və sülh danışıqları iştirakçısı kimi də çıxış edirdilər. Xüsusilə xatunlar xaqanın yanında dövlət məclislərində iştirak edir, xarici elçiləri qəbul edir və siyasi qərarların formalaşmasına təsir edirdilər. Çin mənbələrində Bilgə Xaqanın anası və ya Tonyukukun ailəsindəki qadınların siyasi məsləhətləşmələrdə iştirakı qeyd olunur. Bu, qadının yalnız mədəni və mənəvi nüfuz deyil, həm də siyasi səlahiyyət daşıdığını göstərir.
Diplomatiyada qadınların rolu həm də vasitəçi ünsiyyət və yumşaldıcı sima funksiyası ilə bağlı idi. Münaqişə zamanı qadının sözünün qəbul edilməsi, onun “sülhün carçısı” kimi qəbul olunması qədim türk ictimai-mənəvi sisteminin mühüm tərəfi idi. Bu, həm qadının müqəddəs “ocaq qoruyucusu” statusu ilə əlaqədar idi, həm də türk inanclarında qadının “birləşdirici” güc sayılması ilə bağlı idi.
Nəticə etibarilə, qədim türk diplomatiyasında qadınların vasitəçi rolu dövlətlərarası münasibətlərin ən mühüm sütunlarından biri olmuşdur. Onlar həm sülhün təminatçısı, həm də siyasi qərarların formalaşmasında nüfuzlu aktorlar kimi çıxış etmişlər. Bu ənənə türk dövlətçilik modelində qadınların yalnız sosial-məişət həyatında deyil, dövlət idarəçiliyində də önəmli mövqeyə malik olduqlarını sübut edir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(30.09.2025)
