Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Qarabağ bölməsi
Mehdiyev Allahverdi Şahmar oğlu (Allahverdi Qiyaslı) 5 iyul 1952-ci ildə Ağdam rayonunun Qiyaslı kəndində anadan olubdur. İlk təhsilinə doğma kəndi Qiyaslıda başlan şair 8-ci sinfi bitirdikdən sonra rayon mərkəzindəki 1 nömrəli məktəbdə orta təhsili əla qiymətlərlə başa vurubdur. Hərbi xidmətdən sonra əmək fəaliyyətinə başlayıbdır. Hələ məktəb illərindən poeziyaya maraq göstərmiş, məktəbdə keçirilən ədəbi-bədii gecələrdə həm klassiklərin əsərlərindən, həm də öz yazdığı şeirlərdən söyləmişdir Poeziyaya olan maraq onu bir an da olsun tərk etməmiş, əksinə, mənəvi qidaya çevrilərək ruhuna hopmuşdur. Şeirləri müxtəlif antologiyalarda və dövri mətbuatda çap olunmuşdur. Oxucuları onu əsasən, sosial şəbəkələrdən və el şənliklərindən tanıyır, yaradıcılığına maraq göstərirlər. "Qarabağ nəğmələri" onun oxucularına təqdim olunan ilk kitabıdır.
Şair məlum səbəblərdən 1993-cü ildən Bakı şəhərində yaşayır, evlidir, 3 övladı var. Şairin Allahdan ən böyük diləyi qalan ömrünün Ağdamda, doğma Qiyaslı da yaşamaqdır. Bunu bir şeirində Allahverdi Qiyaslı belə ifadə edib:
İllərdi yurduma qalmışam həsrət,
O yurdsuz yaşadım yalan ömrümü.
Uca Yaradandan bir diləyim var,
Ağdamda yaşayım qalan ömrümü.
Şair "Dünya" şeirində insanın dünyadakı ədalətsizliyə və qaçınılmaz sona dair fəlsəfi düşüncələri əks etdirir. Şair, dünyanı var-dövlətlə insanları aldatmaqda, onların həyatını çətinləşdirməkdə və qəlblərində sağalmaz yaralar açmaqda ittiham edir. Dünyada ədalətsizliyin hökm sürdüyünü və yaxşı insanların əziyyət çəkdiyini vurğulayır. Nəticədə, dünya bütün insanları – gənc, yaşlı fərq etmədən ölümə sürükləyir. Şeirin sonunda isə torpağın insanın həm həyat verən, həm də sonunda onu udan bir güc olduğunu ifadə edir.
Qoynunda göz açanları,
Aldadırsan vara dünya.
Sonumuzu biz bilirik ,
Sən gedirsən hara dünya?
Günümüzü qaraladın,
Xoş günlərdən araladın,
Qəlbimizi yaraladın,
Sağalmaz bu yara, dünya.
Ədalətin söylə hanı,
Zülmün tutub dörd bir yanı,
Öz bağında çox insanı ,
Qoydun həsrət bara dünya.
Yaxşıları aramırsan,
Yamanları qınamırsan,
Qoca cavan tanımırsan,
Göndərirsən gora dünya.
Yaşıl donun geyir torpaq,
Ruzimizi verir torpaq,
Sonda bizi yeyir torpaq,
Üzün olsun qara dünya.
Əcəl verməz bircə anı,
Vaxt çatanda alar canı,
Bir gün yazıq Qiyaslını
salacaqsan tora dünya.
Başqa bir şeiri şairin vətən sevgisi, şəhidlərin xatirəsi və namərdliyə qarşı dərin hisslər üzərində qurulmuşdur. Şair talan edilmiş doğma yurdunun həsrətini çəkən və minlərlə şəhid verən bir xalqın nümayəndəsi olduğunu bildirir. Şeirdə Azərbaycanın əzizliyini vurğulayaraq, vətənə olan sevgisi ilə yanaşı, Ermənistanın törətdiyi zülmləri nifrətlə xatırlayır. Şair həmçinin ömrün keçiciliyini və insanın həyatında düzlüyün, dürüstlüyün əhəmiyyətini qeyd edir. O həm mərd insanlara hörmət bəsləyir, həm də namərdliyi, mənəviyyatsızlığı tənqid edir. Şeirin sonunda ata-babalardan alınan mənəvi dəyərlərin vacibliyi vurğulanır.
