Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portal ilə birgə layihəsində bu gün mövzumuz fərlidir - Türk dövlətlərində rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi və əməkdaşlıq imkanları
XXI əsrdə qlobal iqtisadiyyat və idarəetmə sistemləri sürətlə rəqəmsallaşır. Bu tendensiya, türkdilli dövlətlərin də prioritet istiqamətlərindən birinə çevrilmişdir. Rəqəmsal transformasiya dövlət idarəçiliyindən tutmuş təhsil, səhiyyə, nəqliyyat və təhlükəsizlik sahələrinə qədər geniş miqyaslı islahatların əsasını təşkil edir. Türk dövlətləri arasında bu sahədə əməkdaşlıq imkanlarının mövcudluğu ortaq texnoloji platformaların və rəqəmsal təhlükəsizlik mexanizmlərinin qurulmasını zəruri edir.
Türk dövlətlərində rəqəmsallaşmanın ümumi mənzərəsi:
Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızıstan və Türkmənistan kimi türkdilli ölkələrdə son illərdə rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi ciddi şəkildə genişlənmişdir. Türkiyədə "e-Devlet", Azərbaycanda "myGov" və "ASAN xidmət", Qazaxıstanda "eGov.kz" kimi platformalar rəqəmsal dövlət xidmətlərinin təşkili baxımından mühüm nümunələrdir. Həmçinin, bu dövlətlərdə startap mədəniyyəti formalaşmağa başlamış, innovativ təşəbbüslərə dövlət dəstəyi artmışdır.
Əsas tətbiq sahələri:
Türk dövlətlərində rəqəmsal texnologiyalar ən çox aşağıdakı sahələrdə tətbiq olunur:
- Elektron hökumət və rəqəmsal idarəetmə: Dövlət xidmətlərinin elektronlaşdırılması və vətəndaşlara onlayn xidmətlərin göstərilməsi sahəsində ciddi irəliləyişlər var.
- Təhsil texnologiyaları: Pandemiya dövründə rəqəmsal təhsilin əhəmiyyəti artdı və bu sahədə ortaq platformaların yaradılması üçün addımlar atıldı.
- Kibertəhlükəsizlik və məlumat mübadiləsi: Dövlətlər arası koordinasiyalı tədbirlər, informasiya təhlükəsizliyi üzrə əməkdaşlıq mexanizmləri qurulmağa başlanıb.
- Rəqəmsal iqtisadiyyat və elektron ticarət: E-commerce sahəsində ortaq bazarların qurulması üçün texnoloji və hüquqi bazaların uyğunlaşdırılması təşəbbüsləri nəzərdən keçirilir.
Əməkdaşlıq imkanları və ortaq təşəbbüslər:
Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində rəqəmsal sahədə əməkdaşlıq üçün mühüm potensial mövcuddur. 2021-ci ildən etibarən TDT-nin gündəmində rəqəmsal iqtisadiyyat və texnologiyalar xüsusi yer almağa başlamışdır. Ortaq elektron xidmət platformalarının qurulması, texnoparklar və innovasiya mərkəzləri arasında əməkdaşlıq, startap mübadiləsi proqramları əməkdaşlığın inkişafı üçün əsas sahələrdir.
Əsas təşəbbüslər:
- Türk Rəqəmsal İttifaqı – Texnoloji əməkdaşlıq və innovasiya üzrə vahid mexanizm yaradılması təklif edilir.
- Ortaq kibertəhlükəsizlik sistemi – Üzv dövlətlər arasında informasiya təhlükəsizliyi üzrə ortaq müdafiə planlarının hazırlanması aktualdır.
- Rəqəmsal infrastrukturun uzlaşdırılması – Telekommunikasiya standartlarının və data ötürmə sistemlərinin qarşılıqlı uyğunlaşdırılması məsələsi gündəmdədir.
Mövcud çətinliklər və çağırışlar:
Rəqəmsal texnologiyalar sahəsində əməkdaşlıq imkanları olsa da, bəzi çətinliklər də mövcuddur:
- Dövlətlər arasında texnoloji inkişaf səviyyəsində fərqliliklər;
- Hüquqi və normativ bazaların fərqli olması;
- İT mütəxəssislərinin çatışmazlığı və təcrübə mübadiləsinin zəifliyi;
- Birgə layihələrə maliyyə və siyasi iradənin kifayət qədər ayrılmaması.
Türk dövlətləri üçün rəqəmsal texnologiyalar sahəsində əməkdaşlıq yalnız texniki və iqtisadi deyil, həm də strateji əhəmiyyət daşıyır. Ortak texnologiyaların, e-platformaların və startap mədəniyyətinin inkişafı Türk dünyasının inteqrasiyasına töhfə verə bilər. Gələcəkdə TDT çərçivəsində rəqəmsal suverenlik, informasiya mübadiləsi və innovasiya siyasətinin koordinasiyası üçün institusional addımların atılması zəruridir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(23.05.2025)
