Növbəti dəfə Beynəlxalq Uşaq Kitabı günü qeyd edildi. Həmin gün bütün dünyada balaca oxucular, onlara yönəli kitablar aktual oldu, kitab təqdimatları, uşaq yazarları ilə görüşlər, müsabiqə və festivallar geniş vüsət aldı. O cümlədən, ölkəmizdə də 2-ci Uşaq Kitabları Festivalı keçirilməsi gündəmdədir. Beynəlxalq Uşaq Kitabı günündə diqqət çəkən bir cəhət də müxtəlif səviyyədə uşaq kitabları reytinqlərinin təqdim edilməsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının diqqətini Postsovet məkanının ən böyük kitab satışı platforması olan LitRes-də hazırlanmış və Postsovet məkanının ən böyük informasiya agentliyi olan TASS tərəfindən yayılmış “10 ən populyar uşaq kitabı” reytinqi cəlb edib.

Bəli, sirr deyil ki, indi işğalçı müharibəyə imza atan Rusiyanın beynəlxalq imici xeyli sarsılıb, ayrı-ayrı məqamlarda ruslar onsuz da dünyaya çıxış imkanlarının məhdudiyyəti şəraitində saman çöpündən yapışıbmış kimi hansısa kart-blanş saydıqları xırdalıqlara əl atırlar. Məhz elə bu sarıdan düşündük ki, bu reytinqdə ruslar ədalətli, sülhsevər əsərlərə üstünlük verərək, guya öz şər rollarını danmış olacaqlar, yaxud da, ümumiyyətlə, əsl obyektiv mövqe tutacaq, oxucularını düşünüb həqiqətən də dünya uşaq ədəbiyyatı şedevrlərinin adlarını sadalayacaqlar.

Beləliklə böyük nağılçı Hans Xristian Andersonun doğum günü münasibəti ilə elan edilmiş Beynəlxalq Uşaq Kitabı günündən bir gün sonra LitRes kompaniyalar qrupunun şef-redaktoru Yekaterina Pisaryevanın başçılığı altında hazırlanmış Top-10-a nəzər salaq.

1.

Məşhur İsveç uşaq yazarı, “Balaca və damda yaşayan Karlsson” kimi kult əsərin müəllifi Astrid Lindqrenin “Mio, mənim Miom!” əsərinin reytinqə başçılıq etməsi təbiidir, dedikcə müdrikcəsinə yazılan və xeyir qüvvələrin tərənnümünə həsr edilmiş populyar əsərin liderliyi şübhə doğurmaya bilər. Ögey valideyinləri ilə bomboz Stokholmda yaşayan balaca Bosse bir gün içərisində Cin olan butılka tapır, Cin onu uzaq Arzular ölkəsinə aparır. Orada Bosse doğma atası ilə - Kralla tanış olur. Məlum olur ki, Bossenin əsl adı Miodur, o, sehirli krallığın şahzadəsidir. Məhz Mio əhalini qorxu işində saxlayan, uşaqları oğurlayan qaniçən, əzazil Kato adlı cəngavərdən qisas almalıdır...

Bu nağılı Lindqren 1954-cü ildə yazıb, tədqiqatçıların fikrincə, cəngavər Kato obrazı Adolf Hitlerin prototipidir.

Yeri gəlmişkən, indiki dövrümüzdə Coan Roulinq məhz bu əsərin təsiri ilə “Harri Potter” əsərini yazıb. Harri Potter Mionun yeni şəkildəyişməsidir.

2.

Nikolay Kunun “Qədim Yunanıstanın mifləri və əfsanələri” kitabı sırada ikinci dayanır. 1914-cü ildə yazılan və məktəblərdə tədris olunan bu əsər məşhur antik qəhrəmanlar barədəki bütün əfsanələri və mifləri bir yerə topladığı üçün çox oxunaqlıdır, uşaqların oxumasına dəyər. Üstəlik, kitabda “Odisseya” və “İlliada”dan fraqmentlər, arqonavtların macəraları da yer alıb.

3.

Çarlz Dikkens, “Oliver Tvistin macəraları”. Söz ola bilməz, uşaqlığımızda ən çox oxuduğumuz əsərlərdən biri, bəlkə də birincisi. Doğuş zamanı anasını itirən, yetimçiliklə böyüyən, yeniyetmə ikən kimsəsiz uşaqların quldur dəstəsinə düşən Oliver özü də istəmədən quldurluqla məşğul olur. Zaman keçir və məlum olur ki, o, kimsəsiz və səfil uşaq deyil, böyük bir sərvətin varisidir. Düzlük və təmizlik imtahanlarından çıxan, əksər halda nümunəvi davranış sərgiləyən Oliveri sonda həyatın təltif etməsi əlbəttə ki, Xeyirin Şər üzərində qələbəsini ehtiva edir.

4.

Qriqoriy Osterin “Ziyanverici məsləhətlər”i. Özünü necə aparmaq barədə möcüzəli kitab. Məşhur yazıçı nadinc, sözə baxmayan uşaqların ümumiləşdirilmiş obrazını yaradır, onların əsas xüsusiyyəti hər şeyi əksinə eləməkdir. Ona görə də əsərdə poetik nümumələr yumor janrında elə gözəl verilir ki, uşaqlar oxuyub bəhrələnirlər, nadinclər isə utanıb düzəlməyə çalışırlar.

5.

