Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəzən düşünürəm... yox, əslində çox vaxt düşünürəm. Hətta bəzən düşünməkdən o qədər düşünürəm ki, düşünməyimin belə artıq düşünülmüş olduğunu düşünürəm. Yaxşı, görəsən bu dövrü necə qıra bilərəm? Yox, başqa sual, bu dövrü qırmağa ehtiyac varmı? Və beləliklə, mənasızlığın içində məna axtarıram.

Kimsə demişdi ki, insan əvvəlcə var olur, sonra isə "özünü müəyyənləşdirir". Mən isə əvvəlcə doğuldum, sonra isə çox düşünməkdən cibimə pul yığdım. Bəs bu pul nəyə lazımdır? Var olmaq üçün pul lazımdır? Yoxsa pul olmasaydı, mən daha az var olardım? Bu da bir kimlikdir, elə deyilmi? Kimlik.. Hə, kimlik. Bəlkə də mənim kimliyim, sadəcə cibim və içindəki puldur. Hər dəfə pul çıxdıqda, mən özümü bir az daha çox hiss edirəm, yəni, var olduğumu təsdiqləyirəm.

 Gəl dostum, indi əsas məsələyə toxunaq. Mənasızlıq. Əgər hər şey mənasızdırsa, bu cümlə də mənasızdır. Mənasızlıqda mənalı olmaq, əslində mənası olmayan şeyi mənalı etmək. Niyə mən də bunu eləmirəm? Niyə kiməsə "bu mənalıdır" deyəndə onlar inanırlar, amma mən deyəndə mənasızdır? Deməli, əslində bu cümlə çox mənalıdır. Çünki o öz mənasızlığı ilə mənanı ləğv edir. Mənanı ləğv etdiyi üçün isə... özlüyündə bir mənaya çevrilir.

Yəni, başa düşürsən dostum? Mən də yox. Yaxşı, bəs mən nə başa düşürəm? Mən heç nə anlamıram, amma mənasızlığı anlamamaq da bir mənadır, elə deyilmi? Amma Dostoyevski olsaydı, göz yaşları içində deyərdi, "Axı insan əzab çəkə bildiyi qədər insandır." Yəni, əzab yoxdursa, insan da yoxdur? Və mən əzab çəkdiyim üçün varam? Amma bəs mənim əzabım sarkazm və boşqab yığmaq qədər dərin olmasa?

Və mən soruşuram: Bu ağrı haradandır, ay Raskolnikov? O isə cavab verir: "Bir mənaya ehtiyacım var idi... ona görə bir qadını baltaladım." Ah, əlbəttə, böyük mənalar böyük hərəkətlərə gətirib çıxarır. Mən isə? Mənim mənam cibimlə, telefonun batareya səviyyəsi ilə və soyuducuda sındırılmış yumurtayla ölçülür.

Nitşe isə yazardı: "Əgər kifayət qədər uzun müddət boşluğa baxsan, boşluq da sənə baxar." Mən isə uzun müddət soyuducuya baxdım, orada heç nə yox idi. Yaxşı, baxdım, amma boşluq da yox idi. Sadəcə bir soyuq plastik və yumurta qırığı. Boşluq yox, əvəzinə soyuducunun sarkazmı. Boşluq geri baxmadı. Sadəcə yumurta sındı. Bu da həyatdır. Əbədi qayıdış yox, əbədi aclıq. Həyat yumurtanın sındığı kimi əyləncəli və bir o qədər əzablıdır bəlkə də.

 Və sonsuzluq məsələsi... Əgər sonsuzluq anlayışına sahibiksə, niyə telefonun batareyası ölür? Sonsuzluq niyə məni hər dəfə 10% batareya ilə tərk edir? Sonsuzluq heç vaxt bitməyən batareya kimi deyil, daha çox telefonun şarjı kimi tez tükənən, sarkazmlı bir yalandır. Niyə "daha 5 dəqiqə yatım" deyirik və zaman bizə sadəcə kinayəli bir təbəssüm atır? Yatmaq istəyirəm, amma zaman belə düşünmür. Zaman deyir: "Yaxşı, yuxunu kəs, həyat səni gözləyir!" Zaman sonsuz ola bilər, amma sən niyə 7-də işə gecikirsən? 7-də işə gecikmək, sonsuzluğa verilən ən absurd cavabdır.

