Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Türk xalqlarının mədəniyyəti birgə layihəsindəyik.  Bu dəfə Türk diasporaları və onların mədəniyyətə təsiri barədə danışacağıq.

Türk xalqları tarix boyu geniş coğrafiyalara yayılmış, müxtəlif sosial, siyasi və iqtisadi səbəblərlə miqrasiya etmişlər. Bu miqrasiya nəticəsində yaranan türk diasporaları, yaşadıqları ölkələrin sosial strukturlarında mühüm rol oynamış və həm öz mədəniyyətlərini qoruyub yaşatmış, həm də yerləşdikləri cəmiyyətlərin mədəni həyatına təsir göstərmişlər. Bu proses ikitərəfli bir mədəni mübadilə yaratmış, yeni hibrid kimlik formalaşmalarına səbəb olmuşdur.

Türk diasporalarının tarixi inkişafı:

1. Erkən miqrasiyalar:

• Orta əsrlərdə türk tayfalarının Avrasiyada yayılması (Səlcuqların, Osmanlıların genişlənməsi).
• Krım tatarları, Qafqaz türkləri, Osmanlıdan Balkanlara köçlər.

2. XX əsrdə siyasi miqrasiyalar:

• 1917-ci ildə Rusiya inqilabından sonra Krım, Qafqaz və Orta Asiya türklərinin miqrasiyası.
• II Dünya Müharibəsindən sonra Türkiyədən Qərbi Avropaya əməkçi köçləri (Gastarbeiter proqramı çərçivəsində).

3. Müasir miqrasiyalar:

• Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Orta Asiya və Qafqaz ölkələrindən köçlər.
• Suriyadakı müharibədən sonra suriyalı türkmanların köçü.

Diasporaların coğrafi yayılması

Türk diasporalarının mədəniyyətə təsiri:

1. Dil və təhsil:

• Türk diasporları dilin qorunmasına böyük diqqət yetirir. Məktəblərdə türkcə dərslər, mədəniyyət kursları təşkil edilir.
• Almaniyada “Türkcə dərs proqramı” dövlət tərəfindən də dəstəklənir.

Nümunə:
Almaniyada fəaliyyət göstərən DITIB (Türk İslam İcması) məktəblərdə din və mədəniyyət təlimləri keçir.

2. Ədəbiyyat və incəsənət:

• İki dillilik mövzusu əsərlərdə əsas mövzuya çevrilir.
• Türkiyədən olan yazıçıların əsərləri artıq Avropanın ədəbi mühitində də tanınır.

Nümunə:
Feridun Zaimoğlunun "Kanak Sprak" əsəri türk gənclərinin Almaniyada kimlik axtarışlarını əks etdirir.

3. Musiqi:

• Türk diasporası yaşadıqları ölkələrin musiqi üslubları ilə türk musiqisini sintez edib.
• Türk rap, hip-hop mədəniyyəti Almaniyada və Fransada güclənib.

Nümunə:
Almaniyada Kool Savas və Ceza kimi sənətçilər türk rap mədəniyyətinin simvolu olub.

4. Qida mədəniyyəti:

• Türk mətbəxi dünya mətbəxinə inteqrasiya olunub.
• Dönər, baklava, lahmacun kimi yeməklər Avropa və Amerikada məşhur fast-food alternativləri kimi yayılıb.

Nümunə:
Almaniyada dönər kebab bazarı illik 4 milyard avro dövriyyəyə sahibdir.

5. İctimai və siyasi həyat:

• Türk əsilli siyasətçilər Avropada seçkilərdə yüksək vəzifələrə gəlmişdir.

Nümunə:
Almaniyada Cem Özdemir (Yaşıllar Partiyası liderlərindən biri), Hollandiyada Tunahan Kuzu kimi siyasətçilər türkləri təmsil edir.

6. Bayramlar və ictimai tədbirlər:

• Novruz bayramı, Ramazan bayramı və Müstəqillik günləri xaricdə geniş qeyd olunur.
• Mədəniyyət festivalları ilə türk incəsənəti və adət-ənənələri təbliğ edilir.

Diaspora Mədəniyyətinin Çətinlikləri

• Assimilyasiya təzyiqləri: Gənc nəsillərdə dil və kimlik itkisi riski.
• İkili kimlik problemi: “Hansı mədəniyyətə daha çox bağlıyam?” sualı gənc nəsillərdə tez-tez yaranır.
• Siyasi təsirlər: Bəzi ölkələrdə türk diasporası siyasi təzyiqlərlə üzləşə bilir.

Nəticə:

 Türk diasporaları, yalnız öz mədəniyyətlərini qorumaqla kifayətlənməmiş, yaşadıqları ölkələrin mədəniyyətinə də dərin təsir göstərmişlər. Musiqidən mətbəxə, siyasətdən ədəbiyyata qədər bir çox sahədə bu təsir açıq şəkildə görünməkdədir. Ancaq gələcəkdə bu mədəniyyətin yaşadılması üçün diasporalar arasında koordinasiyalı fəaliyyətlərin, dilin qorunmasının və gənc nəsillərin milli kimliyə bağlılığının gücləndirilməsi vacibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)