Ulf Stark, “Sevgi barədə kişik povest”. Fred adlı bir oğlan Elza adlı qıza – sinif yoldaşına vurulur. Amma cəsarəti çatmır qıza yaxınlaşmağa. Belədə, Fred atasının obrazı ilə danışmağa, ondan məsləhət istəməyə başlayır. Bu o dövrdür ki, İkinci dünya müharibəsi dünyanı öz ağuşuna alıb. Təzada bir baxın: Fredin atası cəbhədə qorxu bilmədən döyüşür, qəhrəmanlıq göstərir, Fred özü isə bir qıza ürəyini açmağa qorxur. Atasının obrazı ilə söhbətləşməsi Fredi dəyişir, onda özünəgüvən yaradır. Həqiqətən də, uşaqlar müəyyən müddətə kimi mütləq valideyinlərinin dəstəyi ilə yaşamalıdırlar.

6.

Mariya Parr, “Vaflidən ürək”. Müasir Norveç yazıçısı bu əsərini çox gənc ikən, cəmi 24 yaşında yazıb. Kitab onlarca xarici dilə çevrilib, onu hər yerdə oxuyur və bəyənirlər. Bu əsər 9 yaşlı Trillenin və rəfiqəsi Lennin hər dəfə çətin vəziyyətlərə düşmələrindən və bu vəziyyətlərdən bacarıqla çıxmalarından bəhs edir.

9.

Biz bütün onluğu təftiş etməyəcəyik. 9-cu pilləyə keçirik. Təbii ki, bir rus nəşrinin təşkil etdiyi reytinqə rus yazıçısının salınması da təəccüblü deyil, bunu qüsur da saymaq olmaz. Aleksandr Volkovun “Zümrüd şəhərin sehirkarı” nağılı həqiqətən də zamanında çox sevilib və oxunub. Elli Smit, onun dostu, Totoşka adlı danışan it, Qorxaq Şir, Dəmir Drovosek və Straşila – obrazlar çox canlı və maraqlıdırlar, uşaqlar 1939-cu ildə yazılan, 1959 və 1973-cü illərdə təkrar çap edilən bu nağıldan faydalı çox şey götürə bilirlər.

Bəs davamız nə ilədir?

10.

Onluğun onuncu pilləsini Narine Abqaryanın “Mnayunya” kitabı zəbt edib. Təsəvvür edin ki, LitRes keçən il də uşaq kitablarının reytinqinə bu üzdəniraq müəllifi və onun əsərini salmışdı. Bir dəfə təsadüf ola bilər, ancaq ikinci dəfəki artıq zərurətdir.

Ən qatı ədədbiyyatçılardan sual etsək ki, belə müəllif eşitmisinizmi, bir ağızdan “yox” deyəcəklər əlbəttə. Bəs onda bu erməni qadın yazar hardan zühur edib ki, belə bir nüfuzlu reytinqdə yer tutub?

Siz LitResin təqdimatına bir baxın: “Narine Abqaryan onun ürəyinə əziz olan Ermənistan barədə, insan xeyirxahlığı barədə, hər şeyin daha yaxşı olacağına inam barədə yazır. Onun qəhrəmanı Manyunya və Nra dünyanı tanımaq istəyən iki rəfiqədirlər. Onlar həyatı daha maraqlı edən nadinclikləri də bilirlər, həyatı daha mükəmməl edən aqillikləri də...”

Bu isə Yekaterina Pisarevanın yazının əvvəlindəki təqdimat yazısından fraqment: “Məşhur klassik kitablarla, dünyaşöhrətli yazarların adları ilə yanaşı onluqda müasirlərimiz, hazırkı bestsellerlərin müəllifləri də yer alıb. Onlardan birini mütləq qeyd edək, Narine Abqaryanın olduqca maraqlı və cəlbedici  “Mnayunya” kitabını...”

Həqiqətən də söz tapa bilmirik.

Onu da deyək ki, Abqaryanın onluqda açıq-aşkar yamaq olması sezildiyi kimi, onun kimin yerini zəbt etməsi də açıq-aşkar sezilir. Bu reytinqin səkkiz təmsilçisi azacıq fərqlərlə başqa – digər nəşrlərin reytinqlərində də yer alıb. Aleksandr Volkovun “Zümrüd şəhərin sehirkarı” və Narine Abqaryanın “Mnayunya”sı olsun ki, Mark Tvenin dünyaca məşhur “Tom Soyyerin macəraları” əsərinin, eləcə də digər dünya şedevrinin – Antuan de Sent Ekzüperinin “Balaca şahzadə”sinin yerini zəbt ediblər. Görkəmli Amerika yazıçısını reytinqə salmayan ruslar hazırda onlara qarşı koalisiyanın başında dayanan bir ölkədən acıq çıxırmışlar kimi öz acizliklərini göstərirlər. Dahi fransız yazarını da ruslar saya almırlar, faktdır. Amma dahilərin yerinə rus yazarı salmaqları anlaşılandır, erməninin salınması isə tam absurddur.

LitRes kifayət qədər ciddi nəşr olduğundan, inanmırıq ki, Pisareva Abqaryanı, tutalım, öz rəfiqəsi olduğu üçün taxt-taca qaldırsın. Bu saytda həmişə ümumədəbiyyat mövqeyi şəxsi mövqedən üstün olub. Demək, orta səviyyədən də aşağı olan bir erməni “axçı”sindən dünyaşöhrətli bestseller qəhrəmanı düzəltmək çabası hazırkı rus art-siyasəti üçün prioritet imiş. Tarix boyu öz şovinist maraqlarını erməni kimi dırnaqarası müttəfiqləri hesabına reallaşdıran ruslar, görünür, hələ də öz şakərlərindən əl çəkməyiblər, köhnə vərdişlərini yadırğamayıblar. Amma bir şeyin fərqində deyillər ki, bu həna o hənadan deyil. Ruslar hazırda elə dalana dirəniblər ki, o dalandan onları gənc Narine Abqaryan o yana, heç xortdayıb gəlmiş erməni klassiki Xaçatur Abovyan da dartıb çıxarmaq gücündə deyil.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.04.2023)