Bəlkə də zaman özü də bezib bizdən. Zaman deyir ki, "mən onsuz da sonsuzam. Siz niyə hər şeyi çatdırmaq istəyirsiniz axı Görmürsünüzmü, heç nə etmədən də hər şey keçir?" Sən demə, zaman həm də kinayəni çox sevirmiş.. Və bəlkə də, bütün bu fəlsəfi əzabların ortasında, bizə yalnız bir həqiqət qalır. Mənalı və ya mənasız,çay süzüləndə həmişə soyuyur. Soyuq çay, soyuq həyat, soyuq varlıq... Amma yaxşıdır, ən azından çay var. Bəzən düşünməkdən, bəzən düşünməməkdən, bəzən isə sadəcə oyanmaqdan başım ağrıyır. Elə bil bu baş, bu bədənə uyğun deyil. Ya da bədən bu başı daşımaqdan yorulub. Bəlkə də mən bu bədənə tərs bir fikir kimi düşmüşəm. Bir yanlışlıq. Bir səhv bilet. Bir tənha metafora. Başım ağrıyır.. və heç bir ağrıkəsici işə yaramır. Həyatın özü kimi. Bəzən dərman içirəm ki, sakitləşim amma dərman içdikdən sonra düşünürəm, "Sakitlik nədir axı? Sakitlik, ağrının başqa formada gizlənməsidir yoxsa sadəcə ağrını görməzdən gəlməyimiz?" Bu ağrı günlərlə çəkir. Hətta bəzən düşünürəm ki, bu artıq baş ağrısı yox, başda yaşayan bir yazarın tənbəl romanıdır. Səhifə-səhifə eyni cümlə, "niyə?". Hər səhifədə eyni sual və cavab yoxdur. Hər səhifədə bir az daha çox qaranlıq. Bəlkə də beynim mənimlə yazışır. Bəlkə bu ağrı, məktubdur.

Göndərən: Şüur.

Mövzu: Heç nə.

Başım ağrıyır çünki yuxudan oyandım. Başım ağrıyır çünki yuxuya getmədim.

Başım ağrıyır çünki düşündüm. Başım ağrıyır çünki düşünmədim.

Başım ağrıyır çünki varam. Olmasaydım, ağrımazdı. Deməli, ağrının özü də sübutdur. Mən varam, çünki ağrıyıram. Hansısa ölü yazar yanımda olsayd, bəlkə də biri yazardı, "İnsan nə qədər çox düşünürsə, bir o qədər çox başı ağrıyır." Başqa biri cavab verərdi, "bəlkə də baş ağrısı Tanrının varlıq haqq-hesabıdır. "Sən çox sual verdin, indi al cavabını: sancı!""

 Mən bəzən başımı tuturam, amma sanki baş mənə aid deyil. O, başqa bir insanın depressiyaya düşmüş orqanıdır. Bəlkə də kimin başısa səhvən mənə ilişib. Mən isə gündəlik ağrılarla oyanıb yatıram, elə bil varlıq, başda gəzən sonsuz bir səslə eyni cümləni təkrarlayır:

"Sən heç nə deyilsən, amma çox şey hiss edirsən. Niyə?"

Sakitcə durub, ağrını dinləyirəm. O danışmır. Amma susaraq qışqırır. Sanki beynimdə miniatür bir varoluş konfransı keçirilir. Moderator Əzabdır, spiker isə boşluq.  Və sən bütün günü başınla danışırsan. Qulaq asan yoxdur. Baş isə cavab vermir. Cavab verəndə isə bu olur, "gum", "part","zzzz" bunlar ya ağrı siqnallarıdır, ya da həyatın özünün titrəməsi. Baş ağrısı sadəcə fiziki deyil. O, mövcudluğun sarkazmıdır. "Sən yaşayırsan? Al sənə ağrı. Bir az da düşün. Əvvəlcə sorğula, sonra ağrını qəbul et. Sonda isə... yenidən ağrını sorğula." Başım sanki dünyaya deyir, "mən səndən doymadım. Amma sən məndən çoxdan bezmisən."

