Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində növbəti mövzumuz Türk dünyasında "yaşıl enerji" və ekoloji əməkdaşlıq təşəbbüsləridir.
Son onilliklərdə dünya iqlim dəyişikliyi, ekoloji böhranlar və təbii resursların tükənməsi kimi qlobal problemlərlə qarşı-qarşıya qalıb. Belə bir şəraitdə yaşıl enerji – yəni günəş, külək, su və digər bərpa olunan enerji mənbələrinə əsaslanan istehsal – alternativ deyil, artıq zərurətə çevrilib. Türk dünyası ölkələri də bu çağırışa cavab olaraq ekoloji siyasətlərini təkmilləşdirmək və yaşıl enerjiyə keçidi sürətləndirmək istiqamətində addımlar atırlar.
Türk dünyasına daxil olan ölkələr – Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan və Türkiyə – olduqca zəngin təbii və bərpa olunan enerji potensialına malikdir. Məsələn, Azərbaycanın Xəzər sahili bölgələri, Türkiyənin Konya və Eskişehir bölgələri, Qazaxıstanın geniş çöl və dağətəyi əraziləri günəş və külək enerjisi üçün əlverişli sayılır. Qırğızıstan və Tacikistan kimi dağlıq ölkələr isə hidroenerji resurslarına görə fərqlənirlər.
Bu potensialdan istifadə edərək bir çox ölkə artıq günəş və külək stansiyalarının tikintisinə başlayıb. Azərbaycanda Qaradağ Günəş Elektrik Stansiyası və Xızı-Külək layihəsi, Qazaxıstanda isə bir neçə regionda iri günəş fermaları fəaliyyət göstərməkdədir.
Türk dövlətləri təkcə milli səviyyədə deyil, regional birliklər çərçivəsində də ekoloji əməkdaşlığa önəm verirlər. Xüsusilə Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) bu sahədə vacib rol oynayır. Təşkilatın qəbul etdiyi “Türk Dünyası 2040 Vizyonu” sənədində yaşıl enerji, iqlim dəyişikliyi və ekoloji təhlükəsizlik prioritet istiqamətlər kimi qeyd olunub.
TDT-nin üzv ölkələri birgə ekoloji forumlar təşkil edir, “yaşıl texnologiyalar” sahəsində təcrübə mübadiləsi aparır və enerji səmərəliliyi üzrə birgə tədqiqatlar həyata keçirirlər. Həmçinin, regionda “yaşıl logistika” və “ekoloji nəqliyyat sistemləri”nin inkişafı üçün də əməkdaşlıq təşəbbüsləri gündəmdədir.
Azərbaycanın 2024-cü ildə ev sahibliyi edəcəyi COP29 – BMT İqlim Dəyişikliyi Sammiti, Türk dövlətləri üçün beynəlxalq səviyyədə birgə mövqe formalaşdırmaq üçün mühüm fürsət yaradır. Bu tədbir, Türk dünyasının bərpa olunan enerji və ekoloji təhlükəsizlik məsələlərində qlobal oyunçu kimi çıxış etməsinə imkan verəcək. Həmçinin, regional “yaşıl koridorlar” və enerji inteqrasiyası layihələri də bu sammitdə müzakirə oluna bilər.
Yaşıl enerji və ekoloji dəyərlərin cəmiyyətə aşılanması üçün təhsil mühüm rol oynayır. Türk dünyasında bu istiqamətdə ortaq proqramların hazırlanması, ekoloji təhsil sahəsində tələbə mübadiləsinin təşkili və ekoloji startapların dəstəklənməsi məsələləri gündəmdədir. Bəzi ölkələrdə artıq məktəblərdə “iqlim dərsləri” keçirilir, universitetlər isə yaşıl texnologiyalar üzrə ixtisaslar açır.
Buna baxmayaraq, bəzi çətinliklər də mövcuddur. Texnoloji infrastrukturun yetərsizliyi, maliyyə çatışmazlığı və bəzən siyasi koordinasiyanın zəifliyi bu prosesin sürətini azaldır. Lakin Türk dünyasının ortaq enerji layihələri və təbii resurslardan səmərəli istifadəyə yönələn yanaşmaları gələcəkdə bu problemləri aşmağa kömək edə bilər.
Türk dövlətləri yaşıl enerji və ekoloji təhlükəsizlik məsələlərində həm milli səviyyədə təşəbbüslər göstərir, həm də regional əməkdaşlığa ciddi önəm verirlər. Bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafı təkcə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə deyil, eyni zamanda iqtisadi müstəqilliyin gücləndirilməsi və enerji təhlükəsizliyi baxımından da əhəmiyyətlidir. Bu baxımdan Türk dünyası yaşıl gələcəyin qurulmasında həm daxili potensialına, həm də ortaq mədəni və tarixi bağlarına söykənərək mühüm rol oynaya bilər.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(30.05.2025)
