“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Xalq Yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anarın bu gün qeyd edilən 85 illik yubileyi münasibətilə yazıçı Varisin “Hələ axşam düşməyib...” yazısını təqdim edir.
Kiminsə haqqında yazı yazmağı xoşlamıram. Deyəsən, Vaqif Səmədoğludan başqa, heç kəs barədə yazmamışam da. Amma bu dəfə yazmaq istəyim o qədər güclü oldu ki, onu boğa bilmədim.
Səksəninci illərdə orta məktəbdə oxuyanda sevib-sevilən vaxtlarımız idi, sinfimizdə hər birimiz “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi”ni təkrar-təkrar oxumaqdan doymazdıq. Bir dəfə bunu Anara da etiraf etdim ki, Zaurla Təhminəni yeniyetməliyimdə və sonrakı illərdə düz doqquz dəfə oxumuşam.
Mənə Anarı elə bu roman sevdirdi, sonradan onun qələmindən çıxan hər bir əsəri səbirsizliklə gözlədim, su kimi içdim. Eləcə də dövrünün tanınan ədəbiyyatşünası olan və çox erkən yaşlarımda itirdiyim atam Musa Yolçuyevdən eşitdiyim bu kəlmələr: “Bizim Vaqifin (Vaqif Səmədoğlu bizim qohumumuzdur) şeirləri, Anarın da hekayələri qoymadı məni şair, yazıçı olum”. Yaşıdı olan bu böyük ədiblərin yazdıqlarının gücünü görüb atam bədii əsərlərini çap etdirməmişdi, ədəbiyyatşünas olaraq qalmışdı.
Anara olan simpatiyamın bir səbəbi də çox səmimi olmasıdır. Heç unutmaram, mən Mədəniyyət Nazirliyinin “Qızıl kəlmə” mükafatını qazananda Anar çıxış edib laureatları təbrik edərkən haqqımda belə söyləmişdi: “Gördüm, nəvəmin əlindən bir kitab düşmür. Soruşdum, nə kitabdır elə, əlindən düşmür. Dedi, Varisin kitabıdır, indi bütün gənclər Varisi oxuyur”. Və əlavə etmişdi ki, “Görürsünüz də, nəvəm məni oxumur, amma Varisi oxuyur”.
İndiki xoş sözü bir-birindən əsirgəmək dəbində, razılaşın ki, çoxumuz Anar kimi etməzdik.
Müasir Azərbaycan nəsrinin ən görkəmli nümayəndələrindən biri olan Anar bəlkə hansısa bir hegemon, arxalı xalqın nümayəndəsi olsaydı, indi dünyanın dörd bir tərəfində on milyon tirajlarla kitabları satılardı, Nobel, Buker kimi ödüllərə layiq görülərdi. Bir baxın, tək “Mən, sən, o və telefon”, “Gürcü familiyası” hekayələri onun nəsrinin necə möhtəşəm, yenilməz olmasını iddia eləməyə yetərlidir. Anarın “Sizsiz”i isə, məncə, ülvi məhəbbətə ucaldılmış ən gözəl abidədir.
Və ilk dəfə onu da etiraf edim ki, doxsanıncı illərdə yazdığım, 2008-ci ildə çap olunan debüt romanım - “Sonuncu ölən ümidlərdir” “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi”nin təsiri ilə yazılıb. Mən bu təsiri, hətta qəhrəmanların bu romana necə alüdə olmaları təsviri ilə büruzə də vermişəm. On min tirajla çıxan, sonradan altı dəfə təkrar nəşr olunan, Bakı Kitab Klubunun araşdırması nəticəsində müasir Azərbaycanda “Ən çox satılan kitab” elan olunan, hər il minlərlə pirat nüsxələri çap olunmaqda davam edən və həqiqətən də məni tanıtdıran bu romanın bu cür sevilməsində ondakı Anar izləri, heç şübhəsiz, böyük rol oynayıb.
Kinoşünas Ayaz Salayev iddia edir ki, rejissor Nora Efronun çəkdiyi və baş rolda məşhur Hollivud kinoulduzu Tom Henksin oynadığı “You've Got Mail” (“Sizə məktub var”) filminin ssenarisi Anarın "Mən, sən, o və telefon" əsəri əsasında qurulub. Ayaz Salayevin bu fikrə gəlməsinə adıçəkilən hekayənin Amerikada çap olunması da əsas verib. Və mən şübhə etmirəm ki, Anar yaradıcılığı dünyada neçə-neçə romanlara, filmlərə ideya verib, mövzu verib.