 Yuxusuzam. Artıq üçüncü gecədir ki, bu lənətə gəlmiş ağrıdan yata bilməmişəm. Nə gecə mənə yuxu verir, nə də səhər yuxusuzluğumu geri alır. Əvəzində zaman... Zaman sadəcə keçir. Elə bil heç nəyin baş verməməsinə baxmayaraq, tələsir. Sən hara tələsirsən, axı zaman? Mən yerimdəyəm. Və təxmini bundan 35-40 il sonra da burda olacam.

Saat 03:17.

"Bu saat niyə var? Bu konkret dəqiqə nəyə xidmət edir? Həyatda heç kim "03:17-də həyatımı dəyişdim" deməyib. 2 il əvvəl 04:17 də sadəcə, tək mənim həyatım dəyişib. Vəssəlam"

Zamanla küsülüyəm. Nə vaxt barışmışdıq ki, küsək? Mən doğulanda o artıq qaçırdı. Mənimsə əllərim boş idi, tutmağa nə bir fikir vardı, nə də bir səbəb. Zaman isə saatlarla, təqvimlərlə, xronoloji silsilələrlə məni izləyirmiş kimi davranır, amma heç vaxt gözümün içinə baxmır. Zamandan şikayətçiyəm. Niyə məni götürüb heç yerə aparmır?

Yuxusuzam. Çünki gözlərimi yumanda beynim qışqırmağa başlayır:

- Sabah nə olacaq?

- Əgər sabah varsa.

Və ya sən sabaha qalacaqsansa.

- Qaldınsa belə, görəsən səhər ac qalacaqsan?

- Su çənini doldurmusan?

Başımda bu səslər dönür, dönür, dönür. Əslində yuxusuzluq, elə zamanla müharibənin sakit dövrüdür. Top səsləri yox, amma beyin səsi var. Fikirlər yeriyir, yürüş edir, bayraq qaldırır, hakimiyyətə gəlir və heç nəyi dəyişmir. Fikir rejimi dəyişsə də, aclıq eyni qalır.

Bəzən saatın səsi belə mənə ironiya kimi gəlir. "Tik-tak" — elə bil Zaman mənim qulağıma pıçıltı ilə deyir ki, "Sən heç vaxt yetməyəcəksən." Cavab verirəm, "Heç yerə?”, "Bəli, heç yerə. Amma tələs."

Yuxusuzam. Və əgər bu hal bir az da uzansa, bəlkə də Zaman mənimlə danışmağa başlayacaq. Və mən ona deyəcəm:

- Bağışla, mən sənə uyğun bir varlıq deyiləm.

 Zaman cavab verəcək:

 - Onsuz da mənə uyğun heç kim yoxdur. Mən özümə də uyğun deyiləm.

Yuxusuzam. Və artıq zamanın axını mənə qum saatı yox, hər gün yenidən təkrarlanan bir zarafat kimi gəlir. Amma gülə bilmirəm. Çünki çox yorğunam. Amma yatmıram. Çünki çox fikir var. Amma fikir deyərsən? Hamısı eyni sualın başqa. variantları.. "Əgər sabah varsa, bu gün nəyə lazımdır?", "Əgər hər şey keçəcəksə, niyə indi keçmir?", "əgər vaxt hər şeyi sağaldırsa, niyə mən hələ də eyni yerdəyəm?"

 Və beləliklə, yuxusuzluq, mənim zamana olan etirazım, passiv dirənişim, səssiz inqilabım olur. Zaman axır, mən isə gözlərimi qapaya bilmirəm. Çünki hər dəfə qapadığımda, içimdəki saat deyir,

"Sən gecikmisən. Nəyə? Bilmirəm. Amma mütləq nəyəsə."

Tavana baxıram. Və yenə. Artıq 3 cü gecədi bu.

