Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə Türk xalqları tarixi layihəsindəyik.  Mövzumuz Türk dünyasının coğrafi sərhədləridir.

  1. Mərkəzi Asiya – Türk dünyasının beşiyi:

Türk xalqlarının ilkin vətəni Mərkəzi Asiyadır. Bu bölgədə yerləşən əsas türk ölkələri və topluluqları:

• Qazaxıstan
• Qırğızıstan
• Özbəkistan
• Türkmənistan
• Türkiyə türkləri ilə yaxın əlaqəli olan Uyğurlar (Çin Xalq Respublikasının Sincan-Uyğur Muxtar Rayonu)
• Altay, Tuva, Xakasiya, Başqırdıstan, Tatarıstan kimi Rusiyanın daxilindəki türk topluluqları

  2. Qafqaz və Xəzər bölgəsi:

• Azərbaycan Respublikası
• Dağıstan, Qaracay-Çərkəz, Balkar, Kumık, Avar türkləri – Rusiyanın Cənubi bölgəsində
• Qafqaz Albaniyası və tarixi türk izləri bu bölgədə mühüm yer tutur.

3. Şərqi Avropa – Volqa bölgəsi və Krım:

• Tatarlar (Volqa Tatarları)
• Başqırdlar
• Krım Tatarları
• Nogaılar Bu bölgələrdə əsrlərlə davam edən Qızıl Orda (Ordu), Xəzər, və Krım xanlıqları türk tarixi baxımından önəmlidir.

4. Balkanlar:

Türk fəthləri nəticəsində Balkanlara çoxlu sayda türklər köç etmiş və orada Osmanlı dönəmindən bəri yaşayan türk icmaları formalaşmışdır:

• Rumeli Türkləri (Bolqarıstan, Yunanıstan, Makedoniya, Kosova, Albaniya)
• Bosniya, Serbiya, və digər bölgələrdə yaşayan türk və müsəlman icmaları

5. Anadoludan Avropaya – Türkiyə və diasporda yaşayan türklər:

• Türkiyə – Müasir türk dünyasının siyasi və mədəni liderlərindən biri sayılır.
• Avropa ölkələrində (Almaniya, Fransa, Avstriya və s.) milyonlarla türk diasporası mövcuddur.

 Türk dünyasının xəritəsi (vizual təsvir):

Xəritədə Türk dünyasının əhatə etdiyi sahələr belə sıralana bilər:

• Şərqdən Qərbə: Çin (Sincan/Uyğur bölgəsi) → Monqolustan (Altaylar) → Qazaxıstan → Qırğızıstan → Özbəkistan → Türkmənistan → Xəzər dənizi → Azərbaycan → Dağıstan → Volqa bölgəsi → Krım → Ukrayna → Balkanlar → Türkiyə
• Bu geniş coğrafiyada təqribən 300 milyondan çox türk mənşəli insan yaşayır.

   Mədəni və siyasi inteqrasiya:

Türk dünyasını birləşdirən əsas təsisatlar:

• Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) – Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Türkiyə, Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti və müşahidəçi olaraq Macarıstan.
• TÜRKSOY – Türk mədəniyyətinin qorunması və təşviqi üçün fəaliyyət göstərir.

   Türk dünyası nəyi ifadə edir?

• Ortaq dil qrupları (Oğuz, Qıpçaq, Karluk, Sibir, Çuvaş və s.)
• Ortaq tarix və mifologiya
• Oxşar adət-ənənə və mədəniyyət
• İqtisadi və strateji əməkdaşlıq potensialı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.05.2025)