Rəqsanə Babayeva,
BeyləqanrayonMədəniyyətMərkəzininrejissoru,"Gənclik" Xalq Teatrının rəhbəri. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Musiqi millətin ruhunun səsidir. O, sözlə ifadə edilməyən hissləri, tarix boyu topladığımız xatirələri, mədəni kimliyimizin incə qatlarını daşıyır. Azərbaycan musiqisinin ən böyük dayaq nöqtəsi — muğamdır. Amma XXI əsrin qlobal ritmləri içində muğam tək qalmaq istəmir: o, caz, rok, hətta elektron musiqi ilə “danışır”, sintezlər yaradır. Bu proses bəzən milli ruhu zənginləşdirir, bəzən də səthiləşdirir. Elə buna görə, “kök” və “improvizasiya” anlayışlarını birlikdə dərk etmək vacibdir.
Muğam – kökün nəfəsi
Muğam yalnız musiqi janrı deyil, bir mədəniyyət sistemidir. Onun ladları, ritmik quruluşu, improvizasiya prinsipləri əsrlərlə ustad-şagird ənənəsində formalaşıb. Muğamda ifaçı yalnız hazır notları təkrar etmir — o, həmin an öz ürəyindəki hissləri əsrlərdən gələn musiqi qaydaları ilə birləşdirir. Bu, həm azadlıq, həm məsuliyyətdir.
Muğamın əsası xalqın gündəlik həyatından, təbiətindən, sevinc və kədərindən gəlir. Bu səbəbdən o, hər dövrdə dinləyicinin qəlbinə toxunmağı bacarır.
Caz – azadlığın ritmi
Caz da improvizasiya üzərində qurulub. XX əsrin əvvəllərində afroamerikalı musiqiçilərin azadlıq və ifadə axtarışından doğan bu janr, dinləyiciyə həm intellektual, həm emosional zövq verir. Cazın əsası melodiyanın sərbəst şəkildə ritmlə dialoqudur.
Azərbaycan musiqiçiləri, xüsusilə Vaqif Mustafazadə, muğamla cazı birləşdirərək dünyada unikal bir musiqi üslubu yaratdılar. Onun ifalarında muğamın fəlsəfi dərinliyi ilə cazın improvizasiya azadlığı bir-birini tamamlayırdı. Bu, həm milli kimliyin qorunması, həm də qlobal musiqi arenasına çıxış nümunəsi idi.
Sintez – risk və imkanlar
Muğam-caz sintezi, rok və elektron musiqidə milli motivlərin istifadəsi müasir dövrdə daha geniş yayılıb. Gənc musiqiçilər “kök” və “müasir nəfəs” arasında körpü qurmaq istəyirlər. Lakin burada iki təhlükə var:
1. Səthi istifadə – Milli motivin yalnız “egzotik” effekt kimi işlədilməsi, onun fəlsəfi və melodik dərinliyinin unudulması.
2. Texniki üstünlük, məzmun çatışmazlığı – Müasir səs effektləri ilə zəngin olsa da, ruhu olmayan musiqi yaradıcılıqdan çox “səs oyuncağı”na çevrilə bilər.
Uğurlu sintez isə yalnız muğamı və digər milli janrları dərindən bilən, onların mahiyyətini mənimsəmiş ifaçı və bəstəkarların əlində mümkün olur.
Milli musiqi təhsili – gələcəyin təminatı
Müasir musiqi axınında milli kimliyi qorumağın yolu, təhsil sistemində həm klassik milli janrların, həm də dünya musiqisinin ciddi öyrədilməsidir. Gənc musiqiçi həm Segah muğamını, həm də cazın akord quruluşunu bilməlidir. Bu, ona təkcə texniki bacarıq yox, həm də mədəni məsuliyyət qazandırar.
Dövlət və cəmiyyət dəstəyi
Festival və layihələr – Muğam və müasir janrların bir araya gəldiyi beynəlxalq tədbirlər.
Arxiv və sənədləşmə – Klassik ifaların rəqəmsallaşdırılması, yeni ifaların qeydiyyatı.
Gənclərə səhnə imkanı – Yaradıcılıq müsabiqələri, canlı ifa platformaları.
Kökünü tanımayan improvizasiya azad deyil
Musiqidə azadlıq, kökdən uzaqlaşmaq deyil — kökdən güc almaqdır. Muğamın əsrlərlə formalaşan dərinliyi, cazın improvizasiya azadlığı ilə birləşdikdə, həm milli kimliyimizi, həm də yaradıcılıq sərhədlərimizi genişləndirir. Əgər bu tarazlığı qoruya bilsək, Azərbaycan musiqisi həm öz köklərinə sadiq qalar, həm də dünyaya yeni səs təqdim edər.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(02.09.2025)
