Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Darıxmaq insana çox vaxt bir yük kimi görünür. Ovcuna sığmayan, qəlbində səs-səssiz qopan bir boşluq kimi. Amma əslində darıxmaq yalnız əzab deyil, həm də insanın varlıqsübutudur. Çünki insan yalnız sevdiyi, dəyər verdiyi, həyatına iz qoyanı üçün darıxar. Əgər darıxırsansa, bu, sənə kiminsə təsir etdiyini, kiminsə qəlbində iz buraxdığını göstərir.

İlk baxışda darıxmaq başqası üçünmüş kimi görünür. Yanında olmayan biri üçün – səsini eşitmək istədiyin, baxışlarını görmək arzuladığın, toxunmaq istədiyin biri üçün. Amma o insan yanındadırmı, deyilmi – fərqi yoxdur. Çünki darıxmaq, əslində, onun yoxluğunu deyil, varlığını təsdiqləyir. Görmürsən, amma içində daşıyırsan; eşitmirsən, amma sükutunda onun səsi var. Bu, darıxmağın paradoksudur: uzaqlığın içində yaxınlıq, yoxluğun içində varlıq gizlənir.

Lakin darıxmağın ikinci, daha dərin bir üzü də var – insanın özünə darıxması. Bu, ən çətin darıxma növüdür. Başqasının yoxluğu ilə yaşamaq mümkündür, amma özünün yoxluğu ilə necə barışasan?

İnsan bəzən həyatın gedişində özünü itirir. Çətinliklər, məsuliyyətlər, gündəlik qayğılar içində ruhunun səsini susdurur. Və bir gün aynaya baxanda yalnız üzünü görür, amma özünü görmür. O zaman içində qərib bir həsrət doğur: “Mən kim idim, kim oldum? O saf, ümidli, azad tərəfim hara getdi?” Bu həsrət insanın özünə olan darıxmasıdır.

Fəlsəfədə buna “öz varlığının itirilməsi” deyilir. Kierkegaard bunu insanın ən böyük faciəsi adlandırırdı. Heidegger isə deyirdi ki, insan çox vaxt gündəlik həyatın “səs-küyündə” itib, öz həqiqi varlığını unudur. Darıxmaq bu unutmanın sükutda eşidilən xəbərçisidir.

Özün üçün darıxmaq bəzən uşaq vaxtının günahsızlığına, bəzən gəncliyin cəsarətinə, bəzən də sadəcə içindəki azad nəfəsə duyulan həsrətdir. Bu darıxma insana bir çağırışdır: “Özünə qayıt, özünü unutma.” Çünki insan yalnız başqasını deyil, özünü də itirə bilər.

Beləliklə, darıxmağın iki üzü var. Başqası üçün darıxmaq – sevginin, bağlılığın sübutudur. Özün üçün darıxmaq – varlığın, mənəvi bütövlüyün xəbəridir. Birincisi səni başqasına bağlayır, ikincisi səni öz köklərinə qaytarır.

Əslində, insan darıxdığı qədər yaşayır. Başqası üçün darıxanda qəlbinin dərinliyini, özün üçün darıxanda isə kim olduğunu xatırlayırsan. Və bəlkə də darıxmağın ən böyük fəlsəfəsi budur: İnsan yalnız darıxanda həqiqətən var olur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.08.2025)