Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində növbəti actual mövzunu qiyuruq: "Ortaq tarix dərsliyi" təşəbbüsləri və tədris problemləri.
Türk xalqları arasında mədəni, dil və tarix baxımından ortaq köklər olsa da, bu xalqlar müxtəlif siyasi sistemlər və tarixi proseslər çərçivəsində inkişaf etdiklərinə görə tarix tədrisi sahəsində bəzi fərqliliklər formalaşıb. Bu gün “ortaq tarix dərsliyi” ideyası, Türk dünyasında birlik və qarşılıqlı anlaşmanın təməlini qoymaq baxımından olduqca aktuallaşıb. Lakin bu təşəbbüs həm imkanlar, həm də problemlərlə üz-üzədir.
Ortaq tarix dərsliyi təşəbbüslərinin əsas məqsədi, Türk xalqlarının ortaq keçmişini vahid və obyektiv şəkildə təqdim etməkdir. Bu dərsliyin hazırlanması sayəsində məktəblilər, yalnız öz milli tarixlərini deyil, digər Türk xalqlarının da keçmişi ilə tanış olar, beləliklə ümumi kimlik şüuru formalaşar. Bu təşəbbüs həmçinin tarixin siyasi alətdən çox, mədəni inteqrasiyanın vasitəsi kimi istifadəsinə yönəlib.
Son illərdə Türk Akademiyası, TÜRKSOY və Türk Dövlətləri Təşkilatı kimi qurumların təşəbbüsü ilə ortaq tarix dərsliyi üzərində işlərə başlanılıb. 2022-ci ildə bu istiqamətdə konkret addımlar atılıb və ilk “Ortaq Türk Tarixi” dərsliyinin pilot versiyası hazırlanıb. Dərslikdə Orta Asiyadan Anadoluyadək uzanan mədəni və tarixi əlaqələrə, ortaq dastanlara, şəxsiyyətlərə və dövlətlərə yer verilir.
Bununla belə, ortaq dərsliyin hazırlanması bir sıra çətinliklərlə müşayiət olunur:
1. Milli tarixlə ortaq tarix arasında tarazlıq: Hər bir ölkə öz milli qəhrəmanlarını və tarixi hadisələrini ön plana çəkməyə çalışır. Bu isə obyektiv və ümumi yanaşma yaratmaqda çətinlik yaradır.
2. Tarixi hadisələrin fərqli yozumu: Bəzi dövrlərdə Türk xalqları bir-birilə münaqişə də yaşayıb. Bu hadisələrin necə təqdim olunacağı, kimin "doğru" və ya "səhv" tərəf kimi göstəriləcəyi mübahisələrə səbəb ola bilər.
3. Dərsliyin hansı yaş qrupu üçün nəzərdə tutulması: Tarix dərsliyinin ibtidai, orta və ya ali məktəb səviyyəsində olması yanaşmanı dəyişə bilər. Uşaqlara təqdim olunan mətnlər sadələşdirilmiş və təbliğat xarakterli olmamalıdır.
4. Dil və terminoloji fərqlər: Hər ölkədə istifadə olunan tarix terminologiyası və yazı dili bir qədər fərqli ola bilər. Bu isə vahid dərsliyin hazırlanmasında dil norması məsələsini ortaya çıxarır.
- Tarixçilərarası əməkdaşlıq: Ortaq dərsliyin hazırlanması üçün müxtəlif ölkələrdən mütəxəssislərin birgə çalışması vacibdir. Bu prosesdə həm rəsmi qurumlar, həm də müstəqil alimlər iştirak etməlidirlər.
- Multidissiplinar yanaşma: Tarixə yalnız siyasi hadisələr yox, həm də mədəniyyət, iqtisadiyyat və ictimai həyat prizmasından baxmaq, dərsliyi daha balanslı və faydalı edər.
- Pilot proqramlar və rəy toplama: Hazırlanan dərslik əvvəlcə bir neçə məktəbdə sınaqdan keçirilə və müəllimlərin, şagirdlərin fikirləri əsasında təkmilləşdirilə bilər.
- Rəqəmsal formatda təqdimat: Ortaq tarix dərsliyi yalnız çap versiyası ilə məhdudlaşmamalı, rəqəmsal platformalarda interaktiv formada da təqdim edilməlidir.
Ortaq tarix dərsliyi təşəbbüsü Türk xalqları arasında mədəni və tarixi bağlılıqları möhkəmləndirmək baxımından mühüm layihədir. Lakin bu təşəbbüs yalnız rəsmi qərarlarla deyil, eyni zamanda geniş elmi və ictimai müzakirələr, açıq əməkdaşlıq və tarixi obyektivlik prinsipləri əsasında həyata keçirilməlidir. Bu cür bir dərslik gələcək nəsillər üçün ortaq yaddaş, qarşılıqlı hörmət və həmrəylik ruhunu formalaşdıra bilər.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(02.06.2025)
