Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir.

VAQİF SƏMƏDOĞLU. GÜNEL ANARQIZININ RUS DİLİNDƏ "NAVSTREÇU PROŞLOMU" ("KEÇMİŞƏ DOĞRU”) KİTABINA

ÖN SÖZ ƏVƏZİ

Onlarla insan tanıyırdım ki, iki dünya müharibəsini, dövlət çevrilişlərini, inqilabları, başqa bu kimi hadisələri görüblər, amma onların mahiyyətini və əhəmiyyətini dərk etməyiblər, hətta iştirakçı olsalar da, şahidi olduqları hadisələrdən baş aça bilməyiblər. Belə məlum olur ki, lazımsız yaddaş qalıqları, yaxud həyat təcrübəsi adlandırdıqlarımız belələri üçün artıq yükdür. Mən bunu insan fenomeni adlandırardım. Belədirsə, indi əlimdə tutduğum kitabın və onun müəllifinin gələcək taleyi haqqında həyəcanla və qorxuyla düşünməyim nədəndir?

Necə olub ki, lap bu yaxınlarda yazmağa başlayan gənc qadın əsərlərində taleyin müxtəlif keşməkeşlərini yaşaya bilib?Zərif bir qab kimi yerə düşüb çilik-çilik olmayıb? Görəsən, faciəvi olmasa da, dramatik həyat təcrübəsini nə zaman toplayıb? Bunların qaynağı hardadır? Kitablarda? Şübhəsiz!

Və əlbəttə, məni təəccübləndirən genetik yaddaşda. Mənsub olduğu qədim nəslin yaddaşından, sevinclərindən və sonsuz əzablarından, qələbə və məğlubiyyətlərindən, artıq bitib tamamlanmış və ya davam edən insan talelərindən.

Bilirəm, od-alovun içindən keçmək kişi xeylağı üçün nə qədər ağır işdir. Zərif çiyinlərinə belə ağır yük qaldırmağın qadın üçün qat-qat ağır olduğunu təsəvvür edirəm. Müdafiə olunmağı heç ağlına gətirməyən, ancaq hücum yolunu seçmiş və artıq formalaşmış qadın yazıçı üçün bunun nə demək olduğunu bilirəm.

Ənənəvi çərşənbələrin birində – Novruz bayramı ərəfəsində uşaqlar iki ev arasında tonqal qalayıblar. Tonqalın üstündən tullanarkən uşaqlar öz kiçik dərd-sərlərini oda atmaq istəyirlər. Bu kitabın cavan qəhrəmanlarından biri taleyinə və artıq müəyyən edilmiş gələcəyinə qarşı çıxaraq, əslində isə bəyəndiyi kişinin, bəlkə də Allahın diqqətini çəkmək üçün uşaqlarla birlikdə ocağın üstündən atlanır. Kinoda bu, stop-kadr (dondurulmuş, dayandırılmış kadr) adlanır.

Mən yaddaşımda bu qadının obrazını məhz belə saxlayıram – uçan yerdə. Dur! Tərpənmə! Bax sənin yerin burdadır. Doğulduğun andan, dünyaya gəldiyin dəqiqədən başının üstündə sonsuz səmanın ağırlığı, ayaqların altında müqəddəs torpaq... Arada isə insanlar ocaq çatırlar. Bayram münasibətilə olsa da... Sən ey fani insan, heç vaxt bu vəziyyətdən çıxa bilməyəcəksən, heç vaxt başa düşməyəcəksən ki, həyatın özü də elə stop-kadrdır.

Kim deyib ki, cəhənnəm atəşi ancaq o dünyadadır? Bəs onda bu atəş nədir? Bayram odu? Əminsiniz ki, insanları məhşər ayağına yalnız o dünyada çəkirlər?

Onda bəs bu qəddar ittihamçı-xatirələr nədir? O yazıq kişinin düşdüyü vəziyyət nədir? Vəkilsiz, müdafiəsiz məhkəməelə bu deyilmi? Hakimlər kimlərdir? İttihamnaməni kim oxuyur? Hökm necə olacaq? Ölum hökmü? Əlbəttə. Liftdə ilişib qalan müasirimizçün də, peyğəmbərlər üçün də eyni ölüm? Məgər ədalət budur?

İnsan həyatı – əvvəldən-axıradək sualdır. Daha doğrusu, saysız-hesabsız kiçik suallardır ki, sonda bir böyük suala çevrilirlər. Bəs cavab hardadır?

“İki dəfə intihar etmək istəmişəm, yüz dəfə özümü öldürə bilməmişəm”.

Bu misralar mənim Günel yaşında olduğum zaman yazdığım şeirimdəndir. Günelin qəhrəmanlarından biri, – müəllif onu nə qədər fantastik, irreal dünyada təqdim etsə də, – mənə görə, tamam real insandır. Və bu insan elə hey intihar edir, özünü asır, asır... özü də onunla intim əlaqəyə girmədən uşağa qalmış qızın gözləri qarşısında. Etiraf edim ki, hətta soruşmağa qorxuram, bəlkə hər şey elə belə də olub? Müəllif bu sualı verir. Bəs cavabı? Cavab... Həyatda ən asan şey tək bir, yeganə cavab verməkdir. Bir şərtlə: sual çox dəqiq verilməlidir.

Nyutonun təpəsinə düşən alma dahiyanə verilmiş dəqiq sualdır: cavabı da hazır idi. Arximedin vannasını doldurub daşan su da dəqiq qoyulmuş sual idi. Təbii ki, cavab da sualın özündən doğub.

Yaxşı, ədəbiyyat nədir? Sualların toplusu!

Mən yalnız cavablardan ibarət romanlar və poemalar da oxumuşam. Bu mütaliəyə sərf etdiyim vaxta heyfim gəlir.

Günelin yaradıcılığında məni ən çox mat qoyan – suallardır. Necə və nə şəkildə verilməyindən asılı olmayaraq, bu sualların qeyri-adi dəqiqliyi adamı heyran qoyur. Müəllifin bu sualları hiss etməsi və onların cavablarını bilməsi... Həm də bu cavabları bilə-bilə onları açmaması... Bu da ədəbi zövqlə bağlıdır, estetik və etik prinsiplərin yazıçı qanunu – şəksiz, istedadlı yazıçının qanunu. Yazıçı ustalığı və bütün bunları oxucuya səbirlə çatdırmaq bacarığı.

Bəzən mənə elə gəlir ki, Günel qadın qiyafəsinə sığışmır. Bəzənsə görürəm ki, bu qiyafə ona çox yaraşır. Vaxtaşırı onuda duyuram ki, onungenetik yaddaşı qarşısında ucsuz-bucaqsız neçə fəza açılır, amma eyni zamanda, bu böyük məkanı da o, çox dar çərçivələrə sığışdırmağı bacarır.

Nə etməli? Günel ədəbiyyata məhz bu cür gəlib.

Əlbəttə, yaradıcılıq yolunda nadanlarla və bədxahlarla da rastlaşacaq. Günelə müraciət edərək demək istəyirəm: atan Anar kimi hər yetənə cavab vermə, ya da əmin Vaqif kimi, ümumiyyətlə, heç kəsə cavab vermə. Yeri gələndə cavab vermək də olar.

Bir də... Mən tənqidçi və ədəbiyyatşünas deyiləm. Şairəm. Bir də çox əla oxucuyam. Sənin hekayələrin məni kədərlə sevindirdi. Oxuyub düşündüm ki, vaxtımı boşuna xərcləmədim. Və qərara gəldim ki, mən də kiməsə lazımam. Ona görə, Günel, sənə minnətdaram.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.12.2025)