Rəqsanə Babayeva, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün
Bəzən insan danışmaqdan çox susanda özünü daha yaxşı eşidir. Çünki sözlər çox vaxt bizi kənara aparır, diqqəti başqa üfüqlərə yönəldir, amma sükut bizi içimizə qaytarır, varlığımızın ən gizli qatlarına endirir. İnsan susanda kiminlə üz-üzə qalır? Öz vicdanı ilə. Ən çətin dialoq da məhz odur – insanın öz vicdanı ilə apardığı söhbət. O sükut anlarında kimsənin eşitmədiyi, amma insanın ürəyinin dərinliyində davam edən bir mübahisə, bir sorğu-sual, bir gizli məhkəmə baş verir.
Hər birimiz gündəlik həyatın axınında bir növ “maskalar” taxırıq. Bu maskalar bəzən bizi qoruyur, bəzən isə bizə yük olur. Cəmiyyətin istəklərinə uyğunlaşmaq, başqalarının gözündə “düzgün”, “hörmətli” görünmək üçün maskalar taxırıq. Amma gecənin bir aləmi, otaqda tək qaldıqda o maskalar bir-bir üzümüzdən düşür və insan özünü görür – həqiqi, bəzəksiz, susqun. O an insan anlayır ki, həqiqi üz yalnız kənardakılara deyil, özümüzə də bəzən gizlədilir. Və elə o an yaranır böyük sual: “Mən kiməm? Mənim əsl varlığım harada gizlənib?”
Fəlsəfə əsrlər boyu bu sualın ətrafında dolanır: insan kimdir, insan nə üçün var, insan özünü necə dərk edə bilər? Psixologiya isə bu sualın insan ruhuna, şüuruna, şüuraltına necə təsir etdiyini öyrənməyə çalışır. Amma paradoks ondadır ki, cavabı heç kəs tam tapa bilmir. Hər cavab yeni bir sualı doğurur. Bəlkə də, cavabın özü yox, cavabı axtarmaq, soruşmaq, dayanmaq bilmədən araşdırmaq insanı canlı saxlayır. İnsanı insan edən elə həmin axtarışın özüdür.
İnsanın ən böyük mübarizəsi xarici dünyayla deyil, daxili dünyası ilədir. Xaricdəki düşməni məğlub etmək olar, amma içimizdəki düşmənlər – qorxular, komplekslər, şübhələr, qırılmış ümidlər, yarımçıq qalan arzular – daim bizimlədir. Onlar səssiz müharibə aparır, bəzən gecənin qaranlığında, bəzən gündüzün izdihamında qəfil baş qaldırır. Amma bu müharibədən qaçmaq olmaz. Çünki insan özü ilə hara getsə də birlikdədir. Öz kölgəsindən qaçmaq mümkün olmadığı kimi, içindəki həqiqətlərdən də qaçmaq mümkün deyil. Əsl azadlıq isə, insanın öz içindəki səsə qulaq asması, qorxularına “bəli, varsan” deməsi, amma onlara əsir düşməməsidir.
Bəlkə də xoşbəxtlik dediyimiz şey, sadəcə sakitcə yaşamağı bacarmaqdır. Sadə bir çörəyin qoxusunda, səhərin təmiz havasında, bir uşağın təbəssümündə, payız yarpağının ayaq altında çıxardığı xışıltıda gizlənir. Çünki həyat fəlsəfəsi çox vaxt böyük ideyalarda, möhtəşəm nəzəriyyələrdə deyil, sadə anların içində üzə çıxır. Biz həmin anları görməyəndə həyatın mahiyyətini də itiririk.
Və insan tədricən başa düşür ki, həyat bir imtahan deyil, sərt sualları olan bir sınaq da deyil, o sadəcə bir yolçuluqdur. Yol boyu qaranlıq tunellər də olacaq, işıqlı vadilər də. Yolçuluq insanı həm sınayır, həm yetişdirir. Hər addımda bir təcrübə, hər dayancağında bir dərs var. Və bu yolçuluğun ən böyük dərsi – insanın özünü tanıması, öz varlığını qəbul etməsi, öz gerçək üzünə boylanmasıdır.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(10.10.2025)