Məndən soruşursan neçə yaşın var,
Əzizim köhnədən qalanlardanam,
Deyirsən hardasan, haralısan sən,
Doğma yurd yuvası talanlardanam.
Yoxdurmu? Qəlbində xoş arzuların,
Yaman qərəzlidir bu sualların,
Sənin tək xisləti pis insanların,
Keçmişin yadına salanlardanam.
Vətən bizim üçün anadır ana,
Canım qurban olsun Azərbaycana,
Allah zülm versin Ermənistana,
Minlərlə şəhidi olanlardanam.
İnsan qocaldıqca beli bükülür,
Gözlər nurdan düşür,dişi tökülür,
Qocada, cavanda öz ömrün sürür,
Ömrünün baharı solanlardanam.
Namərdlər mərdlərə ağıl verəndə,
Demişəm sözümü elə yerində,
İgid oğulları, şəhid görəndə,
Gözləri qan yaşla dolanlardanam.
İstər alim olsun, istərsə çoban,
Lazımdır olasan dürüst bir insan,
Deyiblər,qanmaza borcludur qanan,
Dərin xəyallara dalanlardanam.
Eşit Qiyaslını get düşün bir az,
Mənəvi cəhətdən dayazsan, dayaz,
Ağılsız insanın əxlaqı olmaz,
Dərsi atalardan alanlardanam.
Şair "Gəzdirir" adlı şerində insanın mənəvi boşluğunu və yanlış davranışlarını tənqid edir, bəzi insanların boş düşüncələrlə hərəkət etdiyini, doğru ilə yanlışı ayırd edə bilmədiyini və maddi dəyərlərə aldanaraq həqiqi həyat məqsədini itirdiyini vurğulayır. Maddi zənginliyin dəyərsizliyi və pis niyyətli insanların daşlaşmış ürəkləri xüsusi olaraq qeyd edilir.
Çox insanlar elə bilir,
Bədənində baş gəzdirir.
Ancaq özü anlamır ki,
Gəzdirdiyin boş gəzdirir.
İnsan varki kordur gözü,
Görə bilmir heç vaxt düzü,
Yeddi rəngə çalır üzü,
Göz üstündə qaş gəzdirir.
Ehtibar yox pulda varda,
Köməyinə gəlməz darda,
Taleyi kəm olanlarda ,
Gözlərində yaş gəzdirir.
Olsa pislik həvəsində,
Yalan var hər kəlməsində,
Bu insanın sinəsində,
Ürək yoxdur daş gəzdirir.
Şairin gənclik şeirlərindən olan aşağıdakı bəndlərdə tənhalıq və dərd içində olan bir qızın xarakterini təsvir edilir. Şair onun gözəlliyini və ağır düşüncəli, qəmli halını vurğulayır. Qız heç kəsə qarışmır, susqun və tənhadır, sanki taleyi qaranlıqdır. İnsanlar onun xarici görünüşünə əsasən, zəngin və pullu olduğunu düşünə bilərlər, amma içində yaşadığı qəm və yaralı ürəyi gizlidir.Lirik qəhrəman dünyanın qəm və kədər dolu olduğunu qeyd edir və qızın da bu dərdli dünyada ürəyi yaralı şəkildə yoluna davam etdiyini vurğulayır.
İlahi, bu gedən qız nə gözəldir,
Elə bil dağların maralı gedir.
Yaman fikirlidir, qəmli görünür,
Tək-tənha hamıdan aralı gedir.
Bilən yox qəlbində nələr var nələr,
Yol gedir heç nəyə o salmır nəzər,
Kənardan baxanlar elə düşünər,
Ən zəngin bir pullu paralı gedir.
Heç kimə qaynayıb qarışmır o qız,
Kim nə soruşursa danışmır o qız,
Bəlkə bu həyatla barışmır o qız,
Deyəsən talehi qaralı gedir.
