Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

-Cəmi 6 dəqiqə kitab oxumaq stressin səviyyəsini 30 %-ə qədər azalda bilir ki, bu da musiqi terapiyasından və ya gəzintidən daha səmərəlidir. 

-Həkimlər sübut ediblər ki, mütaliə həm də güclü sağaldıcı prosedurdur. Bu gün inkişaf  etmiş ölkələrin bir çox aparıcı klinikalarında yeni müalicə metodu – biblioterapiya tətbiq edilir. 

-Tədqiqat zamanı zəngin süjet xəttinə malik romanların beş gün ərzində oxucunun beyin hüceyrələrini dəyişdiyi sübut edilib.

Sizləri cəlb edə bildik, elədirmi? Onda hər gün mütaliə mədəniyyəti barədə oxuyun və özünüzdə mütaliə vərdişləri aşılayın.

8.

MÜTALİƏ NƏDİR?

Ensiklopedik tərif vermiş olsaq, mütaliəyə belə tərif verərik: mütaliə etmək - hər hansı mətndə verilmiş məlumatı əxz etməyə yönəlmiş kommunikasiya fəaliyyətidir. Bu kommunikasiyada iki tərəf var. Birinci tərəf çap və elektron mütaliə məhsuludur ki, onun arxasında müəllif dayanır. İkinci tərəf isə oxucu və ya oxucu auditoriyasıdır. 

Hər bir kəs əlinə mütaliə məhsulunu alıb onunla təmasa başlayırsa, bu proses mütaliə adlanır, bunu icra edənsə oxucu adını daşıyır..

Mütaliə insanın həyatında, şəxsin təfəkkürünün inkişaf etdirilməsində, yeni biliklər qazanmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Mütaliə prosesində pedaqoji, psixoloji yanaşmaq baxımından, ümumtəhsil, ali və orta ixtisas məktəblərinin tədris proqramı ilə yanaşı əlavə mütaliənin əhəmiyyəti xüsusi qeyd edilməlidir. Mütaliə elə bir prosesdir ki, onun nəticələri insanın ictimai və istehsalat fəaliyyətində əks olunur, onun dünyagörüşünün, əməyinin səmərəliliyini dəyərləndirir.

Lakin mütaliəyə maraq təhsil ocaqları və kitabxanalarla yanaşı ilk növbədə ailədən başlanmalıdır.

Mütaliə nə deməkdir?

Bu sahənin ən görkəmli tədqiqatçılarından olan Ə. Xələfov mütaliəyə belə tərif verir: “Bu, mətndəki hər bir sözü, cümlədəki fikri, fikrin məntiqi rabitəsini və əsərin ideyasını yaradıcı bir surətdə dərk etmək, kitabın ideyasına əsasən müstəqil surətdə nəticə çıxara bilmək deməkdir.”

Mütaliə şəxsiyyətin təşəkkül tapmasına, nitq təfəkkürünün inkişafına yöhəldilmiş mənəvi fəaliyyətin mürəkkəb formalarından biridir. Mütaliə dünyanı dərk etməyə, əxlaq normaları tərbiyə etməyə kömək edir, insanın mədəniyyətini yüksəldir, dünyagörüşünü genişləndirir.

Mütaliə oxucunun mənəvi aləminə ikitərəfli təsir göstərib bir tərəfdən qavrayış və yaddaş kimi psixiki proseslərin inkişafına səbəb olur, digər tərəfdən əsərlərin dərketmə vasitəsinə çevrilir.

Mütaliə oxucunu şifahi, yazılı nitq mədəniyyətinə yüksəldir, hissləri, fikirləri incə şəkildə, tam dürüstlüyü ilə anlamağa, ifadə etməyə kömək edir.

Nitq mədəniyyətinin əsasını söz ehtiyatı təşkil edir, söz, lüğət ehtiyatına isə ən çox mütaliə yolu ilə sahib olmaq olar.

Oxucu mütaliə yolu ilə heç vaxt görmədiyi predmet və hadisələrlə nəinki tanış olur, həm də onu bilavasitə öyrənir. Deməli, oxucu mütaliə vasitəsi ilə yeni-yeni məlumatlar alır, zehnini, nitqini və təfəkkürünü inkişaf etdirir.

Mütaliə hər kəsin şəxsi işi deyil, həm də ictimai borcdur.

Mütaliə insanın cəmiyyətdəki şəxsi rolunu dərk etməyə, yaşadığı dövlətin ideologiyasını (konkret halda bizim dövlətdə bu – azərbaycançılıq məfkurəsinə xidmət etməkdir), böyük vəzifələrini yerinə yetirməyə hazırlanır.

Burada bədii əsərin tərbiyəvi əhəmiyyətini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Bədii əsərin təsiri və qiyməti hər şeydən əvvəl oxunan əsərin oxucunun fikrinə, hissinə nə dərəcədə hakim olması ilə ölçülür.

Mütaliə təkcə kitablardan alınmış biliklər məcmuyu deyil, yeni həyat şəraiti, keçmiş təcrübə ilə əlaqədar olan bütöv bir dünyagörüşüdür və bu, mütaliənin təsiri nəticəsində oxucunun psixoloji aləmində əmələ gələn yeni bir keyfiyyətdir.

Növbəti: 9.Mütaliə məhsulu

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.09.2024)