Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində qədəm qoyduğumuz Qurban Bayramı münasibətilə mövzumuz da günə uyğun olacaq: Qurban bayramı və türklər.
Qurban bayramı İslam dünyasının ən önəmli dini bayramlarından biridir və müsəlman cəmiyyətlərinin dini, sosial və mədəni həyatında mühüm yer tutur. Türk xalqları, İslam dinini qəbul etdikdən sonra Qurban bayramını öz dini-mədəni sistemlərinə uyğunlaşdıraraq yaşatmış və zənginləşdirmişlər. Bu yazıda Qurban bayramının türklər arasında tarixi inkişafı, etnoqrafik və sosial aspektləri, eləcə də bu bayramın çağdaş Türk cəmiyyətlərində necə qeyd olunduğu araşdırılır.
Qurban bayramı (Əl-Ədhə) Qurani-Kərimdə Həzrət İbrahim peyğəmbərin oğlu İsmayılı Allah yolunda qurban vermək istəyi ilə əlaqədar olaraq izah edilir. Bu hadisə İslamın əsas ibadətlərindən biri olan qurban kəsmə ənənəsinin əsasını təşkil edir. İslam hüququna görə, imkanlı müsəlmanların bu bayramda qurban kəsməsi vacib əməldir. Qurbanın ətinin üç hissəyə bölünməsi – bir hissəsinin ehtiyaclılara, bir hissəsinin qohumlara və bir hissəsinin isə ailəyə ayrılması – İslamın sosial bərabərlik və paylaşma prinsiplərini təcəssüm etdirir.
Türk xalqları İslamı VIII–X əsrlərdən etibarən qəbul etməyə başlamış və bu dinin əsas bayramlarını – Ramazan və Qurban bayramlarını – mədəni həyatlarına daxil etmişlər. Xüsusilə Səlcuqlular və Osmanlılar dövründə Qurban bayramı dövlət səviyyəsində geniş şəkildə qeyd olunurdu. Osmanlı sarayında qurban kəsmə mərasimi xüsusi qaydalarla keçirilir, padşah vəzifəli şəxslərlə birlikdə qurban kəsər və ehtiyac sahiblərinə paylayardı. Bayram günləri geniş xalq şənlikləri, dini mərasimlər və sosial yardımlaşmalarla yadda qalırdı.
Qurban bayramı türk etnoqrafiyasında bir sıra maraqlı ənənələrlə müşayiət olunur. Qurbanlıq heyvanın seçilməsi, bayramdan öncə qurbanlığın evdə saxlanması və onunla uşaqların oynatması kimi mərasimlər folklor elementlərinə çevrilmişdir. Bayram günü heyvanın gözünün bağlanması, dualar oxunaraq kəsilməsi, ətinin bölünməsi və qohum-qonşuya aparılması kimi mərasimlər türklərin ailə, qohumluq və ictimai münasibətlər sistemində əhəmiyyətli yer tutur.
Müasir türk dövlətlərində (Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Qırğızıstan və s.) Qurban bayramı dövlət tərəfindən rəsmən qeyd olunur və iş günləri tətil elan edilir. Ənənəvi dini mərasimlərlə yanaşı, bayram günləri sosial yardım kampaniyaları, xeyriyyə tədbirləri və ictimai birlik aksiyaları keçirilir. Qurban bayramı həm də ailəvi münasibətlərin möhkəmləndirilməsi, valideynlərin və qocaların ziyarəti, uşaqlara bayram hədiyyələrinin verilməsi kimi sosial dəyərlərin yaşadılmasına xidmət edir.
Qurban bayramı türklər arasında yalnız dini ritual deyil, həm də mədəni kimliyin, sosial həmrəyliyin və insani dəyərlərin təcəssümüdür. Tarixi proseslərdə bu bayram türklərin dini və milli xüsusiyyətləri ilə yoğrulmuş, zənginləşmiş və bu gün də canlı şəkildə yaşadılır. Bu bayram həm dini inancın, həm də mədəni yaddaşın daşıyıcısı kimi türk dünyasının ortaq irsini əks etdirir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(06.06.2025)