Bu fani dünyamız qəmdi, kədərdi,
Yüz il yaşasaqda yenə hədərdi,
Bəlkə sənin kimi ay Allahverdi,
O qızda ürəyi yaralı gedir.
Şair "Olmasın" rədifli şeirində tənhalığın ağır olduğunu və insanların yalnız olmamasını dilə gətirir. Dünyanın çətinliklərindən bəhs edir və insanlara başqalarına yük olmamaq, sağlam yaşamaq üçün dua edir. Ayrıca, Allahın varlığını və ona sevginin insanı xilas edəcəyini vurğulayır, bu səbəbdən belə bir sevginin əmin və şübhəsiz olduğunu bildirir.
Tənhalıq çox ağır olur,
Heç bir insan tək olmasın,
Bu dünya bir nərtaxdadı,
Atdığın zər yek olmasın.
Başdan-başa sirdi həyat,
Heç nə qalmır sağ salamat,
Ya Rəbb bizi elə yarat,
Baş bədənə yük olmasın.
Unutmayaq ey insanlar,
Yerin göyün sahibi var,
Onu sevən nicat tapar,
Buna şübhə şəkk olmasın.
Ustad şair başqa bir şeirində həyatda müxtəlif vəziyyətlərin və insanların təcrübələrinin fərqli olduğunu vurğulayır,dünyanın möcüzə olduğunu, hər şeyin bir-birinə zidd olduğunu və bunu dərk edənlərin olduğunu bildirir. İnsanlara həyatda şükür etməyi, hər günün dəyərini bilməyi tövsiyə edir. Eyni zamanda, həyatın həm yaxşı, həm də pis tərəfləri olduğunu qeyd edir və Allahın mərhəmətini, dərdləri bölüşənlərin mövcudluğuna şükür edir
Bilirik ki, bu dünyaya,
Milyardlarla gələnlər var,
Bu dünyaya gəlişinə,
Ağlayanlar ,gülənlər var.
Dünyamız bir möcüzədi,
Həm gündüzdü həm gecədi,
Var ilə yox üz-üzədi,
Bunu duyub bilənlər var.
Şükür eylə sən ey bəndə,
Keçir günün toy düyündə,
Anasının bədənində,
Doğulmamış ölənlər var.
Həyat xeyir həmdə şərdi,
Namərd sevməz heç vaxt mərdi,
Nə yaxşı ki Allahverdi,
Dərdlərini bölənlər var.
30 il Vətən həsrəti çəkən lirik qəhrəman
aşağıdakı şeirində doğma yurduna qayıtmaq arzusu və həsrətini ifadə edir. Allahdan yurduna qayıtmaq üçün möhlət verməsini, torpağına, ailəsinə və keçmişinə qovuşmağı diləyir. Həyatının çətinliklərini, ağrı-acılarını və özünün də talanmış olduğunu vurğulayır. Şair Allahın qüdrətinə, ədalətinə və səxavətinə and içərək, yurduna dönmək istəyini ardıcıl şəkildə dilə gətirir və bu arzunun həyata keçməsini ümid edir.
Səni and verirəm yaratdığına
Möhlət ver, ilahi, yurdumu görüm.
Səni and verirəm Allahlığına
Möhlət ver, ilahi ,yurdumu görüm.
Səni and verirəm öz qüdrətinə,
Səni and verirəm əzəmətinə,
Səni and verirəm səxavətinə,
Möhlət ver, ilahi,yurdumu görüm
Nəyim var hamısı qalıbdı orda
Məni həsrət qoyma o doğma yurda.
Gedim göz yaşımı yuyum Qarqarda
Möhlət ver, ilahi,yurdumu görüm .
İçimi göynədir bu ağrı-acı
Qardaş məzarına həsrətdi bacı
Sənin əlindədi dərdin əlacı
Möhlət ver, ilahi, yurdumu görüm .
Yurdum kimi talanmışam özüm də
Yalvarış var hər kəlməmdə,sözümdə
Mənim bu arzumu qoyma gözümdə
Möhlət ver ilahi, yurdumu görüm .
Səni and verirəm verdiyin paya
Səni and verirəm günəşə,aya
Səni and verirəm torpağa, suya
Möhlət ver, ilahi, yurdumu görüm .
