Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Salam əziz izləyicilərimiz. Yeni yayımlanan "Psixologiya və şeir"  rubrikamız haqqında fikirlərinizdən anladıq ki, bu rubrikamız da sevilir və oxunur, təşəkkür edirik.

Bu dəfə də bir şeirə psixologiya güzgüsü ilə baxacağıq.

Elə şeirin adında da "güzgü" sözü var.

Beləliklə, rubrikamızın budəfəki psixoloq qonağı CİBS Psixologiya və Təlim Mərkəzinin psixoloqu Müjqan Məmmədovadır.

Yaradıcılığından şeir seçdiyimiz şair isə ədəbiyyatşünas alim, filologiya elmləri doktoru Təranə Turan Rəhimlidir.

Şairin aşağıdakı "Güzgüdəki mən deyiləm" şeirinə psixologiya pəncərəsindən boylanacağıq.

Güzgüdəki mən deyiləm

Qaşdı, gözdü, tanış üzdü,

Ömürdən bir parça izdi.

Boylanıb özümü gəzdim,

Güzgüdəki mən deyiləm.

Buz heykəldi daş güzgüdə,

Donub buz baxış güzgüdə.

Gözüm yaz, yay, qış güzgüdə,

Güzgüdəki mən deyiləm.

Bəxt güzgümdü, bəxt göstərir,

Mənə qızıl taxt göstərir.

Allah, nə xoşbəxt göstərir,

Güzgüdəki mən deyiləm.

Çəkdiklərim saya gəlməz,

Mənim gözüm belə gülməz.

Güzgü məni görə bilməz,

Güzgüdəki mən deyiləm.

MÜJGAN MƏMMƏDOVA:

-Salam, əziz Ülviyyə xanım, belə maraqlı layihə üçün Sizə minnətdaram.

"Ədəbiyyat və İncəsənət" artıq bizim üçün çox doğmalaşıb. Bu gün seçdiyiniz şeir çox gözəldir, dəyərli Təranə xanıma bu gözəl şeir üçün təşəkkür edirəm.

Təbii ki, şair şeiri yazarkən öz təxəyyülünü, daxilini misralarda əks etdirir.

Mən də bir psixoloq kimi bu şeirə öz prizmamdan yanaşacağam.

"Güzgüdəki mən deyiləm" ifadəsi ilə insanın özünü dərk etmə, mənlik anlayışı və daxili-şəxsi parçalanma kimi mövzulara toxunur. Aşağıda şeirin psixoloji aspektdən təhlilini təqdim edirəm

Kimlik və Mənlik Qavrayışı (Identity Self-Perception)

Şeirin əsas mesajı "güzgüdəki odur, amma mən deyiləm" düşüncəsidir. Bu, insanın öz zahiri görünüşü ilə daxili dünyası arasında uyğunsuzluq hiss etməsindən xəbər verir. Psixologiyada bu vəziyyət "dissosiativ identitet" və ya "özünü yad hiss etmə (depersonalizasiya)" kimi tanınır. İnsan özünü olduğu kimi hiss etmir, sanki bir başqa bədənə baxır.

Travma və Emosional Qopma

"Çəkdiklərim saya gəlməz" misrası travmatik təcrübələrin ağırlığına işarə edir. Şair burada yaşadığı ağrıların onu dəyişdirdiyini, güzgüdə görünən insanın artıq əvvəlki "mən" olmadığını bildirir. Bu, travma sonrası şəxsiyyət dəyişikliyi ilə əlaqələndirilə bilər. Güzgüdəki insan, emosional yük altında əzilmiş və artıq özlüyünü itirmiş bir şəxsə çevrilmişdir.

Şeirdəki "baxış", "qaş", "göz" kimi detallar tanış görünüşü təsvir etsə də, daxili "mən"in həmin bədəndə olmadığını vurğulayır. 

Özünü Tanıma Böhranı

"Özümü gəzdim" misrası insanın özünü axtarması, daxili səfərə çıxması anlamındadır. Bu, existensial kriz – varoluş böhranı ilə əlaqələndirilə bilər. İnsan öz həyat yolunu, məqsədini, varlığının mənasını sual edir. Güzgüdəki obraz isə bu suallara cavab verə bilmir.

Arzu və Gerçəklik Arasında Ziddiyyət

"Bəxt güzgümdü, bəxt göstərir... Allah, nə xoşbəxt göstərir" misraları psixoloji konfliktə işarədir. Güzgü xoşbəxt bir obraz təqdim etsə də, real həyat belə deyil. Burada özünü aldatma və ya daxili narazılıq hissi müşahidə olunur – insan özünü xoşbəxt göstərmək istəsə də, daxilində dərin bir boşluq və ya kədər yaşayır.

Şeir bir insanın daxili dünyasında baş verən mənlik böhranını, travmatik yaddaşı, sosial təzyiqləri və özünü axtarışını poetik dillə ifadə edir. Bu cür psixoloji təcrübələr dərin və zamanla formalaşan daxili dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Güzgü burada həm real obyekt, həm də simvol kimi çıxış edir - özünü görmək, amma tanımamaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(01.05.2025)