Rəqsanə Babayeva,
BeyləqanrayonMədəniyyətMərkəzininrejissoru,"Gənclik" Xalq Teatrının rəhbəri. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Sənətin ən sadə, amma ən dərin dili — rəngdir. Bir dağ silueti, bir xalça naxışı və ya bir üzün kölgəsi rənglərlə danışır; bu danışıq isə tariximizin, xatirəmizin və kimliyimizin şifrəsini saxlayır. Bu şifrə itdikcə və ya səthiləşdikcə, milli-mədəni yaddaşımız zədələnir. Azərbaycanda təsviri sənətdə rənglərin rolu təkcə estetik deyil — o, kollektiv yaddaşın daşıyıcısına çevrilir. Bu yazıda məqsədimiz həm problemə işıq salmaq, həm də ruh tərbiyəsinə xidmət edən praktik yol xəritəsi təklif etməkdir.
Rənglərin simvolikası — keçmişdən gələn palitra
Xalça, miniatür, keramika və memarlıq elementlərimiz yüzilliklərdir müəyyən palitranı formalaşdırıb: torpaq tonları, zəngin qırmızılar, mavi və sarının spesifik nüansları. Bu rənglər coğrafiyanın, iqlimin və gündəlik həyatın daşıyıcılarıdır — bir növ vizual eynilə. Klassik rəssamlarımızın palitrası bu köklərdən qaynaqlanır; onlar yalnız gözəllik yaratmayıb, həm də milli duyğuları rəng dilinə çeviriblər.
Ənənədən müasirliyə — sintez, yoxsa səthi təkrarlama?
Müasir rəssamlıq ənənəvi motivləri müxtəlif formalarda — abstraksiya, qarışıq texnika, rəqəmsal illüstrasiya — istifadə edərək yenidən oxuyur. Bu sintez uğurlu olduğunda milli kodlarımızı çağdaş ifadə vasitələri ilə zənginləşdirir. Lakin təəssüf ki, bəzən naxış və simvollar sadəcə dekorativ element kimi götürülür — məzmunun və dərinliyin üzərinə «estetik örtük» çəkilir. Bu halda sənət formal uğur qazana bilər, amma kimlik yükünü daşımır.
Milli elementlərin kommersiyalaşması — ehtiyat siqnalı
Sponsorlu layihələr, ticarət sərgiləri və “populyar” çağırışlar sənətçilər üçün imkan yaratsa da, sənətin məramı ilə bazar tələbləri arasında tarazlıq itdikdə milli dəyərlər səthi və kontekstindən uzaqlaşdırıla bilər. Burada məqsəd bazarı qınamaq deyil — məqsəd yaradıcılığın dərinliyini qoruyan mexanizmləri gücləndirməkdir.
Gənc rəssamların sintezi — yeni nəfəs, yeni məsuliyyət
Gənc nəsil həm ənənəni bilir, həm də beynəlxalq təsirə açıqdır. Onların işi milli motivi yeni formada təqdim etmək üçün böyük potensiala malikdir. Lakin bu proses məsuliyyət tələb edir: milli kodu səthi "ornament" kimi istifadə etmək yox, onun tarixini, semantikasını və mənasını dərk etməklə sintez etmək. Dövlətin və peşəkar mühitin dəstəyi burada həlledicidir — təhsil proqramları, residensiyalar və sərgilər gənclərin dərin yaradıcılığı üçün əsas şərtlərdir.
Sənət və ictimai məkan — rənglərin gündəlik rolu
Milli rəng palitramız yollarımızda, parklarımızda, bələdiyyə və mədəniyyət obyektlərində də görünməlidir. İctimai sənət layihələri, divar rəsmləri, memoriallar və dizayn həlləri şəhər estetikası vasitəsilə insanlarda milli ruhu oyatmağa xidmət edə bilər. Bu, həm də şəhər mədəniyyətinin formalaşmasıdır — estetik seçimlər insanın daxili dünyasını təsir edir; buna görə də "ruh tərbiyəsi" funksiyası daşıyır.
Nə etməliyik? — praktik təkliflər
Təhsil və sərgilər: Məktəblərdə vizual incəsənət proqramlarını zənginləşdirmək, muzey və qalereya təcrübələrini şagirdlər üçün əlçatan etmək.
Peşəkar dialoq: Akademiya, qalereya və kuratorlar arasında davamlı platformalar yaratmaq — klassiklərlə müasir arasındakı dialoqu gücləndirmək.
Reside nsi və dəstək: Gənc sənətçilər üçün yerli və beynəlxalq residensiya proqramları, kiçik qrantlar və sərgilər.
Rəqəmsal arxiv: Ədəbi və vizual irsimizi rəqəmsal olaraq qoruyub geniş auditoriyaya təqdim etmək.
İctimai sənət: Şəhər məkanlarında milli motivləri estetik və informativ şəkildə təqdim edən layihələrin təşviqi.
Əl sənətləri ilə əməkdaşlıq: Xalçaçılıq, misgərlik, keramika ustaları ilə müasir sənətçilərin əməkdaşlığı, ənənə və müasirliyin bir-birini tamamlaması.
Rənglər yaddaşdır, sənət isə onun müdafiəçisi
Milli kimlik yalnız tarixi faktların toplusu deyil; o, gündəlik estetik seçimlərimizin, xatirələrimizin və baxışlarımızın formasıdır. Azərbaycan təsviri sənəti zəngin rəng palitrası ilə bu kimliyi daşıyır — amma bu daşıma həm peşəkarlıq, həm vicdan, həm də kollektiv məsuliyyət tələb edir. Dövlətin mədəniyyətə verdiyi dəstək və cəmiyyətin məhəbbəti ilə bu məsuliyyəti paylaşmaq mümkündür. Rənglərimizi sadəcə gözəllik üçün istifadə etməyək — onları yaddaşımızın, ruhumuzun, gələcəyimizin tərcüməçiləri edək.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(03.09.2025)