Səni and verirəm aliliyinə
Səni and verirəm adilliyinə
Səni and verirəm vahidliyinə
Möhlət ver, ilahi, yurdumu görüm.
El talan, yurd viran, gör nə gündəyəm?
Yurda həsrət qalan nakam bəndəyəm.
Qarabağ oğluyam, Allahverdiyəm
Möhlət ver ilahi, yurdumu görüm.
Nəhayət, Vətən müharibəsində sonra doğma Ağdama, Qiyaslıya qovuşan şairin öz yurdunda gördüyü mənzərə ürəyini dağlayır. Bu şeir müharibə və talan nəticəsində dağılan doğma yurduna qayıdan şairin dərdlərini və acılarını təsvir edir. Şair, Ağdamın əvvəlki gözəlliyini itirdiyini, şəhərin talanını və dağıntısını görəndə çox kədərləndiyini bildirir. Ağdamı və öz vəziyyətini müqayisə edərək, həm şəhərin, həm də özünün acınacaqlı vəziyyətdə olduğunu qey edir . Şair, Qiyaslını- kəndləri və ata yurdunun xatirələrini yad edərək, qəlbindəki dərdi və ürəyindəki ağrını ifadə edir. Dədə-baba məzarlığını gedib dağıdılmış görən lirik qəhrəman Tanrıya yalvararaq, öz vətəninin və insanlarının vəziyyətini düzəltmək üçün kömək diləyir, acılarını və kədərini açıq şəkildə ifadə edir.
Getmişdim yurdumu ziyarət edim,
Ağdamda talana baxıb qayıtdım.
Yurdumun halına dözə bilmədim,
Göz yaşım içimə axıb qayıtdım.
Girdim imarətə ürəyim yandı,
Sanki gözlərimdə zaman dayandı,
Dözmək çox çətindi, bu nə talandı,
Gördüm ağlım başdan çıxıb qayıtdım.
Gözəl şəhər idi mən görən Ağdam,
Mən belə Ağdama özgəyəm yadam,
Baxdım Ağdam kimi məndə bərbadam,
Könül sarayımı yıxıb qayıtdım.
Bu talan əbədi qaldı yadımda,
Kəndimin adı var mənim yadımda,
Qiyaslı kəndinində ata yurdumda,
Ah çəkib şimşək tək çaxıb qayıtdım.
Şahbulaqda çox boylandım qalaya,
Əl qaldırıb şükür etdim Xudaya,
Düşmənləri düşsün min bir bəlaya,
Qəlbimi yandırıb yaxıb qayıtdım.
Girdim məzarstana qəbirlər bərbad,
Əl açıb Tanrıya, eylədim fəryad,
Ya Rəbb özün eylə bizlərə imdad,
Dişimi- dişimə sıxıb qayıtdım.
Ehtiyac yox idi söz deməyimə,
Çağırdım Tanrını gəl köməyimə,
Qiyslıyam özüm,Öz ürəyimə,
Sanki bir xəncəri taxıb qayıtdım.
Şair Allahverdi Qiyaslı poeziyasında həyatın müxtəlif aspektlərini və şəxsi hisslərini təsvir edir. Onun şeirləri insanın dünyadakı ədalətsizlik, vətən sevgisi, tənhalıq və həyatın mücərrədliyi kimi mövzulara dərin yanaşmasını nümayiş etdirir. Şair həm sosial ədalətsizliklərə, həm də şəxsi ağrılara qarşı öz narazılığını ifadə edir, eyni zamanda, həyatın mənasını və məqsədini axtarır. Vətən həsrəti və doğma torpağın talan edilməsi mövzuları isə onun şeirlərində xüsusi yer tutur, bu da onun milli kimliyini və doğma yurduna bağlılığını göstərir. Şairin yaradıcılığı, həmçinin mənəvi dəyərlərin və dürüstlüyün əhəmiyyətini vurğulayır, həyatda şükür etməyin və dərin düşüncələrin vacibliyini qeyd edir. Bu onun poeziyasında həyatın mübaliğəsiz və real portretini təqdim edir.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(18.09.2024)