Çox təəssüf ki, bu gün cəmiyyətdə mənəvi deqradasiya baş alıb gedir, Nizamiyə, Füzuliyə daş atanlar Anarı da, digər tanınmışları da daşlayırlar. Hətta bəzən elə olur ki, ömrünün hər dəqiqəsinin misilsiz sərvət olduğu bir dönəmdə Anar bu sərvətini ona hücum edənlərə, ona həcv yazanlara cavab verməyə xərcləmiş olur.
Biz heç vaxt dəyərlərimizə layiqincə qiymət verə bilmirik. Şeytana daş atıb müsəlmanlaşma ayini indi bizdə məşhura daş atıb məşhurlaşma şəklini alıb.
Anar altmışıncı - yetmişinci illərdə parlamağa başlayan mədəniyyət pleadasının – poeziyada Vaqif Səmədoğlu, kinoda Rüstəm İbrahimbəyov, musiqidə Emin Sabitoğlu, rəssamlıqda Toğrul Nərimanbəyov kimi korifeylər nəslinin nəsrdəki sonuncu mogikanıdır. Ona yenə də məhsuldar yazıb yaratmağı, qalmış bütün arzularının həyata keçməsini arzulayıram.
Və istəyirəm yazımı Anarın çox illər əvvəl həyat yoldaşı Zemfira xanıma ünvanladığı bir ithafnaməsi ilə bitirim. Məncə, burada Anar hər şeydən öncə bir insan, bir ömür-gün yoldaşı, bir valideyin kimi görünür. Axı bütün digər sevgilər insanın öz doğmalarına ünvanlanan böyük sevgisinin bətnindən doğur.
“Ən gözəl əsərimsən!!!”
Zemfirama
Zaman nə tez ötüşdü,
Lap mat qalmışam özüm.
Düz qırx il bundan qabaq
Olub toyumuz bizim.
Bu qırx il necə keçdi?
Elə bil qırx il deyil,
Qırx gün, qırx gecə keçdi.
İl illərə qalandı,
Sevgi, intizar, kədər,
Sevinc, fərəh, itkilər
Bir-birinə calandı.
Bəs bu qoca dünyada
Nələr keçib gedəndi,
Nələr hər vaxt qalandı?
Pul, sərvət toplamadıq,
Var-dövlət qazanmadıq
Həyatımız boyunca.
Ölkələri, elləri
gəzdik, gördük doyunca.
Paxıllıqla üzləşdik,
Haqsızlıqla rastlaşdıq,
Nə beynimiz pas atdı,
Nə qəlbimiz daşlaşdı.
Haçansa, qırx il sonra
(kaş ki, belə olaydı)
dünyayla vidalaşıb,
ömür sərhəddin aşıb,
çəkiləndə qeybə biz
O biri dünyada da
bir vuracaq qəlbimiz.
Burda bizdən nə qalar?
Namuslu, ləyaqətli,
alnıaçıq balalar,
şirin-şəkər nəvələr,
Ağ vərəqlər üstündə
çəkdiyimiz əzablar –
Yazdığımız kitablar,
Bir də xatirələrdə
Yaşayacaq eşqimiz –
hərarətli, pak, təmiz...
45-in payızında
səni ilk gördüyüm gün
necəydinsə – eləsən,
Söylə bunun sirrini,
Necə qaldın belə sən?
Hələ axşam düşməyib
Bu qaralan qaş deyil.
Yaz ötüb, yay bitsə də,
Payız – hələ qış deyil.
Qış gəlsə də, gəlsin qoy
Qış günü deyildimi
Hədiyyəsiz-filansız,
bizim unudulmaz toy?
Sən vəfalı sevgilim,
İlin dörd fəslində də
baharımsan, yazımsan.
Mənim alın yazımsan,
Hələ də yazmadığım
Ən gözəl əsərimsən,
Yazacağım yazımsan.
Yaxında, ya uzaqda
Səni hər zaman anar
Köhnə məktəb yoldaşın –
Həyat yoldaşın
Anar.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(14.03.2023)