Gözlərim yanır. Yatmaq istəyirəm. Yuxu gəlmir. Qaranlıq otaqda yeganə sabit varlıq odur, tavan. Və mən onunla danışmıram, amma... danışırmışam kimi hiss edirəm. Onun səssizliyi sanki cavabdır. Elə bir cavab ki, nə inkar edir, nə də təsdiqləyir. O sadəcə... var. Mənə oxşayır. Səndə nəsə var, ay tavan. Bir qəddarlıq var, amma sakit. Elə bil deyirsən ki, "Hara baxırsan, bax. Mən dəyişməyəcəm." Və sən dəyişmirsən. Bu səssizlik, bu heçliyə bənzər mövcudluğun... məni də susdurur. Niyə sənə baxıram axı? Həqiqətən baxırammı? Yoxsa içimdəki boşluq səni sadəcə fon kimi istifadə edir? Bəlkə sən heç tavan deyilsən. Bəlkə sən üstümə yığılmış bütün cavabsızlıqların sərtləşmiş formasısan. Sual vermədiyim günlərin cəzası. Ya da əksinə, çox sual verdiyim üçün Tanrı tərəfindən yuxusuz qalmaqla cəzalandırılmışam. Nə bilim... Bəzən düşünürəm, bəlkə sən yuxunun özüsən. Səssiz, hərəkətsiz və əlçatmaz. Baxıram... və gözümün qarşısında nə varsa, onu çəkirsən özünə. Xatirələr, qorxular, sabahkı gün üçün planlaşdırdığım saxta motivasiyalar. Hətta uşaqlıqda düzəldə bilmədiyim oyuncaq qatar da. Hamısını udursan, tavan. Sanki düşüncələrim səssizcə sənin üstünə axır. Və sən... heç nə demirsən. Sakitcə udursan hər şeyi. Eynilə həyat kimi. Sən bilirsənmi, insan necə susur içində dostum? Qışqırmadan. Danışmadan. Sadəcə baxaraq. Mən bu gecə də tavana baxaraq susuram.

Və tavan.. sən bu susqunluğun şahididir. Hər gecə. Eyni baxış. Eyni mövqe. Eyni nəticəsizlik.

Tavana baxıram. Amma əslində özümə baxıram. Gecənin içində parlaq bir tənha nöqtəyə çevrilmişəm. Nə qədər zaman keçib, bilmirəm. Saat yəqin 4-ü keçib. Amma mən hələ də burdayam. Və sən də burdasan. Bəlkə də bu dünyada sabit olan tək şey, mənim səni hər gecə belə baxışlarla məhv etməyim və sənin buna göz yummağın. Ən səssiz döyüş bizim aramızdadır, tavan. Və sənin qalib gəlməyin üçün bir söz belə deməyin lazım deyil.

İndi hər şey sakitdir. Tavan yerindədir. Zaman keçib, amma fərqinə varmaq üçün artıq çox gecdir. Gecə ilə səhər arasında bir yerdəyəm — nə oyanmışam, nə də tam yatmışam. Varlıqla yoxluq arasındakı bu incə qatda nəfəs almaq belə qəribə gəlir. Hər şey keçdi... ya da keçməyib, amma mən keçmişəm. O qədər sual verdim ki, indi sükut belə artıq sual kimi səslənir. Başımda səslər yoxdur artıq. Sadəcə sakitlik var. Amma o sakitlikdən xoşbəxtlik doğmur. Sanki səhnə bitib, tamaşaçılar çıxıb, işıqlar sönüb, amma aktyor hələ də səhnədə qalıb. Niyə? Bilmir. Bəlkə də həyat elə bu idi: gözlədiyin mənanı tapmamaq, amma tapmadığın üçün də bir növ... rahatlamaq. "Deməli, mənlik deyilmiş" demək və bir az yüngülləşmək.

Bu qədər düşüncədən sonra gəlib çıxırsan bir nöqtəyə. Heç bir şey anlamadın. Və bəlkə də... bu, anlaman gərəkən tək şey idi. Həyatın mənası yoxdur, bəli. Amma hər dəfə çay süzüləndə yenə də soyuyur. Və bu səhnə təkrar-təkrar oynanır. İnsan var, insan düşünür, insan yorulur, insan susur. Sonra yenidən.. Var.

Bəlkə də bütün bu sarkazm, bu fəlsəfə, bu tənhalıq, sadəcə bir şey üçündür. Yuxudan ayılanda "hər şey normaldır" deyə bilmək. Halbuki heç nə normal deyil. Və bu da... tamamilə normaldır...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.09.2025)